Hvernig fjölskyldufyrirtæki Halldórs og Framsókn högnuðust í aðdraganda einkavæðingarinnar

Fjárfestirinn Ólafur Ólafsson er ekki eini aðilinn sem hagnaðist með leynilegum hætti á einkavæðingu Búnaðarbankans og tengdum málum árið 2003, eins og rakið er í skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis um aðkomu þýska bankans Hauck & Aufhäuser (hér eftir H&A) að kaupunum á bankanum. Ein af stóru tíðindunum í skýrslunni, sem leynd hefur verið yfir í 14 ár, er að aflandsfélag í eigu Ólafs fékk greiddar 57,5 milljónir dollara til sín í gegnum aflandsfélagið Marine Choice og voru þessar fjármunir svo notaðir til að kaupa ýmis konar verðbréf í Evrópu á árunum þar á eftir.

Skýrslan hefur vakið vakið hörð viðbrögð í samfélaginu en helsta niðurstaða hennar sú að kaup þýska bankans á hlutabréfum í Búnaðarbankanum í ársbyrjun 2003 hafi verið sýndarviðskipti, blekking sem var til þess að láta yfirvöld á Íslandi og almenning halda að erlendur banki tæki þátt í kaupum S-hópsins á Búnaðarbankanum. Þessi staðreynd um aðkomu erlends fjármálafyrirtækis að Búnaðarbankakaupunum, sem komið hefur í ljós að var blekking, var lykilatriði í þeirri ákvörðun íslenskra stjórnvalda að selja bankann til S-hópsins. Niðurstaðan í skýrslunni hefur orðið til þess að ýmsir í samfélaginu hafa byrjað að tala fyrir sérstakri rannsókn á einkavæðingu Landsbankans og  Búnaðarbankans árin 2002 og 2003, meðal annars Benedikt Jóhannesson fjármálaráðherra á Alþingi á fimmtudag.

Skömmu áður en þær blekkingar sem lýst er í skýrslunni um H&A áttu sér stað, í ágúst árið 2002, eignaðist útgerðarfélagið Skinney-Þinganes, fjölskyldufyrirtæki Halldórs Ásgrímssonar, þáverandi formanns Framsóknarflokksins og utanríkisráðherra, helmingshlut í eignarhaldsfélaginu Hesteyri á móti Kaupfélagi Skagfirðinga sem þá átti 22 prósenta hlut i eignarhaldsfélaginu Keri hf. sem meðal annars var í eigu Ólafs Ólafssonar. Í sama mánuði, ágúst 2002, seldi ríkisbankinn Landsbanki Íslands 50 prósenta hlut sinn í Vátryggingafélagi Íslands til S-hópsins svokallaða sem í janúar átti eftir að kaupa Búnaðarbankann. Í nóvember skipti Hesteyri á hlutabréfunum í Keri hf. og Vátryggingafélagi Íslands og átti í kjölfarið 25 prósenta hlut í VÍS.

Þetta skiptir máli því Halldór Ásgrímsson og Framsóknarflokkurinn settu það sem skilyrði varðandi sölu Landsbanka Íslands til Björgólfs Guðmundssonar og sonar hans, Björgólfs Thors, árið 2002 að bankinn myndi selja hlut sinn í VÍS.

Í grein í Fréttablaðinu um einkavæðingu bankanna árið 2005 var meðal annars sagt frá því að Ólafur Ólafsson hefði hringt í Halldór Ásgrímsson til að þrýsta á um það við hann að hlutur Landsbankans í VÍS yrðu seldur frá bankanum.

