Bandaríski kleinuhringjastaðurinn Dunkin Donuts á Íslandi er kominn í meirihlutaeigu fjárfestingasjóðs, Horns III, sem er meðal annars í eigu íslenskra lífeyrissjóða eins og greint hefur verið frá. Hlutur Horns III í móðurfélagi Dunkin Donuts, Basko ehf., verður 80 prósent í kjölfar viðskiptanna og Árni Pétur Jónsson, framkvæmdastjóri og hluthafi í Basko ehf., segir að kaupverðið sé trúnaðarmál. Basko ehf. á einnig og rekur verslanakeðjurnar 10-11 og Iceland, auk innflutningsfyrirtækisins Imtex ehf. og hamborgarastaðarins Bad Boys. Mikilvægustu rekstrareiningarnar í viðskiptunum eru 35 verslanir 10/11.
Ísland ofarlega á heimslistanum
Vegna gjaldeyrishaftanna síðastliðin ár hafa íslenskir lífeyrissjóðir þurft að fjárfesta innanlands að langmestu. Eignir íslenskra lífeyrissjóða nema um 3000 milljörðum króna eða sem nemur um 150 prósentum af þjóðarframleiðslu.
Um það bil 25 prósent af þessum eignum eru erlendar eignir en samkvæmt tölum OECD frá 2014 þá var Ísland í fimmta sæti á heimslistanum yfir minnstu erlendar eignir lífeyrissjóðakerfisins í prósentum talið. Einungis lífeyrissjóðir í Japan, Ísrael, Tékklandi og Mexíkó áttu minni erlendar eignir en íslensku sjóðirnir. Erlendar fjárfestingarheimildir lífeyrissjóðanna hafa hins vegar verið rýmkaðar lítillega og hefur Seðlabanki Íslands veitt heimild til 80 milljarða króna erlendra fjárfestinga þeirra í skrefum. Lífeyrissjóðirnir hafa hins vegar ekki nýtt þá heimild nema að litlu leyti.
Fyrst Dominos og svo Dunkin Donuts
Fáir hefðu sennilega getað ímyndað sér það Dunkin Donuts yrði í meirihlutaeigu lífeyrissjóða og annarra fagfjárfesta rúmu ári eftir að staðirnir opnuðu á Íslandi. Sagt var því í fjölmiðlum að löng röð hefði myndast fyrir utan fyrsta Dunkin Donuts staðinn á Laugavegi þegar hann opnaði í ágúst í fyrra og síðan hafa þrír aðrir staðir verið opnaðir. Íslendingar virðast því hafa tekið Dunkin Donuts opnum örmum og hefur keðjan meira að segja opnað stað í Reykjanesbæ.
En Dunkin Donuts er ekki fyrsti skyndibitastaðurinn sem lífeyrissjóðir á Íslandi fjárfesta í. Í fyrra var sömuleiðis greint frá því að framtakssjóðurinn EDDA, sem er í eigu lífeyrissjóða eins og Lífeyrissjóðs verslunarmanna og Gildis, hefði keypt fjórðungshlut í Dominos-pítsum á Íslandi, eða móðurfélags fyrirtækisins, Pizza-Pizza ehf. Nú í sumar var hluti þessara bréfa í Dominos á Íslandi seldur til Dominos í Bretlandi sem hefur séð skynsemina í því að fjárfesta í Dominos á Íslandi með þessum hætti. Íslenskir lífeyrissjóðir eiga því óbeina eignarhluti í að minnsta kosti tveimur bandarískum skyndibitakeðjum á Íslandi.
Fyrir hrun fór fjárfestirinn Magnús Kristinsson í Vestmannaeyjum flatt á því að kaupa Dominos á Íslandi fyrir allt of hátt verð og var fyrirtækið tekið yfir af lánardrottnum þess í kjölfar hrunsins og lífeyrissjóðirnir á Íslandi fóru sömuleiðis illa á alls kyns innlendum fjárfestingum á árunum fyrir hrunið.
Staðan á Íslandi eftir hrun og setningu gjaldeyrishafta hefur verið sú að íslenskir lífeyrissjóðir hafa verið neyddir til að fjárfesta innanlands að mestu og hafa þeir gert það bæði með fjárfestingum í skráðum og óskráðum félögum. Árið 2010 áttu lífeyrissjóðirnir 10 prósent allra skráðra hlutabréfa á Íslandi, árið 2013 var talan komin upp í 43 prósent og í mars í ár var þessi tala komin upp í 50 prósent. Svo eru það allar óskráðu og óbeinu eignir sjóðanna í fyrirtækjum eins og Dominos og Dunkin Donuts.
Er þetta einsdæmi í heiminum?
