Að vera kominn í heimsklassa keppni var ekki jafn fyrirsjáanlegt skref fyrir Helga Sveinsson og flesta keppinauta hans á frjálsíþróttavellinum. Lífshlaup hans hefur verið skrykkjótt þar sem skipst hafa á skin og skúrir. Einmitt þessvegna er hann spenntur að sýna afrakstur þrotlausra æfinga. Hann stefnir ótrauður á ólympíuverðlaun.
„Fyrir mig, sem fatlaðan einstakling, var það að mæta á stórmót í fyrsta sinn rosalega stórt og mikið. Ég get eiginlega ekki lýst tilfinningunni, hún var svo yfirþyrmandi. Ég fór fyrst á Evrópumeistaramótið sem haldið var í Stadskanaal í Hollandi árið 2012. Þremur mánuðum síðar fór ég á ólympíuleikana í London þar sem ég keppti í spjótkasti, 100 metra hlaupi og langstökki. Mig hafði dreymt um þetta lengi. Að vera sjálfur mættur á þennan stað var ótrúlega gaman en jafnframt mikið sjokk. Ég varð áttavilltur að standa skyndilega frammi fyrir 80 þúsund áhorfendum.“ Árangur Helga á hans fyrstu stórmótum var engu að síður eftirtektarverður. Hann hlaut silfurverðlaun á Evrópumeistaramótinu og varð heimsmeistari ári síðar. Síðan hefur hann sópað til sín verðlaunum en segir ekkert jafnast á við ólympíuleikana.
Helgi hafði áhuga á öllum íþróttum sem krakki. „Ég held að það sé ekki til sú íþrótt sem ég hef ekki prófað. Ég var í öllum boltaíþróttum, badminton, borðtennis, sundi, skák. Þrettán ára gamall ákvað ég að halda mig við handboltann og mig dreymdi um að verða atvinnumaður.“
Helgi segist hafa þurft á mikilli útrás að halda sem barn og eflaust verið ofvirkur. „Ég þurfti alltaf að hafa eitthvað að bauka. Þegar ég fann mig íþróttum, fór allur fókusinn á þær og ekkert annað komst að. Ég missti áhuga á skólanum og gekk hrikalega illa í námi. Í íþróttunum gat ég unnið fólk og sú tilfinning, að keppa við einhvern og vinna hann, er mjög rík í mér.“
Hann segist átta sig á því að öðrum geti þótt þessi hugsunarháttur pirrandi. „Já, já, og ég get verið alveg óþolandi. En ég get líka verið sanngjarn.”
Greindi sig sjálfur
„Ofvirkni er ekki lengur feimnismál. Það er löngu búið að opna umræðuna. Ég er þakklátur þeim sem komu fram á sjónarsviðið fyrst og sögðu frá því að þeir hafi verið hálfgeggjaðir í skóla en fundu orkunni farveg í íþróttum. Sjálfur hika ég ekki við að segja frá því að hafa átt við hegðunarvandamál að stríða þegar ég var strákur. Án þess að ég hafi fengið formlega greiningu þá tikka ég í nógu mörg box til að geta greint mig sjálfur.“
Þau eru auðfundin, dæmin af krökkum sem glímt hafa við ADHD en náð langt í íþróttum. Nokkrir af hinum ástsælu landsliðsmönnum í fótbolta hafa sagt frá glímu sinni við ofvirkni og athyglisbrest.
Sigursælasti ólympíufari allra tíma, bandaríski sundkappinn Michael Phelps, var greindur með ofvirkni og athyglisbrest níu ára gamall. Hann átti erfitt uppdráttar í skóla og hélt ekki einbeitingu. Hann gat hinsvegar nýtt krafta sína í sundlauginni. Phelps fór hamförum á nýafstöðnum ólympíuleikum í Ríó og hefur hlotið alls 23 ólympíugull.
