Tengdadóttir mín er fertug í dag, á kvenréttindadeginum 19. júní, þegar því er fagnað að öld er liðin frá því að konur fengu kosningarétt. Það er varla hægt að hugsa sér annan eins dag til að fagna stórafmælinu og minnast um leið þessara merku tímamóta. Miðað við þann áfanga sem þá náðist hefði mín ágæta tengdadóttir loksins verið orðin nógu gömul til að kjósa, en þennan dag fyrir réttri öld fengu konur, 40 ára og eldri, kosningarétt og kjörgengi til alþingis. Þetta þykir okkur skrýtið í dag og svo er að sjá sem þetta hafi líka þótt fremur hjákátlegt fljótlega eftir að þetta stjórnarskrárákvæði var staðfest af Danakóngi 19. júní 1915. Aldurinn átti nefnilega að lækka um eitt ár næstu fimmtán árin, eða þar til 25 ára aldri væri náð, en það var aldurstakmark kosningabærra karla. Ákvæðið var því fellt úr gildi fimm árum síðar, árið 1920. Karlar og konur hafa því notið sama réttar við kosningar til alþingis undanfarin 95 ár.
Fyrstu áratugina eftir þetta þokuðust réttindamál kvenna hægt. Ýmsir áfangar náðust að sönnu, fyrsta konan settist á þing sjö árum síðar, konur létu smám saman meira til sín taka, sóttu sér aukna menntun og að því kom að fyrsta konan varð bæjarstjóri, ráðherra, dómari og svo framvegis, auk áfanga í jafnlaunamálum karla og kvenna – en segja má að réttindabarátta kvenna hafi ekki komist á verulegan skrið fyrr en um og upp úr 1970. Þá var Rauðsokkahreyfingin stofnuð og hinn stórmerki kvennafrídagur haldinn árið 1975 þegar konur lögðu niður vinnu og flykktust á baráttufundi víðsvegar um landið en fjölmennasti fundurinn var haldinn á Lækjartorgi þar sem 25-30 þúsund manns, aðallega konur, mættu, stilltu saman strengi og lögðu línur til framtíðar. Samkoman vakti heimsathygli og leiddi, með ýmsu öðru vitaskuld, til þess að Vigdís Finnbogadóttir var kjörin forseti Íslands fimm árum síðar, fyrst kvenna í heiminum til að gegna embætti þjóðkjörins forseta.
Hlutirnir gerðust því hratt á þessum árum, fyrstu sambúðarárum okkar hjóna þegar við vorum að feta okkur áfram í nýjum hlutverkum sem bráðung hjón og foreldrar. Minn betri helmingur minntist þess einmitt á dögunum að hún, sem starfsmaður Kópavogsapóteks á kvennafrídaginn 24. október 1975, fékk frí, en aðeins í klukkutíma eins og aðrar konur í apótekinu, til að sækja fundinn á Lækjartorgi. Það var mikil umferð og mannmergð í bænum og því gafst lítill tími til þátttöku á fundinum sjálfum ef komast þurfti fram og til baka til Kópavogs á þeim stutta tíma. Hún var þar samt og sýndi samstöðu með kynsystrum sínum.
Það var ekki vanþörf á, hvort heldur var á heimilum, vinnumarkaði eða í jafnréttismálum almennt. Það hallaði mjög á konur og ég játa það undanbragðalaust að ég var engu betri en kynbræður mínir almennt í rembunni en hef tíðaranda þess tíma mér til afsökunar. Þegar við hófum okkar búskap kunni hvorugt okkar mikið fyrir sér í eldamennsku en mín góða kona tók það hlutverk í meginatriðum að sér. Sama gilti um uppeldi drengsins okkar sem við áttum þá – og raunar einnig um seinni börnin. Ég var frekar á hliðarlínunni. Mér hefur heldur farið fram, vona ég að minnsta kosti, en gleðst yfir þeirri augljósu bót sem orðið hefur milli kynslóða þegar ég fylgist með börnum okkar og tengdabörnum. Þar ríkir mikið jafnræði milli kynja á öllum sviðum, í matargerð, umönnun barna og öðru því sem að heimilisrekstri lýtur. Öll hafa börn okkar og tengdabörn sinnt sínu námi af alúð og síðar vinnu og hallast þar ekki á milli kynja. Heimur batnandi fer.
Í þessum breytta og betri heimi alast barnabörnin okkar upp. Á heimilum þeirra þykir eðlilegt að pabbi og mamma skiptist á að fara með þau í leikskólann eða sækja, auk þess sem gengið er út frá því sem vísu að pabbinn eldi ekki síður en mamman og gangi frá – eða setji í þvottavél og taki úr þurrkaranum. Þess vegna er líka kallað á afann, ekki síður en ömmuna þegar smátt fólk hefur gert stórt í heimsókn hjá afa og ömmu og hreinsa þarf botninn. Vera kann að afinn gjói öðru auganu á ömmuna, svona af gömlum vana, áður en hann stendur upp en svo er amman sjóuð orðin að hún horfir bara í hina áttina – svo afinn stendur upp og gerir sig kláran.
Enn er verk að vinna þótt konur sæki fram á öllum vígstöðvum. Óútskýrður launamunur kynjanna er enn til staðar, konur eru færri en karlar á þingi og í sveitarstjórnum og lagasetningu þurfti til svo konum fjölgaði í stjórnum fyrirtækja. Samt hljótum við að staldra við á þessum degi, 19. júní 2015, þegar öld er liðin frá því að fertugar konur fengu kosningarétt. Það hefur ótrúlega margt áunnist og í minni tíð, ekki eldri en ég er, man ég eftir fyrstu konunni á ráðherrastóli, kvennafrídeginum að sjálfsögðu, fyrstu konunum sem klæddust lögreglubúningi, fyrstu konunni sem gegndi prestsembætti, framboði Kvennalistans og í seinni tíð þegar Jóhanna Sigurðardóttir varð forsætisráðherra og Agnes M. Sigurðardóttir biskup. Upp úr stendur þó sú stund þegar Vigdís Finnbogadóttir var kosin forseti Íslands árið 1980. Ég var mættur sem ungur blaðamaður árla morguns á Aragötuna þar sem mannfjöldinn hyllti Vigdísi í blíðu júníveðri – og var jafnframt viðstaddur fyrsta blaðamannafund hennar, einnig heima á Aragötu. Það fundu allir að blað hafði verið brotið – stórtíðindi höfðu orðið.
Fyrir þessum stóra áfanga – og öllum hinum líka – leyfi ég mér að skála í dag við fertuga tengdadóttur mína. Afmælisdagurinn hefði ekki getað verið betur valinn!
The post Loksins nógu gömul til að kjósa appeared first on FRÉTTATÍMINN.