Á Íslandi hefur alltaf þótt töff að vinna mikið en kannski er það ekkert svo töff. Sífellt fleiri rannsóknir benda til þess að vinnutengd streita og kulnun séu að hraða för okkar í gröfina. Allt að 60% forfalla á vinnumarkaði má rekja til streitu og oft á tíðum er fólk orðið örmagna á líkama og sál þegar það leitar sér hjálpar. Kostnaðurinn vegna álagsins og vinnustaða sem reka mætti á heilsusamlegri hátt hleypur á tugum milljarða en á bak við glataðar upphæðirnar eru útbrunnir einstaklingar sem hafa glatað sjálfum sér.
Andleg vanlíðan og veikindi kosta atvinnulífið gífurlegar upphæðir í fjarvistardögum og minni framleiðni. Rannsóknir benda til þess að 3–4% landsframleiðslu vestrænna ríkja glatist vegna þess að fólk er of veikt, stressað eða annars hugar til að geta skilað eðlilegum afköstum. Árið 2004 taldi Alþjóðaheilbrigðisstofnunin að þunglyndi væri meginorsök skertrar starfsgetu og nú spáir stofnunin því að árið 2020 verði þunglyndi helsta orsök örorku.
Ásta Snorradóttir, sérfræðingur hjá Vinnueftirliti ríkisins, segir erfitt að reikna út kostað vegna vinnutaps sem tengist streitu og kulnun í starfi, hver vinnustaður skrái veikindadaga en ekki sé enn haldið miðlægt utan um upplýsingarnar, en einnig sýna rannsóknir að kulnun er oft ranglega greind sem þunglyndi. Evrópskar rannsóknir sýna að hátt í 60% forfalla á vinnumarkaði megi rekja til streitu og engin ástæða er til að ætla að því sé öðruvísi háttað hér á landi. Auk þess er greinileg aukning í örorkumati hér á landi líkt og annarsstaðar sem að einhverju leyti má rekja beint til afleiðinga streitu. Innan Evrópusambandsins eru geðraskanir orðnar algengasta orsök örorku, algengari en stoðkerfisvandamál og hjartasjúkdómar og það sama á við um Ísland.
„Rannsóknir Evrópsku vinnumálastofnunarinnar sýna að vinna er almennt að verða einfaldari og á sama tíma eiga afköst að vera meiri yfir skemmri tíma,“ segir Ásta. „Þetta eru hlutir sem hringja viðvörunarbjöllum vinnuverndarsamtaka því einsleitni og tímapressa eru mjög streituvaldandi þættir.“
Ábyrgðin er allra
„Það er mjög mikilvægt að fólk læri að þekkja á sína streituvalda,“ segir Svava Jónsdóttir, heilsu- og mannauðsráðgjafi hjá Streituskóla forvarna. Svava vinnur með fyrirtækjum að forvarnarstarfi auk þess að taka á móti fólki sem er farið að finna fyrir fyrstu einkennum streitu eða er komið lengra á veg í kulnun. Svava segir mikilvægt að fólk geri sér grein fyrir því að kulnun er ekki á ábyrgð þess sem fyrir henni verður og að í dag sé fókusinn settur á stjórnun ekki síður en starfskraft þegar talað er um orsakir kulnunar.
„Hingað kemur oft fólk sem er búið að tapa gleðinni í starfi eða er farið að finna fyrir líkamlegum einkennum sem finnst engin skýring á. Kulnun gerist ekki á einum degi heldur út frá viðvarandi álagi og streitu og aðdragandinn er ekki einfaldur. Það myndast ójafnvægi í kröfum til starfskrafts og getu hans til að mæta þessum kröfum. Orsökin liggur að miklu leyti í vinnuskipulaginu og aðstæðum í vinnunni,“ segir Svava.
Kunnum ekki að hlusta á líkamann
Svava segir að ferlið sem geti endað með kulnun byrji oftast með álagi sem flestir ráði við og finnist jafnvel skemmtilegt í upphafi. Þegar streitan fari svo að aukast kannist fólk ekki við einkennin. „Þegar óþægindi tengd streitu gera vart við sig er líkaminn í raun að vara okkur við en fæst okkar staldra við því við kunnum ekki að hlusta á líkamann. Streitan er lúmsk og hægt og rólega eykst andleg vanlíðan. Í kulnunarferlinu tekur einstaklingurinn vanalega að sér verkefni þrátt fyrir að geta það ekki því fólk gerir sér ekki grein fyrir ástandinu. Þannig myndast vítahringurinn.