Með keppinautinn á píluspjaldi
„Mér hefur alltaf fundist mikilvægt að virkja það sem maður hefur mestan áhuga á. Það var mín leið. Ofvirkum krökkum er hafnað víða, þeir fá neikvæða athygli og geta leiðst út í einhverja vitleysu. Ef þeir hefðu fundið orkunni farveg hefðu þeir plummað sig betur. Ofvirknin hefur meira að segja hjálpað mér að einhverju leyti. Og stanslaus þráhyggja fyrir því að verða betri en allir aðrir. Ég nota alla orku sem ég á til að æfa meira en aðrir. Ég reyndi líka alltaf að finna einhverja aukaíþrótt sem væri lík þeirri íþrótt sem ég hafði mestan áhuga á, til að ná enn betri tökum en hinir. Keppniselementið knúði mig áfram á öllum æfingum.“
Helgi segist stöðugt vera með ákveðinn keppinaut í huga sem hann leitast við að vinna.
„Ég hef alltaf einhvern á píluspjaldinu. Einhvern fyrir framan mig til að keppa við og verða betri en hann. Þegar ég er orðinn það, þá finn ég næsta til að keppa við. Þannig er hver æfing keppni við raunverulegar manneskjur.“
Ljóstrar þú því upp, við hverja þú ert að keppa?
„Já, pirringur minn gagnvart þeirri manneskju er svo mikill að það fer ekkert á milli mála. Hann er alltaf á móti mér þangað til ég vinn hann. Þetta hjálpar mér mjög mikið og gefur mér auka kraft. Ég trúi því innilega að ég geti orðið betri en hann.“
Þekkt vandamál hjá íþróttamönnum
Þó Helgi hafi óbilandi trú á að hann geti sigrað andstæðinga sína, segir hann sjálfstraust sitt margbrotið og sveiflast á stórum skala. „Allt frá því að mér finnist ég ósnertanlegur yfir í að ég missi alveg trú á sjálfum mér. Ef ég finn veikan blett á sjálfum mér þá einblíni ég um of á hann og ríf mig niður í svartnætti fyrir það. Þetta er alþekkt vandamál hjá íþróttamönnum. Ég missi samt aldrei trú á að ég geti unnið þann sem ég er að keppa við þá stundina. Ég er bara ekki alltaf með raunhæfan tímaramma um verkefnið. Á leiðinni get ég misst trúna á ferlinu og farið ofan í djúpar holur. Ég get verið minn harðasti gagnrýnandi og versti óvinur.“
Hugsarðu til keppinautarins á píluspjaldinu allan daginn? „Já, eiginlega. Það kemst ekkert annað að hjá mér í dag. 80% af deginum fer í að hugsa um hvað ég ætli að gera á æfingunni sem ég er að fara á, hvað ég ætli að styrkja til að verða örugglega betri en þessi sem er á spjaldinu. Hugsunin sem drífur mig áfram er að ég verði að æfa nógu andskoti mikið, svo sá sem ég er að keppa við, geti ómögulega verið að æfa jafn mikið. Þetta er algjör þráhyggja. Hugurinn er þannig stilltur að ég ætli að rústa þennan einstakling sem ég er að keppa við. Ég get verið nettur „sækó“.“
Höggið
Helgi segir að þráhyggjan fyrir því að keppa og ná árangri, hafi magnast upp eftir erfiðleika sem hann glímdi við í áraraðir.„Allir mínir draumar um atvinnumennsku í handbolta hurfu á einu augabragði. Ég var átján ára gamall þegar ég greindist með krabbamein í fætinum. Í mínum huga var krabbamein dauðadómur og mér fannst ég vera kominn að endalokum. Ég hélt að líf mitt væri búið. Þar til keppnisskapið kom upp í mér og ég barði í borðið og ákvað að ég ætlaði að sigrast á þessu. Ég reyndi að hugsa um veikindin eins og enn eina keppnina.“
Helgi var alvarlega veikur í tæpt ár og varði mestum tíma á spítala. „Ég hafði aldrei upplifað það áður að vera sjúklingur, en mér var kippt út úr lífinu og inn í háskammta lyfjameðferð. Ég hélt að ég gæti tekist á við þetta og haldið svo áfram með líf mitt. Þegar ég svo fékk þau skilaboð að það þyrfti að fjarlægja á mér fótinn, kom annað áfall. Ljósið í myrkrinu var að ég átti von á barni. Á meðan ég var í krabbameinsmeðferðinni eignaðist ég litla stelpu og þá helltist yfir mig sú tilfinning að ég yrði að halda áfram því ég mætti ekki klikka á ábyrgðinni sem því fylgdi. Það var mikil hjálp sem ég verð alltaf þakklátur fyrir.“
