Það þarf ekki að eyða meira en fimm mínútum í gúggl um mögulega forsetaframbjóðendur til að velta því fyrir sér hver þoli slíka umræðu. Kannanir sýna að traust til forsetaembættisins fer minnkandi og fræðingar segja embættið þurfa endurskilgreiningu á meðan aðrir velta því fyrir sér hvort við þurfum almennt á forseta að halda. En á meðan orð eins og landráðamella, aumingi og fitubolla birtast á internetinu, eins og ekkert sé, er auðvelt að velta því fyrir sér hver leggi í þennan frumskóg fúkyrða sem virkir í athugasemdum láta falla líkt og enginn sé morgundagurinn.
„Þegar þú verður opinber persóna verður þú að reikna með því að allir hafi skoðun á þér og sjálfsagt var slúður á þeim tíma. Maður heyrði einhverjar sögur, bæði sannar og lognar, en það var ekki neitt miðað við hvernig þetta er í dag,“ segir Styrmir Guðlaugsson, sonur Guðlaugs Þorvaldssonar sem bauð sig fram fyrir forsetakosningarnar árið 1980, ásamt Alberti Guðmundssyni, Pétri Thorsteinsson og Vigdísi Finnbogadóttur. Styrmir var sextán ára og vann í Mjólkurstöðinni sumarið sem faðir hans var í framboði. „Þar sátum við einn daginn í hádegismat og umræðuefnið voru frambjóðendurnir. Talið barst að pabba og einn mjólkurfræðingurinn, sem vissi greinilega ekki að ég var sonur hans, segir að honum finnist Guðlaugur vera svo mikill spjátrungur. Þetta var eiginlega það óþægilegasta sem ég lenti í meðan á þessu framboði stóð.“
Kona að ybba gogg
Anna Lilja Sigurðardóttir tekur undir með Styrmi. Anna Lilja er elsta dóttir Sigrúnar Þorsteinsdóttur sem bauð sig fram á móti Vigdísi Finnbogadóttur árið 1988. Framboði Sigrúnar gegn Vigdísi var stillt upp sem töluvert djörfu af fjölmiðlum þess tíma en Anna Lilja segir fjölskylduna ekki hafa fundið fyrir óvild fólks gagnvart móður sinni sem persónu. Aðeins einu sinni hafi hún heyrt fólk út í bæ tala um móður sína í sinni viðurvist. „Ég var að koma heim úr skiptinámi frá Bandaríkjunum og á leiðinni frá flugvellinum heyri ég dreng tala um þessa konu úr Vestmannaeyjum sem væri eitthvað að ybba gogg. Þetta var rætt fram og til baka þar til ég sneri mér við og sagði að þetta væri mamma mín og þá var þetta ekki rætt frekar,“ segir Anna Lilja. „Við höfum alltaf hugsað til þessa tíma þegar mamma var í framboði sem góðs tíma, þetta er alls ekki eitthvað sem fólk vill gleyma eða ekki ræða. Dætrum mínum finnst mjög flott að amma þeirra hafi haft þor til að bjóða sig fram til forseta.“
Raunveruleikaþættir hafa áhrif
Ekki eru til gögn langt aftur í tímann sem meta traust almennings til forsetaembættisins en hlutfall þeirra sem treysta embættinu mjög vel eða frekar vel féll úr 59% árið 2013 niður í 43% árið 2015, sem hlýtur að teljast ansi hraustlegt fall á stuttum tíma. Í fyrra var traust forsetaembættisins því jafn mikið og traust til dómskerfisins. Hulda Þórisdóttir, stjórnmálasálfræðingur og lektor við stjórnmálafræðideild HÍ, telur þverrandi virðingu almennings gagnvart stjórnmálamönnum spila stórt hlutverk í rætinni umræðu um frambjóðendur. Einnig spili inn í að fólk upplifi sig ekki lengur sem svo að það þurfi að tengjast flokkspólitískri elítu til að eiga möguleika á forsetastólnum. „Það er svo sterkt í menningu okkar, menningu samfélagsmiðla og raunveruleikaþátta að hver sem er geti „meikað það“, orðið frægur. Á sama tíma erum við mun opnari fyrir því en áður að deila óhreinu nærfötunum með ókunnugum, það sem áður var tabú ræðir fólk nú óhikað og þarf ekki að pukrast með af skömm. Karlar segjast betri menn eftir framhjáhald sem upp komst eða konur sterkari eftir gjaldþrot. En það er athyglisvert að þrátt fyrir að flestir séu sjálfsagt sammála um að umræðan sé óvægin og að skítug nærföt frambjóðenda verði tekin og viðruð fyrir framan alþjóð, virðist enginn hörgull á fólki sem hefur lýst yfir framboði eða segist hafa áhuga.“
