Helgi Hrafn Guðmundsson millilenti í Tyrklandi á leið sinni til Suður-Ameríku. Í staðinn fyrir að hanga á flugvallarhóteli ákvað hann að kíkja niður í miðbæ Istanbúl á fallegu sumarkvöldi og sigldi á Bospórussundi. Örfáum klukkustundum síðar var hann, eins og milljónir Tyrkja og margir ferðamenn, staddur í miðju valdaráni og ógnvænlegum aðstæðum. Hann slapp alveg sjálfur en kenndi í brjósti um hina vinalegu tyrknesku þjóð. Á þeim tveimur sólarhringum sem hann var í Tyrklandi létust 300 manns og 1000 slösuðust.
Breski rithöfundurinn J.G. Ballard sagði að vísindaskáldskapur ætti ekki bara að fjalla um himingeima í fjarlægri framtíð. Nóg væri að horfa á alþjóðaflugvelli og far- þegaþotur til að átta sig á að við lifum nú þegar í fjarstæðukenndum veruleika þar sem hægt er að komast á milli fjarlægra heimshorna á augabragði. Tilfinningin var einhvern veginn þannig þegar ég og kærastan mín vorum allt í einu lent í Istanbúl á föstudaginn fyrir viku, eftir að hafa verið á Íslandi. Við höfð- um nánast gleymt því að við þurftum að millilenda þar á leiðinni til Argentínu. Að minnsta kosti höfð- um við gleymt að kíkja almennilega á hversu lengi við yrðum þar. Í ljós kom að við höfðum tuttugu klukkutíma. Auðvitað vissum við af hryðjuverkaárásinni á flugvellinum í Istanbúl í lok júní en höfðum þó ekki hugsað mikið um þennan næsta áfangastað okkar.
Óvænt sigling milli Evrópu og Asíu
Við fórum á flugvallarhótelið sem Turkish Airlines skaffaði okkur. Ekki nenntum við að hanga bara þar en það var orðið of seint til að skoða Ægisif (Hagia Sophia). Við kíkjum þá bara einhvern daginn aftur til Istanbúl, hugsuðum við, og skoðum hana þá. Í staðinn skelltum við okkur því í siglingu um Bospórussundið um kvöldið. 50 evrur án áfengis, 70 með. Tókum fyrri kostinn því hinn virtist of dýr. Hverdagsleg túristaákvörðun sem virtist voðalega mikilvæg í augnablikinu. Stórskemmtilegt skip með innbyggð- um veitingastað sigldi eftir þessum sögufræga örmjóa sjó og undir bæði Bospórusbrúna og systurbrú hennar, Faith Sultan Mehmetbrúna. Þær brúa Evrópu og Asíu og hafa því margvíslegt táknrænt gildi fyrir bæði Istanbúl og Tyrkland.
Einhleypir karlar mega ekki dansa
Þetta var fallegt sumarkvöld, heitt var í lofti og kæruleysislegur andi sveif yfir vötnum. Það var auðvelt að tala við Tyrkina á skipinu, þeir voru mjög vinalegir og stríðnir. Við tókum myndir á símana okkar af Bospórusbrúnni sem kvöldsólin skein á. Það var kyrrð yfir henni. Bílar mjökuðust yfir hana á með- an við vorum beint undir henni. Föstudagsumferðin í Istanbúl hugsuðum við. Eftir kvöldmat í skipinu var magadanssýning og tyrkneskt dansiball á þilfarinu. Á miðanum stóð „Please be advised that single men are not allowed to dance“. Það þótti okkur merkilegt en þetta virtist dauður lagabókstafur. Undir lokin var tryllt stemning á dansgólfinu og fjölmargir einhleypir krakkar skemmtu sér vel. Skipið kom í höfn – rétt við Bospórusbrúna – á slaginu 12 á miðnætti. Túristum var smalað í litlar rútur til að skutla þeim á hótelin sín.
Útvarpið stillt í botn
Þegar í smárútuna okkar var komið stillti bílstjórinn útvarpið á hæsta styrk. Klukkan var 15 mínútur gengin í eitt. Aðrir túristar í rútunni voru á hótelum í miðbænum, steinsnar frá höfninni. Þó að umferðin hefði þyngst gífurlega var bílstjórinn snöggur að skutla þeim heim. Nú vorum við ein eftir í rútunni. Hótelið okkar var í um hálftíma fjarlægð. Í dúndrandi útvarpinu heyrðum við alvarlegar raddir á tyrknesku en skildum ekki hvað sagt var. Heyrðum bara orðin „demokrasi“ og „militer“ endurtekin í sífellu. Bílstjórinn reyndi að keyra upp að Bospórusbrúnni til að fara yfir hana, en skyndilega voru þar gríðarstórir flutningabílar sem stöðvuðu alla umferð. Hann keyrði því áfram. Okkur var farið að gruna að maðkur væri í mysunni en gátum alls ekki áttað okkur á hvað væri að gerast.