Helgi var útskrifaður af spítalanum og fótur hans var fjarlægður fyrir ofan hné. Í fyrstu tók hann ekki í mál að ganga með gervilim og dröslaðist frekar um á hækjum. Hann bjóst ekki við að geta notað líkamann á sama hátt og áður. Þar til hann óvænt komst upp á lagið með að spila golf. „Fyrsta golfhringinn fór ég með þáverandi mági mínum og hann bar kylfurnar mínar á bakinu. Eftir að ég kynntist þessari íþrótt fann ég að það var mögulegt að gera eitthvað aftur. Handboltadraumurinn var farinn en ég gat farið að keppa við einhvern á ný.“
Skömmu síðar kynntist Helgi fyrirtækinu Össuri sem hefur verið helsti stuðningsaðili þeirra sem hafa misst útlimi. Þar fékk hann gervifót og öðlaðist í kjölfarið betri hreyfigetu. (Fyrirtækið átti síðar eftir að opna fyrir honum víddir hátæknistoðtækja, en þar hefur hann starfað síðan 2009.)
Hann segir endurhæfinguna hafa gengið vel og honum hafi tekist ágætlega að komast aftur út í lífið.
Ánetjaðist efnum hratt
„Mér var farið að vegna ágætlega þegar við skildum, ég og barnsmóðir mín. Þá kom smá hiksti hjá mér og ég fór að leita í áfengi. Síðar í harðari efni. Ég var 24 ára og sogaðist hratt inn í þetta. Í fyrstu voru þetta helgarskemmtanir sem urðu sífellt lengri. Mér fannst hugbreytandi efni mjög spennandi, eins og kókaín og spítt, og ánetjaðist þeim hratt. Undir lokin, eftir nokkur ár, var ég kominn í dagneyslu. Ekkert annað komst að en útvega meira efni.“
Helgi segir að þó það hljómi einkennilega þá hefði hann ekki viljað vera án þessarar lífsreynslu. „Og til að taka af því allan vafa, þá mæli ég alls ekki með því að fólk leiðist út í áfengis- og vímuefnaneyslu. Hún er of dýrkeypt. Ég tel samt að ég hafi lagt svona hart að mér undanfarin ár, vegna fortíðar minnar. Ég trúi því að það sé ástæða fyrir öllu. Að ég hafi þurft að fara svona langt niður til að komast hærra upp aftur. Þessi ár voru skóli í öllu því á ekki að gera og ég var algjör dúx.“
Hversu fjarstæðukennd var sú hugmynd á þessum tíma, að þú ættir eftir að verða heimsmethafi í spjótkasti og keppa á ólympíuleikum? „Það var eins langsótt og þú getur ímyndað þér. Ég á engin orð til að lýsa því. Þegar ég loksins ákvað að hætta, fannst mér ég hafa val um að duga eða drepast. Nú hef ég verið edrú í níu og hálft ár og hugsa oft til alls þess sem ég hef afrekað síðan ég skrapaði botninn.“
Helgi þurfti þó að gera nokkrar tilraunir til að hætta í ruglinu. Hann fór tvisvar í meðferð og í seinna skiptið yfirgaf hann meðferðina án þess að ljúka henni. „Í þriðju tilraun hætti ég sjálfur. Ég hef verið að glíma við sjálfan mig síðan og hef fengið við það dygga aðstoð frá mínum nánustu. Hæðirnar eru stundum eins og ég sé að sigra heiminn en lægðirnar ansi djúpar. Ég reyni að halda mig á línunni þar á milli. Ég á það enn til að detta ofan í þunglyndi sem getur mig óvinnufæran í nokkra daga. Sem betur fer er ég farinn að þekkja betur inn á það og veit hvað ég þarf að gera þegar einkennin segja til sín. Það er nú stærsti lærdómurinn af þessu öllu saman.“
Helgi segir að oft mistúlki fólk hegðun hans og þunglyndið geti stundum birst öðrum sem hroki. Einbeiting hans á íþróttina sé svo mikil að þegar hann hefur náð markmiðum sínum, upplifi hann oft og tíðum mikið spennufall og depurð.
