Á hrakhólum með tvö börn
Silja Pálsdóttir er einstæð tveggja barna móðir sem missir leiguhúsnæði sitt í Grafarvogi 1. júní. Þrátt fyrir að 150 manns séu búnir að deila húsnæðisauglýsingu hennar á Facebook, hefur henni ekki borist ein ábending um íbúð.
„Leitin hefur engan árangur borið,“ segir Silja sem biðlar til vina sinna á Facebook um að aðstoða sig við leit að þriggja herbergja íbúð fyrir sig og börnin sín tvö. Hún hefur verið á almennum leigumarkaði frá árinu 2012 þegar hún flutti út úr námsmannaíbúð. „Þá var ég einstæð með eitt barn og annað á leiðinni. Stöðu minnar vegna gat ég ekki annað gert en að þiggja það sem bauðst. Ég fékk á endaum íbúð í Grafarvogi, langt frá fjölskyldu og vinum sem bjuggu ýmist á Álftanesi, Kópavogi eða Hafnarfirði. En ég var heppin og fékk íbúð á leigu sem hentaði okkur vel. Hér hafa börnin mín því alist upp og þekkja ekkert annað. Sonur minn á að byrja í Rimaskóla í haust ásamt öllum vinum hans úr hverfinu. Svo kom skellurinn um helgina, íbúðin fer á sölu og við þurfum að flytja út.“
Silja er í hönnunarnámi og hefur ávallt unnið með skólanum. „Auðvitað hefur þetta stundum verið erfitt en ég hef alltaf látið þetta ganga. Ég veit hinsvegar ekki hvernig ég á að fara að því að láta hlutina ganga miðað við leiguverðið í dag. Ódýrasta íbúðin sem ég hef fundið var 200 þúsund.“
Tíu fermetrar á 96 þúsund
Tómas Magnússon er einstæður faðir í fastri vinnu sem hefur leitað að leiguíbúð miðsvæðis frá því fyrir jól. Eftir talsverða leit freistar hann þess nú að finna íbúð með bróður sínum. Það reynist enn erfiðara því margir leigusalar banna meðleigjendur. 
Tómas þarf brátt að flytja úr íbúðinni sem hann hefur leigt undanfarið ár. Hann ákvað snemma að byrja að leita að nýrri íbúð en leitin hefur reynst honum þrautinni þyngri. „Það er allt fáranlega dýrt og ég fæ engin svör þegar ég hef samband við þá sem auglýsa íbúðir. Fyrst var ég að leita að íbúð fyrir mig og son minn en svo ákváðum við bræðurnir að leigja saman. Þá kom í ljós að margir íbúðareigendur banna fólki að hafa meðleigjendur. Sumstaðar er tekið fram að aðeins kvenmenn komi til greina, og hvergi má vera með gæludýr. Ég er með kött og þarf þá að finna honum nýtt heimili.“
Tómas hefur keypt sér aðgang að leigulistanum og fylgist vel með framboðinu. Hann segist vera kominn með verulegar áhyggjur því hvar hann eigi að búa. „Ég er í fastri vinnu, með góð laun og meðmæli frá bæði leigusala og vinnuveitanda. En það er eins og íbúðareigendur ætli að halda sig við Airbnb leiguverð og halda að venjulegir leigjendur sætti sig við það. Ég fann eina þriggja herbergja íbúð og eigandinn sagðist tilbúinn að leigja mér hana á 350 þúsund. Í hverfinu sem sonur minn gengur í skóla er til dæmis tíu fermetra herbergi til leigu á 96 þúsund og 40 fermetra stúdíóíbúð á 145 þúsund. Verðið er svo fáránlega hátt. Maður er alveg farinn að svitna.“
Líður eins og ósjúkratryggðri í Bandaríkjunum
Einstæð móðir er ráðþrota eftir henni var sagt upp í núverandi leiguhúsnæði. Hún datt út úr háskólanámi eftir að hún veiktist af krabbameini fyrir nokkru og í kjölfarið missti hún íbúðina. Konan á unglingsdóttur og hafa mæðgurnar búið í tveggja herbergja íbúð og deilt rúmi undanfarin ár.
Konan er á miðjum aldri og á tvö börn. Annað er farið að heiman en yngra barnið sem er á unglingsaldri, býr hjá móður sinni. Móðirin vill ekki koma fram undir nafni, segist vera of vængbrotin og viðkvæm í svona erfiðri stöðu. Hún er heilbrigðismenntuð og var í háskólanámi þegar hún greindist með krabbamein. Því fylgdi kostnaðarsöm læknismeðferð, skurðaðgerðir og endurhæfing. Allt tók þetta sinn toll og gat konan því ekki lokið áföngunum í náminu sem hún var skráð í. Auk þess sagði leigusalinn henni upp og af því að hún hefur ekki fundið nýja íbúð er hún á þriðju undanþágu frá því að rýma íbúðina. Eftir örfáar vikur verða mæðgurnar húsnæðislausar. „Ég hef verið á biðlista hjá Félagsbústöðum í þrjú ár, frá því áður en ég byrjaði að kljást við veikindin. Enn eru um þúsund manns á undan mér í röðinni. Ég veit ekki hvað ég á að gera. Ég er byrjuð að pakka niður dótinu mínu en ég veit ekkert hvert ég á að fara með það.“
Konan hefur búið í tveggja herbergja íbúð með dóttur sinni undanfarin ár. „Það hefur auðvitað verið erfitt að búa svona þröngt í veikindunum og deila rúmi með unglingsdóttur minni. Við höfum búið á sjö stöðum undanfarin fjögur ár. Barnið mitt þarf að fara að eignast heimili, fá að hengja upp myndir og skjóta rótum. Ég finn að eftir veikindin er ég að því komin að gefast upp. Mér líður ekki eins og ég búi í velferðarríki. Mér líður eins og ég sé ósjúkratryggð og bjargarlaus í Bandaríkjunum. Hvernig á ég að geta fundið mér íbúð og ráðið við afborganir á venjulegum leigumarkaði? Ég hef ekki nægilegt þrek til að vinna fulla vinnu og lifi því að örorkubótum sem duga skammt.”