Hræðileg sjón
Smárútan brunaði í gegnum Istanbúl langt yfir hámarkshraða og stundum á móti umferð. Allar hraðbrautir og stofnleiðir voru lokaðar og bílstjórinn þurfti því að þræða krákustíga. Við keyrðum í gegnum óteljandi götur og þurftum margoft að snúa við þegar í ljós kom að þeim var lokað. Tveir og hálfur klukkutími leið áður en við komumst heim á hótelið. Við vorum heppin að lenda ekki í skotlínu eða keyra í flasið á skriðdrekum á þessari leið. En við vissum það ekki þá. Enda vorum við ekki með net í símunum. Og þó við hefðum verið með net hafði herinn lokað fyrir samfélagsmiðla. Við vissum ekki að við værum í raun í stórhættu. Við heyrðum samt í sprengingum og sáum vopnaða hermenn á götuhornum. Fólk liggjandi á götum. Það var ofsahræðsla í loftinu. Bílstjórinn okkar var í taugaáfalli. Þegar við spurðum hann hvað væri að gerast var svarið alltaf það sama. „Það er mikil umferð í kvöld“. Og við ákváðum að treysta því nokkurn veginn, þó að við vissum að eitthvað alvarlegt hefði gerst.
Við þurftum að labba síðasta spölinn á hótelið. Kannski 10 mín- útna leið. Þar gengum við í flasið á risastórri mótmælagöngu stuðningsmanna Erdogans forseta sem virtist stækka með hverri mínútunni. Stemningin var mjög herská og við forðuðumst gönguna.
Ættingjar vissu meira
Þegar við komumst loks á hótelið var valdaránið heimsfrétt. Fjölskyldur okkar á Íslandi og í Brasilíu vissu þá allt um atburðinn og höfðu ítrekað reynt að hafa samband við okkur. Ættingjarnir í fjarlægum heimsálfum vissu því meira en við sjálf sem höfðum verið í hringiðu atburðanna. Svona er hnattvæðingin mögnuð.
Okkur var sagt að herinn hefði lokað flugvellinum og við værum því föst í landinu. Enn fremur að við ættum að halda okkur innandyra á hótelinu þangað til annað kæmi í ljós. Starfsfólkið á hótelinu þorði ekki einu sinni að fara heim eftir vinnu. Það var erfitt að trúa því að þessi staða væri komin upp. „Coup d’état“ – gerist slíkt enn í dag? Sannleikurinn er sá að um 30 valdaránstilraunir hafa verið gerðar í heiminum síðan 2010. Ég hafði lítt hugsað um það áður en ég lenti sjálfur í að vera viðstaddur slíkan atburð.
Herþotur og sprengiregn
Um nóttina var erfitt að festa svefn enda vorum við, sem aðrir hótelgestir, mjög slegin yfir þessu. Um klukkan 4 heyrðum við gífurlegan hvell sem hlýtur að hafa verið sprenging. Herþotur og herþyrlur flugu stöðugt yfir. Hótelið var í tveggja kílómetra fjarlægð frá flugvellinum en þar börðust stjórnvöld við valdaránsklíkuna. Daginn eftir kom í ljós að valdaránstilraunin hafði mistekist. Erdogan forseti kom fram í sjónvarpinu og hélt þrumuræðu. Hann endurtók það sama og í hinni einkennilegu ræðu sem hann hélt úr snjallsímanum í sjónvarpinu. Hann hvatti stuðningsmenn sína til að streyma út á götur og láta heyra í sér.
Flugvöllurinn var nú opinn aftur eftir að hermenn höfðu verið reknir þaðan. Við þurftum að fara á hann til að tala við flugfélagið og fá nýtt flug. Þar mætti okkur gríðarstór stuðningssamkoma fyrir Erdogan. Þúsundir manna veifuðu tyrkneska fánanum og fóru með íslömsk slagorð. Sumir í þessum hópi voru mjög æstir og spörkuðu í bílana sem keyrðu framhjá. Konan sem afgreiddi fyrir okkur flugmiðana titraði af hræðslu.
