Það leikur draugur lausum hala á Vesturlöndum, draugur popúlismans. Um alla Evrópu eru gömlu stjórnmálaflokkarnir að tapa stjórnartaumunum til nýrra hreyfinga, hvort heldur eru hægri róttæklingar, Front National í Frakklandi, eða vinstri róttæklingar, Podemos á Spáni.
Í Bandaríkjunum eru teikn á loftin um að frambjóðandi sem flokkseigendur styðja ekki, eigi raunverulegt tækifæri á því að verða forseti. Í Demókrataflokknum vekur velgengni Bernie Sanders gegn Hillary Clinton athygli meðan hægri popúlistinn Trump hefur brotið andstöðu innan Rebúblikanaflokksins á bak aftur.
Fleyið sem vaggar á öldum popúlismans uppi á Íslandi er sjóræningjaskúta Birgittu Jónsdóttur. Píratar hafa trónað efst í skoðanakönnunum óslitið í meira en ár og eru nú nær jafnstórir og gömlu flokkarnir, Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur, til samans. Margir Íslendingar hugsa um Pírata sem dæmigert íslenskt fyrirbæri, afleiðingu þeirrar djúpu fyrirlitningar sem Íslendingar hafa á stjórnmálamönnum eftir efnahagshrunið 2008. En Píratar eru klassískur popúlistaflokkur, bara einn margra í heilum sjórængjaflota sem er að takast að bylta öllum stjórnmálum í Vestur-Evrópu.
Birgitta Jónsdóttir á meira sameiginlegt með Bernie Sanders en Sigmundi Davíð. Raunverulega á hún meira sameiginlegt með Donald Trump þótt hana langi varla að heyra það. Ég vil þó undirstrika að ég horfi á popúlismann sem jákvætt afl, mjög nauðsynlegt verkfæri sem fólkið notar til að fullvissa sig um að þjóðkjörnir fulltrúar séu að vinna vinnuna sína. Popúlistabylgjan núna er svar fólksins við því að stjórnmálamenn hafi sett landið sitt á sölu. Hann er til í mörgum gerðum, allt frá þeirri fremur geðþekku, líkt og Birgitta Jónsdóttir og Píratarnir, og allt að alþýðlegum fasisma Donalds Trump.
Samnefnarinn milli allra þessara hreyfinga er þó að þær eru farvegur fyrir fólk til að taka stjórnartaumana frá valdastéttinnni, sem hefur haldist illa á þeim.
Það sem er áhugavert, er að gömlu hægri og vinstri hugtökin eru nú í bakgrunni eldri og mikilvægari skilgreiningar, sem á rætur sínar að rekja aftur til frönsku byltingarinnar. Spurningin sem brennur á vörum fólksins á götum Aþenu, í heitu pottunum i Reykjavík og kosningafundum í Wisconsin og Ohio er þessi: Á valdið að vera hjá meirihluta fólksins eða lítilli elítu sem veit betur en fólkið sjálft um hvernig framtíðin á að líta út. Á átjándu öld var elítan aðallinn og klerkastéttin en á okkar dögum eru það bankamenn, stjórnmálamenn og embættismenn.
Það er sérlega alvarlegt að stjórnmálamennirnir, sem eiga að vera fulltrúar fólksins, hafa vanrækt skyldur sínar í mörgum löndum og staðið saman sem einn maður í kringum sameiginlega hagsmuni, í baráttu við fólkið. Hvergi hafa þessar átakalínur verið jafn skýrar og á Íslandi á árunum eftir hrunið. Skilin milli hægri og vinstri eru nánast ógreinileg, línan liggur milli þeirra sem telja að stjórnmálamenn eigi að fá að starfa í friði í bakherbergjum og þeirra sem krefjast þess að fólkið fái meira milliliðalaust vald í hendur yfir framtíð landsins.
Við sáum þetta í stríðinu um Icesave 2010. Þá vildi vinstri hreyfingin, með Samfylkinguna og Jóhönnu Sigurðardóttur í broddi fylkingar, berja í gegn samning yfir hausamótunum á fólki. Þegar forsetinn neitaði að skrifa undir lögin frá Alþingi, hvöttu kjörnir fulltrúar, fólkið til að vera heima í stað þess að greiða atkvæði í þjóðaratkvæðagreiðslunni. Ríkisstjórnin vann því einbeitt að því að koma í veg fyrir að hlustað yrði á vilja þjóðarinnar.