Tjáning þarf að vera íhuguð
„Ég veit ekki hvort þetta hafi eitthvað með virðingu fyrir forsetaembættinu að gera,“ segir Guðrún Pétursdóttir. Guðrún bauð sig fram árið 1996 en dró framboð sitt til baka þegar ljóst þótti að stuðningurinn væri ekki nægur. „Ég held að þetta snúi frekar að því hvernig fólk tjáir sig við annað fólk nú til dags. Menn bara láta vaða og það eru engar hömlur en hér áður fyrr þá birtist ekkert nema fara í gegnum ritstjórn. Hér áður fyrr þurfti fólk að hrópa á torgum eða hengja miða á ljósastaura vildi það vera með óhróður. Þessi greiði og óhefti aðgangur að heiminum er nýlunda í mannkynssögunni og við erum bara ekki búin að læra á þetta. Menn segja óheft tjáningarfrelsi vera af hinu góða en ég er ekki viss því tjáning þarf að vera íhuguð. Menn eru alltaf að lýsa velþóknun og vanþóknun og það hefur áhrif á fólk því orð meiða. Einn dropi getur veig heillar skálar breytt.“
Styrmir Guðlaugsson tekur í sama streng og Guðrún. „Munurinn á samfélaginu núna og þá er svo stórkostlegur. Þetta var svo einsleitt og lítið samfélag. Við vorum ekki bara miklu færri heldur var bara ein sjónvarpsstöð og fólk lifði í takti, það borðuðu allir kvöldmat klukkan sjö og það lásu allir sömu blöðin. Á tímum samfélagsmiðla eru allir dæmdir um leið en ég fann mjög lítið fyrir því. Við vorum fjórir bræðurnir en ári fyrir kosningarnar dó bróðir minn og út af því áfalli var alls ekki sjálfgefið að fara út í svona baráttu. Að einhverju leyti þjappaði framboðið fjölskyldunni saman en á hinn bóginn frestaði það eðlilegu sorgarferli, sem skall svo á eftir að kosningunni lauk. Spennufallið var líka mikið kvöldið fyrir kosningarnar þegar við heimsóttum heimabæ pabba, Grindavík. Þá tók bærinn á móti okkur með fánaborg rétt fyrir utan bæinn. Þetta voru rosalega fallegar móttökur sem segja líka ansi mikið um það hvað tímarnir hafa breyst.“
Engin nánd á kommentakerfinu
Aðspurð segist Guðrún vera fegin því að ekki hafi verið kommentakerfi þegar hún bauð sig fram. „Jú, drottinn minn dýri. Þá var ekki hægt að verða fyrir svona holskeflu af nafnlausum óhróðri. Ég held alveg tvímælalaust að þetta aftri fólki í að bjóða sig fram. Ég þekki fjölda frambærilegra, sérstaklega ungra kvenna, sem ég hef verið að skora á að gefa kost á sér í pólitík en þeim dettur ekki í hug að fara fram því þær nenna því ekki. Þeim finnst fórnarkostnaðurinn vera of mikill. Og þá eru þær ekki að hugsa um sig heldur um börnin sín.“
Guðrún segist ekki hafa fundið fyrir jafn rætinni umræðu í forsetaframboðinu 2012, þegar hún tók þátt í kosningabaráttu Þóru Arnórsdóttur. „Ég fann ekki fyrir þessu þá, kannski því ég legg mig svo lítið eftir þessu. Hinsvegar er öll skipulagning kosningabaráttu allt önnur í dag. Ég fór á sínum tíma um allt land og fannst dásamlegt að hitta allt þetta fólk. Það voru skemmtilegir framboðsfundir með fjöri, hlátri og hlýju en ég veit ekki hvort einhver nennir á framboðsfundi í dag, fólk er bara á kommentakerfinu. Hvernig ætlar þú að velja þér þjóðhöfðingja ef það er engin nánd. Forsetaaframboðið fjallar ekki um málefni heldur að mestu leyti um hverskonar persónuleika fólk vill fá í embættið. Í rauninni þarftu að hitta fólk og tala við það til að það fái tilfinningu fyrir því hver þú ert. Það er hægt að hanna allskonar ímyndir á netinu en það er ekki fyrr en þú sérð manneskjuna sem þú finnur hvort að áran hennar snertir þig eða ekki.“
The post Forsetaframboð á tímum virðingarleysis appeared first on Fréttatíminn.