Þá er að finna merkileg ummæli Björgólfs Guðmundssonar, aðaleiganda Landsbanka Íslands, í skýrslunni rannsóknarnefndarinnar um R&A þar sem hann ræðir samband Halldórs og Ólafs. Halldór skammaði Björgólf meðal annars fyrir illt umtal um Ólaf og S-hópinn. Orðrétt er haft eftir Björgólfi að aðgangur Ólafs að Halldóri hafi verið „beinn“: „Þessi tengsl, það voru rosa­leg fram­sókn­ar­tengsl þarna inni, alveg ótrú­leg. Ég veit ekk­ert um flokkapóli­tík eða neitt en þetta var, virt­ist vera, Ólafur Ólafs­son virt­ist hafa alltaf beinan aðgang að Hall­dóri og ein­hvern veg­inn, og var alltaf að magna upp ein­hver leið­ind­i.“

Fjölskyldufyrirtæki Halldórs eignaðist svo VÍS-bréfin í kjölfarið og hagnaðist verulega á þeim árið 2006 eftir að VÍS hafði runnið inn í eignarhaldsfélagið Exista. Skinney seldi hlutabréf í Exista fyrir 4.9 milljarða árið 2006 með bókfærðum hagnaði upp á 2.6 milljarða. Voru þessir fjármunir geymdir inni í dótturfélagi útgerðarinnar sem hét Fjörur ehf. þar til árið 2012 þegar félagið sameinaðist Skinney-Þinganesi. Eignir Fjara ehf. námu þá 5.6 milljörðum króna.

Í viðtali við DV árið 2011 sagði Halldór Ásgrímsson að hann hefði aldrei heyrt talað um félagið Fjörur og að hann vissi ekkert um starfsemi Hesteyrar. „Félagið Fjörur ehf. hef ég aldrei heyrt nefnt og hef engar upplýsingar um. Félagið Hesteyri ehf. hef ég heyrt getið um, en hef engar upplýsingar um starfsemi þess.“

 

Heilbrigðisvottorð um  þýska bankann og hæfi Halldórs

Í skýrslu rannsóknarnefndarinnar um aðkomu H&A að kaupunum á Búnaðarbankanum er fjallað um það hvernig Ríkisendurskoðun taldi ekki tilefni til að rannsaka þessa aðkomu þýska bankans að kaupunum frekar árið 2006. Vitnað er í niðurstöðu Ríkisendurskoðunar um þetta en Sigurður Þórðarson var ríkisendurskoðandi á þeim.

Ríkisendurskoðun gaf út frekari heilbrigðisvottorð um einkavæðingu bankanna. Þrátt fyrir tengsl Halldórs Ásgrímssonar við Skinney-Þinganes og aðkomu hans að sölu ríkisins á hlutabréfum þess í VÍS og þeirra tengsla sem voru á milli þessarar sölu og sölu Búnaðarbankans taldi Ríkisendurskoðun að Halldór Ásgrímsson hefði verið hæfur til að koma að sölunni. Í minnisblaði Ríkisendurskoðunar árið 2005 sagð um þetta að  „Halldór Ásgrímsson [hafi] ekki verið vanhæfur til að fjalla um sölu á hlut ríkisins í Búnaðarbankanum á sínum tíma“.

Ríkisendurskoðandi komst að þessari niðurstöðu jafnvel þó að ljóst væri að fjölskyldufyrirtæki Halldórs, sem hann átti sjálfur lítinn hlut, hafi hagnast ævintýralega á sölu hlutabréfanna í VÍS sem var hluti af einkavæðingu Landsbankans og Búnaðarbankans að kröfu Framsóknarflokksins.

Fyrir utan þessa athugun Ríkisendurskoðanda hefur þessi þáttur einkavæðingar bankanna aldrei verið rannsakaður.

Annar aðili sem tengist þessari einkavæðingarsögu Búnaðarbankans og VÍS sem hagnaðist um þetta leyti var Framsóknarflokkurinn sjálfur. Innan við einum mánuði áður en skrifað var undir kaupsamning Búnaðarbankans, með meintri aðkomu H&A, afsalaði eitt af fyrirtækjunum sem keypti  bankann, Ker hf., sér húsi á Hverfisgötu 33 til Framsóknarflokksins, eða dótturfélags þess, Skúlagarðs hf.