Hugsuðum til þjónanna
Við komumst úr landi á sunnudeginum eftir tvo sólarhringa í Tyrklandi. Það var auðvitað stutt stopp en okkur leið eins og við hefð- um eytt mörgum árum þarna. Við veltum helst fyrir okkur hvar skemmtilegu þjónarnir á skipinu væru staddir. Hvort frænkurnar frá Kasakstan sem sátu með okkur við kvöldverðarborðið sama kvöld hefðu komist heilar heim eins og við. Og svo framvegis.
Þegar heim var komið sáum við hryllilega meðferð stjórnvalda á hermönnunum sem tóku þátt í valdaráninu. Það kom okkur ekki á óvart því við höfðum fundið fyrir þeim herskáa anda kvöldið sem við þræddum Istanbúl þvera og endilanga, án þess þó að vita þá hvað gerst hafði.
6 og 1/2 tími í sögu Tyrklands
22:30 Bospórusbrú og Faith Sultan Mehmet-brú, sem liggur líka yfir Bospórussund, er lokað af hermönnum. Umferð- arteppa myndast á báðum. Ég sigli undir báðar brýr um þetta leyti, dáist að stærð þeirra og sögulegu um- hverfi í kring. Ekkert bendir til annars en að um ósköp venjulegt kvöld sé að ræða. Ég tek myndir af þeim með snjallsímanum mínum en þar sem myrkur hefur skollið á eru þær lélegar og ekkert óvenjulegt sést á þeim.
22:50 Orrustuþotur sjást á lofti yfir höfuðborginni Ankara og herþyrlur í Istanbúl. Ég sé nokkrar herþyrlur af skipinu en pæli ekki í því.
23:00 Binali Yldirim forsætisráðherra segir þjóðinni að her landsins undirbúi aðgerðir en lofar að stjórnvöld ráði við hann. Magadanssýning hefst á skipinu mínu.
00:15 Herinn hefur brotist inn í höfuðstöðvar TRT, tyrkneska ríkisútvarpsins. Samkvæmt yfirlýsingu, sem er lesin er í beinni útsendingu af fréttamanni, hefur herinn tekið yfir stjórn landsins til að koma böndum á stjórnarskrárbundna röð og reglu í landinu. Recep Tayip Erdogan forseti er sakaður um ólýðræðislega stjórn. Útgöngubanni og herlögum er komið á. Ég er nýkominn í smárútu sem á að flytja mig aftur á hótelið. Bílstjórinn segir ekkert en hækkar í útvarpinu og ég heyri yfirlýsinguna án þess að skilja neitt í henni fyrir utan orðin „demokrasi“ og „militer“. Skyndilega
00:30 Erdogan forseti birtist á skjá snjallsíma sem fréttamaður heldur á í beinni útsendingu á tyrknesku útgáfu CNN. Hann hvetur þjóð sína til að fara út á götur og mótmæla aðgerðum hersins. Hann lofar að þeir sem skipuleggi valdaránið fái makleg málagjöld. Bílstjórinn okkar hefur skutlað öðrum ferða- mönnum á hótel í miðborg Istanbúl, rétt hjá Bospórussundi. Ég og kærastan mín erum ein eftir í smárútunni sem þarf nú að keyra okkur 40 mínútna leið. Útvarpið er stillt á hæsta styrk og við heyrum í Erdogan án þess að vita það. Bílstjórinn reynir að komast að Bospórusbrú en hún er algerlega lokuð með risastórum vörubílum. Við vitum ekki af skriðdrekum á brúnni sjálfri. Sem betur fer kannski.
01:00 Við erum einhvers staðar á krákustígum í Istanbúl. Bílstjórinn kemur að öllum leiðum lokuðum. Okkur er farið að gruna að eitthvað meira sé að en umferðarteppa. Herinn ræðst á þinghúsið í Ankara.
01:30 Bílstjórinn okkar hefur komist langa leið í gegnum Istanbúl þó að hann hafi einungis getað þrætt venjulegar götur borgarinnar. Allar hraðbrautir og stofnleiðir eru lokaðar af hernum.
02:30 Við komumst heim á hótelið. Við heyrum í sprengingum og herþotum.
05:00 Þegar sólin kemur upp á laugardeginum kemur í ljós að valdaránið hefur mistekist. Erdogan hvetur þjóð sína út á götur. Við erum hvött af hótelstarfsmönnum að halda okkur inn
The post Þegar ég lenti í miðju valdaráni appeared first on Fréttatíminn.