Forsvarsmenn Íslandspósts hafa reynt að byggja upp starfsemi utan hefðbundinna bréfasendinga með litlum árangri. Þrátt fyrir mikla hækkun póstburðargjalda undanfarin ár hefur staða fyrirtækisins hríðversnað svo nú eru sjóðir þess uppurnir. Póstburðargjöld á Íslandi eru mjög há í evrópskum samanburði og þau hafa hækkað meira en annars staðar.
Póstburðargjöld hækkuðu enn á ný í byrjun ársins og nú kostar næstum tvöfalt meira að pósta sendibréf en árið 2010. Á verðlagi dagsins í dag kostaði um 88 krónur að senda bréf innanlands árið 2010 en í dag kostar það 170 krónur, 82 krónum meira.
Póst- og fjarskiptastofnun hefur samþykkt þessar hækkanir Íslandspósts á grundvelli þess að hratt dregur úr fjölda bréfa. Í ár er gert ráð fyrir að landsmenn sendi um 25 milljónir bréfa, sem eru nógu létt til að heyra undir einkarétt Íslandspósts, undir 50 grömmum. Árið 2010 voru bréfin hins vegar um 39 milljónir. 92 prósent verðhækkun gerir hins vegar meira en að vega upp 37 prósent magnminnkun. Almenn póstburðargjöld hafa þannig hækkað um 21 prósent umfram verðlag og magn frá 2010. Það má vera að afláttarkjör raski þessari mynd eitthvað ef Íslandspóstur hefur hækkað verð minna til stórkaupenda.
Lakari en evrópskir póstar
Íslandspóstur er í sama vanda og önnur sambærileg póstfyrirtæki í Evrópu. Gömlu ríkispóstarnir glíma allir við jafnan og mikinn samdrátt. Samskipti eru að flytjast yfir í stafrænt form. Fólk og fyrirtæki senda færri bréf og sjaldnar en áður.
Til að mæta samdrættinum hafa gömlu ríkispóstfyrirtækin, sem í mörgum löndum hafa verið einkavædd að öllu eða að hluta, hækkað gjaldskrá sína. Samkvæmt samantekt Þýska póstsins hækkuðu póstburðargjöld að meðaltali um 22,5 prósent frá 2005 til 2014. Hækkanir Íslandspósts á þessu tímabili voru langt yfir evrópska meðaltalinu. Íslensk póstburðargjöld hækkuðu um 62,8 prósent, 40,3 prósentustigum meira en meðaltalið.
Síðan Þýski pósturinn gerði sína mælingu hafa póstburðargjöld á Íslandi hækkað þrívegis, samtals um 16 prósent umfram verðlag. Samanburðurinn er því líklega enn verri fyrir Íslandspóst í dag en fram til 2014.
Miðað er við stöðuna getum við sagt að ef rekstrarárangur Íslandspósts hefði verið eins og meðaltal evrópskra póstfyrirtækja kostaði 31 krónu minna að senda bréf í dag en raunin er.
Það hljómar kannski sem lítill munur en höfum í huga að á bak við þessa tölu eru næstum 25 milljónir bréfa. 31 króna á bréf verður þannig að 775 milljónum króna þegar árið er gert upp, ef afsláttarkúnnar hafa borið jafna hækkun á við almenning.
Þetta er árgjaldið sem við greiðum fyrir að eiga póstfyrirtæki sem stendur sig svona miklu verr en meðaltal evrópskra póstfyrirtækja í að mæta hinu fyrirsjáanlega; að fólk sendir færri bréf en áður.
Í flokki með Austur-Evrópu
Þegar samanburður evrópskra póstfyrirtækja er skoðaður kemur í ljós að sé miðað við meðallaun var hvergi hlutfallslega óhagkvæmara fyrir launafólk að setja bréf í póst en á Íslandi. Íslenskur verkamaður er 4 mínútur og 6 sekúndur að vinna fyrir frímerki. Aðeins verkafólk í Búlgaríu, Lettlandi, Rúmeníu, Litháen, Póllandi, Slóvakíu, Króatíu, Eistlandi, Ungverjalandi og Tékklandi voru lengur að vinna sér inn fyrir frímerkinu. Ísland er þarna í hópi með Austur-Evrópuríkjum. Á eftir Íslandi komu nokkur lönd Suður-Evrópu. Það nágrannaland okkar sem kemur næst er Finnland. Það tók finnska verkamanninn 2 mínútur og 34 sekúndur að vinna fyrir frímerki. Íslendingurinn er 60 prósent lengur að vinna fyrir sínu frímerki en finnski launamaðurinn.