Ólafur Ólafsson var ráðandi hluthafi í Keri hf., sem áður hét Olíufélagið hf., í gegnum félag sitt Kjalar. Í afsalinu um viðskiptin er ekki tekið fram hvert kaupverðið var en þó kemur fram að það sé að fullu greitt. Einn af þeim sem skrifaði undir skjöl vegna eigendaskiptanna á húsinu var Halldór Ásgrímsson en einnig varaformaður flokksins, Guðni Ágústsson.

Á það skal einnig bent að Ker hf. er sama félagið og Skinney-Þinganes átti hlutabréf í, í gegnum Hesteyri, þar til í nóvember 2002 þegar Hesteyri skipti á þeim hlutabréfum og hlutabréfum í VÍS sem íslenska ríkið hafði selt skömmu áður.

Óljós viðskipti með Framsóknarhúsið

Guðni segir í samtali við Fréttatímann að hann hafi ekki komið neitt að því að ákveða um þessi viðskipti heldur hljóti það að hafa verið framkvæmdastjóri flokksins, sem á þessum tíma var Árni Magnússon, og Halldór Ásgrímsson. „Ég kom hvergi að þessu máli og minnist þess ekki sérstaklega. Ég skrifa sem varaformaður flokksins undir þessa gjörð en kom annars ekkert að þessu. Það er algjörlega ljóst að formaður flokksins [Halldór Ásgrímsson] hefur ákveðið þetta með framkvæmdastjóra sínum [Árna Magnússyni].“

Sigurður Eyþórsson, þáverandi starfsmaður á skrifstofu Framsóknarflokksins, segir að samið hafi verið um að Framsóknarflokkurinn keypti húsið árið 1997 en að hann viti ekki af hverju gengið var frá formlegu afsali á milli Kers hf og Framsóknarflokksins á þessum tíma. „Þetta var keypt af Olíufélaginu árið 1997. Þetta var keypt með yfirtöku skulda meðal annars og við vorum að borga af þessum lánum sem voru á nafni Olíufélagsins. Af einhverjum ástæðum var hins vegar ekki gengið frá því að færa lánin yfir á flokkinn fyrr en þarna, 2002. Þetta voru tvö lán með eina afborgun á hverju ári og það var mikið mál alltaf að skrapa saman peningum til að borga þetta.“ Sigurður segir að kaupverð hússins hafi verið um 60 milljónir króna.

Fyrrverandi forstjóri Kers, Geir Magnússon, sagði við DV árið 2012 að hann myndi ekki af hverju gengið var frá viðskiptunum með húsið þarna í desember 2002 en að hann teldi að viðskiptin hefðu verið löngu ákveðin. „Tilfinning mín er sú að kaupin hafi verið ákveðin nokkrum árum áður en gengið hafi verið frá þessu þarna. Framsóknarflokkurinn var kominn þarna inn nokkrum árum fyrir þetta. Svo fóru þeir að vilja kaupa þetta smátt og smátt. Ríkustu fyrirbæri landsins eru ekki stjórnmálaflokkar.”

Ker hf., einn af kaupendum Búnaðarbankans, var þar með leigusali Framsóknarflokksins um árabil fyrir einkavæðingu Búnaðarbankans. Hlutabréf í þessu sama fyrirtæki, Keri hf., voru líka notuð í viðskiptunum með hlutabréf í VÍS sem Skinney-Þinganes hagnaðist ævintýralega á. Nákvæmlega hvernig liggur í viðskiptunum með húsið á milli þessara aðila er ennþá óljóst og alls ekki fullrannsakað, ekki frekar en hlutabréfaviðskipti Skinneyjar-Þinganess í VÍS.

Sama mátti segja um aðkomu Häuck & Aufhauser að kaupunum á Búnaðarbankanum þar til í vikunni að sannleikurinn um þau kom fram í dagsljósið eftir nærri 15 ára umtal og vangaveltur um þau.