„Ástandið á leigumarkaðinum er svakalegt en það er ekkert nýtt,“ segir Jóhann Már Sigurbjörnsson, formaður Samtaka leigjenda á Íslandi. Jóhann var í hópi þeirra sem stofnuðu Samtök leigjenda árið 2013 til að kalla eftir aðgerðum fyrir hagsmunahóp sem stjórnvöld hafa lítið sinnt.
„Þegar við stofnuðum samtökin fannst okkur ástandið aldrei hafa verið verra. Þá voru hagnaðardrifnu leigufélögin að kaupa upp allar lausar eignir og ef það var leigjandi fyrir í eigninni þá var honum boðið að leigja áfram, en á 30% hærra verði. Við kölluðum eftir því að komið væri upp leigumiðlun og leiguvakt sem gæti fylgst almennilega með markaðinum. Og við kölluðum líka eftir breyttum reglum, einhverskonar aðhaldi á verðhækkunum eins og gert hefur verið í nágrannalöndum. En fyrst og fremst beittum við okkur fyrir því að stofnun óhagnaðardrifinna leigufélaga yrði auðvelduð, með stuðningi stjórnvalda.“
Ekki mikið gerst á fjórum árum
Jóhann Már segir samtökunum í raun ekkert hafa orðið ágengt á þeim fjórum árum sem þau hafi verið starfandi. Fyrst og fremst vegna þess að þau hafi treyst of mikið á vinnu fyrrverandi húsnæðismálaráðherra, Eyglóar Harðardóttur.
„Hefði einhverju þessara mála sem við settum á dagskrá verið ýtt af stað þá hefðum við væntanlega meira byggingarmagn fyrir þenna hóp í dag. Við tókum þátt í nefnd á vegum Eyglóar sem vann ágætis verk og það kom ágætis skýrsla út úr því en svo þegar frumvörpin komu var ekki tekinn nema lítill hluti úr skýrslunum. Á endanum gáfumst við upp á sinnuleysinu og getuleysinu. Það er búið að draga samtökin okkar á asnaeyrum í mörg ár. Hegðun stjórnvalda í þessum málum er forkastanleg. Eygló lofaði öllu fögru en það tók hana þrjú og hálft ár að koma fram með frumvörp sem gera því miður ekki mikið gagn. Eitt þessara frumvarpa hennar, Bjarg, er nýfarið af stað en það er hugsað fyrir tekjulága á vinnumarkaði. Vandamálið er að það búa fleiri við slæman húsnæðiskost en tekjulágir. Annað hefur ekki komið úr allri þessari vinnu. Stóru hagnaðardrifnu leigufélögin halda áfram að kaupa allt upp, á síðasta ári voru það um 1300 íbúðir á höfuðborgarsvæðinu.“
Lausnirnar eru til
Jóhann Már segir þá staðreynd að stór hópur fólks finni sér ekki þak yfir höfuðið, hvorki til leigu né kaups, sé staða sem hafi verið auðvelt að sjá fyrir, líkt og aðrir hafi bent á.
„Við erum búin að vara við þessu frá stofnun félagsins. Það er slegist um allar lausar íbúðir og allir tala um að það verði að byggja meira. En stóru leigufélögin kaupa enn upp allar íbúðir. Það er auðvitað ekkert sem bannar þeim það, allavega ekki á meðan ekkert er gert í því. Við hjá Samtökum leigjenda teljum nauðsynlegt að koma á neyðarlögum þar sem fjársterkum félögum er einfaldlega ekki heimilt að kaupa á markaði á meðan framboðið á honum er í sögulegu lágmarki.“
„Það er furðulegt að hér geti stjórnvöld ekki gert neitt því lausnirnar eru til. Það er svo langt síðan að nágrannalöndin lentu í þessu að þau hafa löngu gert ráðstafanir. Holland er gott dæmi því þar er mjög heilbrigður leigu-og séreignamarkaður. Hátt í 50% íbúða eru á leigumarkaði og um 30% þeirra eru í óhagnaðardrifnum leigufélögum, og það er einmitt það sem við höfum verið að kalla eftir síðan við stofnuðum félagið.“
Sjálfur nýbúinn að kaupa íbúð
Jóhann hafði hugsað sér að vera áfram á leigumarkaði en eftir að hafa ítrekað misst íbúðir og hrakist á milli hverfa með fjölskylduna ákváðu þau hjónin að fjárfesta í lítilli íbúð í Árbænum fyrir skömmu. Hann er því að hætta sem formaður samtakanna.
„Fyrir utan að framboðið er ekkert þá þarf núna í flestum tilfellum að afhenda leigusala launaseðla og sakavottorð. Leigusalinn getur verið hver sem er og mér finnst bara ekkert þægilegt að gefa þessar upplýsingar upp til hvers sem er. Og svo velja leigusalarnir þá sem þeir telja líklegasta til að standa skil á leigu og ganga vel um íbúðina og barnafólk er ekkert ofarlega á lista. Ég man eftir einni auglýsingu á þriggja herbergja íbúð í Garðabæ þar sem stóð: Vinsamlegast ekkert barnafólk,“ segir Jóhann Már en Samtök leigjenda hafa einmitt bent umboðsmanni barna á erlendar rannsóknir sem sýna slæm áhrif tíðra flutninga á börn.
Jóhann segir hag sinna eigin barna í raun hafa gert útslagið þegar ákvörðunin um kaup voru tekin. Þau hjónin hafi flutt allt of oft á of fáum árum en nú séu börnin orðin of stór til að þola ástandið. „Við byrjuðum á að búa í Bryggjuhverfinu í Gravarvogi, fórum svo í Bólstaðarhlíð, svo í Ártúnið, svo í Hraunbæ og þaðan í Mosfellsbæ og nú erum við komin aftur í Hraunbæinn. Þetta er bara á sex árum svo yngsta barnið mitt er búið að vera í skólum í fjórum hverfum. Yfirleitt hafa leigusalarnir gefið það í skyn að leigan sé til langtíma og að húsnæðið sé alls ekki á leið í sölu, en svo hefur það alltaf verið sett á sölu. Það voru mikil slagsmál að fá þessa íbúð en það hófst sem betur fer. En það eru ekki allir svo heppnir.