Aldrei séð það svartara
Oktavía Guðmundsdóttir hjá Félagi einstæðra foreldra segir ástandið á húsnæðismarkaði sérlega erfitt fyrir þá sem eru einir með börn. 
„Þetta er gífurlegur vandi og ég hef aldrei séð það svartara. Það er skelfilegt að geta ekki boðið þeim sem leita til okkar uppá neitt húsnæði. Við áttum neyðarhúsnæði sem var alltaf fullt þó það stæðist ekki nútímakröfur. Við seldum það því það þarfnaðist gífurlegs viðhalds. Nú er staðan þannig að það er svo lítið framboð af húsnæði á markaðnum og leiguverðið er svo hátt að margir einstæðir foreldrar sem til okkar leita, ráða ekki við þetta og eru á hrakhólum. Einstæðir foreldrar eru ekki endilega valdir fyrstir úr bunkanum þegar íbúðir eru auglýstar til leigu. Ég hef stundum ráðlagt fólki að finna sér einhverja fleiri til að leigja með og deila kostnaði, bara eins og í kommúnunum í gamla daga. Þó að það sé ekki óskastaða neins, þá er betra að deila kostnaði með öðrum. Samkeppnin á markaðnum er sérlega erfið fyrir einstæða foreldra.“
Neyðarástand hjá þeim sem verst standa
Dagur B. Eggertsson borgarstjóri í Reykjavík skorar á önnur sveitarfélög að ráðast á húsnæðisvandann af sama krafti og Reykjavík. Hann segist átta sig á alvarleika vandans. 
-Hvað vilt þú segja við fólkið sem finnur ekki húsnæði í dag? „Ég átta mig á alvarleika húsnæðisvandans og þess vegna er það og verður forgangsmál. Þetta verður ekki leyst nema með því að fjölga íbúðum. Við vitum að það eru margir í brýnni þörf. Við forgangsröðum í þágu þeirra sem standa verst og það eru mjög margir. Mér finnst mikilvægt að önnur sveitarfélög geri það líka því Reykjavík virðist vera eina sveitarfélagið sem er að fjölga félagslegu húsnæði fyrir þá sem standa verst. Við myndum ráða niðurlögum húsnæðisvandans ef önnur sveitarfélög tæki á honum af sama krafti og við erum að gera. Við erum að fjölga félagslegum íbúðum, búsetaúrræðum fyrir fatlaða, fjölga leiguíbúðum í samvinnu við verkalýðshreyfinguna fyrir þá sem eru með lægri og milliháar tekjur, stúdentaíbúðum og búseturéttaríbúðum í samvinnu við Búseta. Svo erum við í átaki við að skipuleggja ný svæði í Reykjavík, þannig að nægilega mikið byggist upp. Það er þörf vegna þess að það er þörf fyrir húsnæði af öllu.”
-Eru fleiri aðgerðir væntanlegar?
„Já, ég á von á því og hef rætt við nýjan húsnæðismálaráðherra um það. Ríkið á töluvert af lóðum í borgarlandinu sem við höfum falast eftir í nokkur ár, svo sem Landhelgisgæslureitinn við Ánanaust, reitinn við Stýrimannaskólann, við Borgarspítalann, á Veðurstofuhæð og svæði í kringum Listaháskólann í Lauganesi sem yrðu mjög góðir til að þróa litlar stúdentaíbúðir og íbúðir fyrir ungt fólk.“
Aðgerðaráætlun innan fjögurra vikna
Þorsteinn Víglundsson félagsmálaráðherra segir ábyrgð sveitarfélaganna langmesta.
-Hvað vilt þú segja við fólkið sem finnur ekki húsnæði í dag? „Það er alveg ljóst að grundvallarvandi húsnæðismarkaðarins í heild, hvort sem horft er til leigu eða kaupa, er framboðsskortur á nýju 
húsnæði. Það er sorglegt að sjá því þessi staða var algjörlega fyrirsjáanleg. Þetta er einmitt ástæða þess að ríkisstjórnin setti sérstakan ráðherrahóp af stað um þetta neyðarástand. Hópurinn á að skila hugmyndum að tíu vel skilgreindum aðgerðum til að bæta stöðuna eins hratt og við mögulega getum. En vandi húsnæðismarkaðarins er að þegar framboðsvandi er fyrir hendi þá tekur alltaf tíma að vinna úr því.“
–En hvað vilt þú segja við fólk sem hefur fengið nóg af því að heyra um starfshópa og nefndir? „Númer eitt, tvö og þrjú er að svara þessum framboðsvanda sem er á markaðinum, og þar er ábyrgð sveitarfélaganna langsamlega mest. Það eru þau sem á endanum halda á skipulagsvaldinu. Þau eiga að tryggja nægt framboð lóða inn á fasteignamarkaðinn á hverjum tíma. Og því miður þá hefur orðið verulegur misbrestur þar á. Þetta er ástand sem við erum að reyna að ná utan um, í góðu samstarfi við sveitarfélögin. Við miðum að því að vera komin með aðgerðaráætlun innan fjögurra vikna og hrinda svo aðgerðum beint í framkvæmd til að létta á þessu krísuástandi eins hratt og kostur er.“
-hh