Svo var það stjórnarskráin. Alþingi féllst á það, nánast í óðagoti árið 2008, að skrifa nýja stjórnarskrá. Það var mikilvægur sigur fólksins. En síðan það var hefur Alþingi, núna með Framsókn og Sjálfstæðisflokk í broddi fylkingar, gert sitt ýtrasta til að koma í veg fyrir að vilji fólksins heyrist.
Þrátt fyrir tilviljunarkennt úrtak úr þjóðskrá sem var kallað á sérstakan þjóðfund, Stjórnlagaráð, sem var kosið af fólkinu og að tveir þriðju þjóðarinnar hefði samþykkt stjórnarskrárákvæðin í sérstakri þjóðaratkvæðagreiðslu hefur Alþingi ekki samþykkt nýja stjórnarskrá. Enn og aftur eru átakalínurnar milli stjórnmálamanna og almennings.
Við sáum hlægilegt dæmi um sama hlut þegar ríkisstjórn Sigmundar Davíðs dró til baka umsóknina um aðild að Evrópusambandinu og neitaði íslensku þjóðinni um að fella aðildarumsóknina í þjóðaratkvæðagreiðslu. Það sýnir meira en nokkuð annað hversu miklar áhyggjur stjórnmálastéttin hefur af því að fólkið fái sjálft að ráða. Meira að segja þegar þjóðin er sammála valdhöfum. Ekki þykir ráðlegt að setja fordæmi fyrir því og venja fólk á að taka þátt í að stýra þjóðarskútunni.
Það er í svona málum sem Píratar standa með almenningi. Flokkurinn hefur enga aðra skoðun á ESB en að þjóðin eigi að fá að kjósa um málið. Píratar vilja einnig samþykkja nýja stjórnarskrá. Þetta er klassískur popúlísmi, eins og við þekkjum um alla Evrópu og frá kosningabaráttu Trump og Sanders í Bandaríkjunum.
Birgitta Jónsdóttir er vel meðvituð um að það er ekki hugmyndafræði Pírata sem gerir það að verkum að þeir mælast með 38 prósent í könnunum. Í Noregi hefur systurflokkurinn, með sömu hugmyndafræði, vart 38 atkvæði. Píratar sækja fram af því þeir eru andstjórnmálaflokkur, flokkur andstjórnmálamanna og Birgitta Jónsdóttir er andstjórnmálamaður líkt og Bernie Sanders og Donald Trump.
Vaxtarskilyrði popúlismans eru sérlega góð á Íslandi. Stór norræn rannsókn, sem nýlega var kynnt, sýnir að þrjátíu prósent Norðmanna og tuttugu og fimm prósent Dana bera mikið traust til þjóðþinga sinna, á Íslandi eru það fimm prósent. Meðan popúlistaflokkar annars staðar streitast við að verða nógu stórir til að mynda ríkisstjórn, er erfitt að sjá fyrir sér íslenska ríkisstjórn án Pírata eftir kosningar.
Einar Már Guðmundsson skrifar í Hvítu bókinni að Ísland hafi verið tilraunastöð nýfrjálshyggjunnar á árunum fyrir hrun. Velgengni Pírata gerir það að verkum að Ísland er aftur að verða tilraunastöð, í þetta sinn fyrir popúlista. Hvað gerist þegar popúlistaflokkar ná völdum. Getur andstjórnmálamaðurinn orðið forsætisráðherra án þess að verða um leið hluti af stjórnmálastéttinni?
Birgitta Jónsdóttir hefur fram að þessu aftekið að taka við starfinu sem næstum fjörutíu prósent Íslendinga biðja hana um að gegna. Verða Píratar bara hluti af kerfislægri stjórnmálastétt eða getur flokkurinn áfram orðið verkfæri fólksins í baráttunni við Alþingi, verandi stærsti flokkurinn í Alþingishúsinu.
Vinni Píratar í alþingiskosningunum munu popúlistaflokkar um allan heim fylgjast spenntir með.
Mímir Kristjánsson er blaðamaður á Klassekampen í Noregi.
The post Birgitta Trumpsdóttir – Mímir Kristjánsson skrifar appeared first on Fréttatíminn.