Frá mælingunni hafa póstburðargjöld á Íslandi hækkað langt umfram laun. Samanburðurinn er því líklega enn lakari í dag.
Þegar borin eru saman póstburðargjöld í Evrópu og þau leiðrétt vegna mismunandi launa og verðlags metur Þýski pósturinn að gjöldin á Íslandi séu um 22 prósent hærri en meðaltal Evrópu. Samkvæmt því er frímerki á Íslandi 31 krónu of dýrt.
Lök staða vegna dótturfyrirtækja
En hvers vegna stendur Íslandspóstur sig svona miklu lakar en sambærileg fyrirtæki í Evrópu?
Einkaleyfi á bréfasendingum hefur verið afnumið í löndum Evrópusambandsins en það hefur ekki haft mikil áhrif á markaðinn. Gömlu ríkispóstarnir drottna enn hver yfir sínum markaði, hvort sem póstarnir hafa verið einkavæddir eða ekki. Það er aðeins í Hollandi, Þýskalandi, Rúmeníu, Svíþjóð, Litháen, Pólland og á Ítalíu og Spáni sem önnur póstburðarfyrirtæki hafi komist yfir 10 prósent markaðshlutdeild. Það er því ekki hörð samkeppni sem hefur haldið aftur að verðhækkunum í Evrópu. Einkavæðing ríkispóstanna hefur því almennt ekki leitt til aukinnar samkeppni. Breytingin hefur fyrst og fremst verið sú að arðurinn af starfseminni rennur til einkaaðila eða til að greiða niður lánin sem þeir tóku til að kaupa fyrirtækin af ríkinu.
Bæði samkeppnisaðilar Íslandspósts og Póst- og fjarskiptastofnun hafa bent á að ekki megi rekja laka stöðu Íslandspósts einvörðungu til fækkunar bréfa. Það er ekki bara að Íslandspóstur hafi hækkað gjaldskrár langt umfram verðlag og þó nokkuð umfram það sem þarf til að vega upp fækkun bréfa og hafi auk þess lokað útibúum og fækkað starfsfólki; heldur hefur handbært fé fyrirtækisins étist upp á undanförnum árum.
Í árslok 2003 var handbært fé Íslandspósts meira en 3,1 milljarður króna á núvirði. Í árslok 2014 voru bara 88 milljónir króna eftir í sjóðnum. Á ellefu árum hafði lausafjárstaða fyrirtækisins versnað um 3 milljarða króna. Það er ekki góð staða fyrir fyrirtæki sem veltir 7,3 milljörðum króna að eiga aðeins 88 milljónir króna inni á heftinu. Greiðsluvandræði blasa við. Fyrirtækið þarf að taka lán til að eiga fyrir launum. Það er ömurleg staða fyrir áður stöndugt fyrirtæki á borð við Íslandspóst.
Pósturinn kaupir prentsmiðju
Í athugasemdum sínum við skýrslu, sem ráðgjafafyrirtækið Expectus vann fyrir innanríkisráðuneytið, bendir Póst- og fjarskiptastofnun á að lækkun sjóðsins um rúmar 800 milljónir króna frá 2009 til 2013 hafi verið minni en samanlagt framlag Íslandspósts til dótturfyrirtækja sinna í samkeppnisrekstri á tímabilinu. Með öðrum orðum heldur stofnunin því fram að fækkun bréfa og tap á einkaleyfisskyldum rekstri skýri ekki versnandi afkomu Íslandspósts heldur fjárfestingar fyrirtækisins í óskyldum rekstri.