Árni Pétur Jónsson segir, aðspurður um hvort hann þekki dæmi þess að lífeyrissjóðir í öðrum löndum hafi fjárfest í Dunkin Donuts, að hann sé ekki með á hreinu. Dunkin Donuts í Bandaríkjunum, Dunkin Donuts International, er hins vegar risastórt fyrirtæki, skráð á hlutabréfamarkað þar í landi. „Ég veit ekkert um það. Almennt séð er Dunkin Donuts fyrirtæki sem er búið að vera til mjög lengi [frá 1950]. Þeir eiga mjög fáa útsölustaði sjálfir. Langflestir staðirnir eru reknir eins og staðurinn okkar, þetta eru „franchise“-staðir og reknir af aðilum eins og okkur. Það gætu hins vegar verið fagfjárfestar eða lífeyrissjóðir á bak við fyrirtækið í Bandaríkjunum. Víða í Evrópu eru hins vegar mjög margir leyfishafar, það er kannski einn leyfishafi með Berlín og svo annar með einhverja aðra borg. Þetta eru alls kyns aðilar sem maður hittir á fundum á vegum Dunkin Donuts erlendis.“
Birgir Örn Birgisson, framkvæmdastjóri Dominos á Íslandi, segir að hann viti ekki til þess að lífeyrissjóðir í öðrum löndum hafi fjárfest í Dominos. Hann segir hins vegar að í Bandaríkjunum, Ástralíu og Bretlandi, meðal annars, sé fyrirtækið skráð á markað og í eigu fjölmargra fjárfesta. Birgir Örn segir því að það kæmi honum virkilega á óvart ef einhverjir lífeyrissjóðir séu ekki líka á meðal fjárfesta Dominos erlendis.
Ekki er því hægt að fullyrða, miðað við fyrirliggjandi upplýsingar, hvort það sé einsdæmi að lífeyrissjóðirnir íslensku kaupi hlutabréf í fyrirtækjum eins og Dunkin Donuts. Dunkin Donuts í Bandaríkjunum er hins vegar risastjórt alþjóðlegt fyrirtæki með tekjur upp á rúmlega 614 milljónir dollara, eða ríflega 70 milljarða íslenskra króna, samkvæmt ársreikningi þess fyrir 2015 og selur þetta fyrirtæki leyfi á rekstri Dunkins Donuts út um allan heim. Móðurfélag Dunkin Donuts á Íslandi er hins vegar bara staðsett og með rekstur á Íslandi. Áhætta lífeyrissjóðanna sem fjárfesta í íslenskum fyrirtækjum eins og Basko ehf. og Dunkin Donuts er því bara bundin við Ísland.
Heimsmet Íslendinga í innlendum fjárfestingum
Í samtali við Fréttatímann segir Hersir Sigurgeirsson, stærðfræðingur og dósent í fjármálum við Háskóla Íslands, að staða innlendra og erlendra eigna lífeyrissjóða hafi ekki breyst mikið síðastliðið ár. Hersir skrifaði skýrslu um fjárfestingar lífeyrissjóðanna árið 2014, ásamt Ásgeiri Jónssyni. Hann segir lífeyrissjóðina hafa haldið að sér höndum í erlendum fjárfestingum þrátt fyrir að þeir hafi fengið auknar heimildir til erlendra fjárfestinga – samtals 80 milljarða króna – vegna erfiðrar stöðu á mörkuðum. Hann segir að 80 milljarðar séu svo lítill hluti af 3000 milljarða eignum lífeyrissjóða að það þurfi miklu hærri tölu til að breyta hlutfalli innlendra og erlendra eigna þeirra verulega. „Það þarf bara miklu meiri erlendra fjárfestingu til að breyta þessu eitthvað að ráði. Þessir 80 milljarðar eru minna en þriðjungur af 10 prósentum af eignum lífeyrissjóða.“
Í maí í fyrra sagði Hersir að íslenskir lífeyrissjóðir ættu líklega heimsmet í innlendum fjárfestingum:
„Ég held það sé alveg óhætt að fullyrða að Ísland eigi þetta heimsmet. Íslenska kerfið er eitt það stærsta í heimi sem hlutfall af landsframleiðslu, eða um 1,5xVLF [Verg landsframleiðsla], og hlutfall erlendra fjárfestinga er innan við fjórðungur. Innlendar fjárfestingar eru því um 115% af VLF. Aðeins Holland er með stærra kerfi, 1,6x VLF, og þar eru 40-50% erlendar eignir svo innlendar fjárfestingar þar eru innan við ein landsframleiðsla. Noregur er einnig með stærra kerfi ef olíusjóðurinn er tekinn með en 97% af honum er í erlendum eignum. Lífeyriskerfi annarra landa eru innan við 115% í heildina svo ekkert þeirra getur farið fram úr Íslandi.“
Ingi F. Vilhjálmsson
ingi@frettatiminn.is