Fyrirmyndir með þráhyggju
Í gegnum tíðina hefur Helgi hrifist af íþróttamönnum sem hann telur líklega haldna einhverskonar þráhyggju. „Það liggur auðvitað beinast við að nefna Oscar Pistorius, þó hann hafi farið út af sporinu. Hans afrek voru það sem ég leit til fyrst þegar ég fór að æfa á ný. Ólafur Stefánsson og Michael Jordan, þetta voru hetjurnar mínar þegar var yngri. Ég tengi við þeirra hugsunarhátt og tel mig skilja þá.“
Helgi er orðinn 37 ára og er sannfærður um að hann eigi enn eftir að vinna sína stærstu sigra. „Aldur skiptir minna máli meðal fatlaðra íþróttamanna, af ýmsum ástæðum. Það eru þó nokkrir íþróttamenn á stórmótum sem eru komnir á fimmtugsaldurinn eða jafnvel eldri. Þó það sé að verða erfiðara og sífellt komi fleiri iðkendur í hverja grein. Svo er stundum sagt að fyrstu ólympíuleikarnir séu stór áfangi en á öðrum ólympíuleikum geturðu haft raunhæf markmið.“
Hefur kastað lengra en heimsmetið
Það er langt síðan Helgi lýsti því yfir að hann ætlaði sér að verða fyrsti fatlaði spjótkastarinn til að kasta 60 metra. „Ég veit ég get það. Ég hef kastað mjög nálægt því á æfingu og þetta er alls ekki óraunhæft. Ég bíð eftir deginum sem það gerist og æfi samkvæmt því. Metið mitt í dag er 57,36 metrar en það er gildandi heimsmet í mínum flokki. Á æfingu fyrir tveimur dögum kastaði ég 58, 5 metra og ég veit ég get enn betur. Það er gríðarleg tilhlökkun að fara til Brasilíu og ég hlakka mikið til að mæta þangað og sýna enn minna fötluðu strákum hvernig á að gera þetta. Ég er búinn að æfa grimmt fyrir þessa leika og ákvað að einblína á spjótkastið, sem ég stóð mig best í á ólympíuleikunum í London. Síðan þá hef ég kastað lengra en allir sem ég er að keppa við og veit að ég ætti að geta unnið þá. En spjótkast er ofboðsleg tæknigrein. Einn daginn geturðu náð stórkostlegum árangri og liðið eins og þú þurfir ekki að æfa meira og næsta dag er það þveröfugt.
Kúnstin er að ná góðu dagsformi og toppa á réttum tíma.“
Staðreyndir um Helga
- Hann er fæddur 1979, er 37 ára og starfar hjá Össuri
- Hann var 18 ára gamall þegar fjarlægja þurfti fót hans fyrir ofan hné eftir baráttu við krabbamein
- Hann keppir í spjótkasti á ólympíuleikum fatlaðra í Ríó
- Hann á heimsmet í sínum flokki sem er 57,36 metrar
- Hann ætlar að verða fyrsti fatlaði spjótkastarinn til að kasta 60 metra
- Fyrsta stórmót hans var Evrópumeistaramótið í Hollandi 2012. Þar vann hann silfurverðlaun.
- Síðan hefur hann tvisvar orðið Evrópumeistari og einu sinni heimsmeistari.
- Hann stefnir ótrauður á ólympíuverðlaun í Ríó.