Eftir að Ingimundur Sigurpálsson tók við sem forstjóri Íslandspósts árið 2004 var mörkuð stefna um að víkka út starfsemi fyrirtækisins til að mæta fyrirsjáanlegum samdrætti í hefðbundnum bréfasendingum. Fyrirtækið stofnaði til og keypti nýja starfsemi. Í dag á Íslandspóstur meðal annars prentsmiðjuna Samskipti og internetpóstfélagið ePóst og auk þess Frakt flutningamiðlun og Gagnageymsluna og hluti í Internet á Íslandi, Vörusjá og Sendli.is. Ekkert af þessum verkefnum hefur bætt stöðu Íslandspósts, sum eru föst í taprekstri og hafa eytt upphaflegu hlutafjárframlagi Póstsins og ekki getað endurgreitt lán sem Pósturinn hefur lánað til starfseminnar.
Þótt gagnrýna megi að ríkisfyrirtæki hasli sér völl á nýjum mörkuðum þá hefði mátt réttlæta þessa stefnu ef hún hefði bætt stöðu fyrirtækisins. Niðurstaðan er hins vegar sú þessi stefna veikti fyrirtækið, át upp sjóði þess og gerði það lakar sett til að mæta fyrirsjáanlegum erfiðleikum vegna fækkunar bréfa.
Í tilfelli Íslandspósts er þetta reyndar sérlega gagnrýnisvert því lögum samkvæmt er fyrirtækinu óheimilt að flytja fé sem verður til í einkaleyfisrekstri yfir í samkeppnsirekstur. Forsvarsmenn fyrirtækisins neita að það hafi verið gert en það er þó vandséð hvernig þeim tekst að sundurgreina uppruna fjár í sjóðnum sem notaður hefur verið til að lána til dótturfyrirtækjanna án þess að þau hafi getað endurgreitt lánin.
Stofnun verður fyrirtæki
Þegar rekstur gömlu evrópsku ríkispóstanna er skoðaður kemur í ljós að svo til öll fyrirtækin hafa dregið saman starfsemi sína og fækkað fólki til að mæta fækkun bréfasendinga. Eins og Póst- og fjarskiptastofnun benti á í athugasemdum til innanríkisráðuneytisins getur það verið háskaleg leið að mæta minna magni einvörðungu með hækkun gjaldskrár. Hækkun póstburðargjalda dregur úr samkeppnisstöðu bréfasendinga og flýtir fyrir því að samskiptin færist yfir á internetið.
Svo til öll póstfyrirtæki í Evrópu hafa fækkað starfsfólki umtalsvert. Flest hafa fækkað starfsfólki um 20 til 30 prósent, en nokkur um allt að 50 prósent. Undantekningarnar eru póstfyrirtækin í Slóveníu, Lúxemborg og á Íslandi. Frá 2009 hefur Íslandspóstur fækkað stöðugildum um 10 prósent á sama tíma og bréfum hefur fækkað um 35 prósent.
Saga Íslandspósts gefur tilefni til að velta fyrir sér gagnsemi hlutafélagavæðingar ríkisstofnana. Það er ekki gefið að það séu hagsmunir almennings að viðhalda fyrirtækinu Íslandspósti þegar hefðbundið hlutverk stofnunarinnar dregst saman og hverfur líklega á endanum vegna tæknibreytinga. Með því að breyta stofnun í hlutafélag verður til hluthafi, sem samkvæmt fyrirtækjafræðum krefst vaxtar og viðgangs starfseminnar og arðsemi á hlutabréfaeign sína. Það var vegna ímyndaðra hagsmuna þessa hluthafa, sem í raun er sama þjóðin og átti stofnunina, sem forsvarsmenn Íslandspósts fóru að leita að framhaldslífi fyrir fyrirtækið Íslandspóst.
Hugsanlega hefði það verið hagfelldara almenningi ef 3 milljarða króna sjóður fyrirtækisins hefði verið notaður til að greiða niður kostnað vegna óhagkvæmni af minnkandi póstflutningum í stað þess að verja sjóðnum til að búa til fyrirtæki úr ríkisstofnun.
The post Íslandspóstur- tómir sjóðir appeared first on Fréttatíminn.