Þegar streitan verður viðvarandi náum við ekki að endurheimta kraftana á milli tarna og þá fara enn fleiri viðvörunarbjöllur í gang,“ segir Svava og á þá við líkamlega einkenni sem margir kannast við en tengja ekki endilega við streitu. „Á vinnustaðnum lýsir þetta sér oft með eirðarleysi og þverrandi frammistöðu. Mistökin verða fleiri, án þess að einstaklingurinn geri sér grein fyrir því þar sem hugurinn er á fullu við að vinna og skipuleggja. Þegar streitan er svo komin enn lengra á veg geta skapsveiflur með tilheyrandi grátköstum og reiðiköstum farið að gera vart við sig og magaverkur orðið að magabólgum eða jafnvel magasári.
Ferlið tekur mislangan tíma,“ segir Ásta, „en þegar þú ert komin á lokastig þá verður fólk algjörlega framtakslaust, kemur engu í verk og verður algjörlega óstarfhæft.“
40% vilja styttri vinnuviku
„Allir eru að sinna mörgum hlutverkum í lífinu og rannsóknir sýna að árekstrarnir myndast þegar verið er að keppa um tíma, orku og hegðun,“ segir Ragnheiður Eyjólfsdóttir, verkefnastjóri hjá Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum. Í rannsókn Ragnheiður á atvinnu- og fjölskyldujafnvægi frá árinu 2013 kemur fram að 40% aðspurðra telja styttingu vinnuvikunnar geta aukið lífsgæði og auðveldað barnafólki að samtvinna fjölskyldulíf og atvinnu. Þegar þátttakendur voru spurðir hvaða atriði þeim þættu líklegust til að draga úr árekstrum milli fjölskyldu og atvinnu og gætu stuðlað að auknu jafnvægi var langstærsta svörunin við fækkun vinnustunda, eða um 40%. Næst á eftir koma 26% sem vilja aukið sjálfstæði í starfi, 24% sem vildu draga úr yfirvinnu og 22% sem gátu hugsað sér að minnka starfshlutfall.
Töff að vinna mikið á Íslandi
„Það er auðvitað allra hagur að okkur líði vel í vinnunni, fjölskyldunnar, fyrirtækjanna og þjóðarbúsins,“ segir Ragnheiðar sem telur fyrsta skrefið í átt að lausn á vandamálinu vera að viðurkenna það. Það sé bara sérstaklega erfitt fyrir Íslendinga. Íslendingum hefur alltaf þótt mjög töff að hafa brjálað að gera,“ segir Ragnheiður, „það er bara í menningunni. Okkar vinnumarkaður er líka ólíkur nágrannalöndunum því við eigum fleiri börn, vinnum fleiri vinnustundir og atvinnuþátttaka kvenna er hærri hér. Samt viljum við vinna fullan vinnudag, vera í ræktinni og eiga fleiri börn. Kannski er ekkert svo töff að vinna svona mikið. Við verðum að læra að slaka á og vera meðvituð um afleiðingar þessarar vinnumenningar sem fer með okkur í gröfina, ef við pössum okkur ekki.“
Streituvaldandi sveigjanleiki: Sveigjanlegur vinnutími er ekki alltaf jákvæður. Í dag er fólk alltaf nettengt og slekkur hvorki á síma né tölvu þegar heim er komið, sem er mjög streituvaldandi. Eftir að fartölvur og snjallsímar fóru að vera sjálfsagður hluti af lífi fólks hefur orðið sveigjanlegur vinnutími hætt að vera jafn jákvætt hugtak og áður og þýðir í raun að vinnutíma lýkur aldrei.
Streitulosandi sveigjanleiki: Dýrmætur og streitulosandi sveigjanleiki er að geta farið úr vinnunni án þess að líða eins og verið sé að skrópa. Þegar fólk hefur möguleika til þess að sinna fjölskyldu og hugðarefnum á vinnutíma.
Svava Jónsdóttir, heilsu- og mannauðsráðgjafi, segir lykilinn að heilbrigðum vinnustað fyrst og fremst vera gott skipulag og stjórnun. Hún bendir á að helmingur vinnuafls í Noregi telur góða stjórnun og leiðtogahæfni hafa meiri áhrif á að það haldist í starfi en góð laun.
Hvað gerir heilsueflandi stjórnandi?
-Veitir heilsu og líðan starfsfólks athygli
-Passar upp á samskipti yfirmanna og undirmanna
-Býður upp á hollan og góðan mat
-Hvetur starfsmenn til að hreyfa sig
-Ýtir undir þátttöku og ákvarðanatöku starfsmanna
-Fjarlægir leiðinleg og einföld verk
-Hvetur starfsmenn til endurmenntunar
-Gerir vellíðan að markmiði á vinnutíma
-Setur fram áhugaverð verkefni sem reyna á
-Verðlaunar gott starf
Sjá viðtöl um streitu og kulnun í starfi
The post Erum að brenna út af streitu appeared first on Fréttatíminn.