Vildís: „Það myndast sterk tengsl milli okkar og fólksins sem við fylgjum. Við förum fyrst í vitjun heim til þeirra þegar barnið er viku til hálfsmánaðar gamalt, og komum svo aftur stuttu síðar. Eftir að við höfum heimsótt fólkið tvisvar, mætir það reglulega með barnið til okkar á heilsugæsluna. Á þeim tíma kynnumst við aðstæðum þess vel.“
Ungbarnavernd á Íslandi er eitt af því fáa í heilbrigðiskerfinu sem flestir eru sammála um að virki vel. Íslendingar hafa í áraraðir verið með eina lægstu tíðni ungbarnadauða í heiminum. Það er meðal annars vegna þess að foreldrar og nýfædd börn þeirra njóta, sér að kostnaðarlausu, aðstoðar svo sem heimavitjana skömmu eftir fæðinguna og fá regluleg samtöl við fagfólk á heilsugæslunni þar til barnið er fjögurra ára gamalt. Þeir sem starfa í ungbarnavernd, og Fréttatíminn hefur rætt við, eru uppteknir af því að brýna fyrir fólki að úrræðið sé ekki bara eftirlit, eins og það var einu sinni kallað, það sé umfangsmeira og í því felist einnig víðtæk ráðgjöf um þau mál sem upp koma þegar barn kemur í heiminn. Í heimavitjunum sé farið yfir ýmis öryggismál inni á heimilum og hjúkrunarfræðingarnir reyna að skima fyrir slysagildrum. Foreldrum sé líka veitt ráðgjöf um svefnöryggi barna.
Þær Vildís og Erna kannast vel við eldfima umræðu um Efra-Breiðholtið og vilja ekki á nokkurn hátt segja að hverfið sé verra en önnur hverfi í borginni. Þar búa fleiri innflytjendur en í flestum öðrum hverfum borgarinnar og þar eru fleiri sem þurfa félagslegan stuðning. Það þýðir ekki að fólkið sé öðruvísi.
Vildís: „Öllum þykir vænt um börnin sín og það skiptir ekki máli hvar fólkið býr. Vandamálin hér eru ekkert endilega fleiri, en þau eru hugsanlega öðruvísi en í öðrum hverfum.“
Erna: „Hinsvegar eru fordómar útbreiddir og ég vona að við séum með minni fordóma en margir aðrir, því við sjáum svo margt jákvætt og flott í starfinu.“
Áhugaverðir siðir
Í Fella- og Hólahverfi eru 8.500 íbúar og þeim fæðast um 150 börn á ári. Erna segir að þær stöllur kynnist nýbökuðum mæðrum af fjölbreyttum uppruna en stærsti hluti innflytjenda í Breiðholtinu sé frá Austur-Evrópu. Vildís segist að mörgu leyti vera hrifin af háttarlagi þeirra innflytjenda sem hún hefur kynnst varðandi komu nýs barns í fjölskylduna.
Vildís: „Við verðum að setja okkur inn í siði og hefðir hjá fólki en þær eru ólíkar eftir því hvaðan það kemur. Sem dæmi eru margir af nepölskum uppruna í Breiðholtinu. Við höfum kynnst nokkrum þeirra og séð að þau hafa serimóníur sem eru talsvert frábrugðnar því sem við eigum að venjast. Hjá þeim er algengt að móðirin haldi alfarið til í rúminu fyrstu dagana eftir að hún er búin að eiga. Á meðan þarf hún ekki að hugsa um annað en að hvílast, nærast og hlúa að barninu. Þá er algengt að amman komi inn í myndina og hjálpi til á heimilinu og makinn sjái um að uppvarta konuna. Þetta hjálpar til við brjóstagjöfina og tengslamyndun og skapar rólegar aðstæður hjá móður og barni, þó að þetta sé ekki endilega fyrirkomulag sem við myndum segja fólki að taka upp.“
Þær eru báðar sammála um að gildin séu að vissu leyti önnur í Efra-Breiðholti en í öðrum hverfum borgarinnar.
Vildís: „Hér er ódýrara húsnæði en víða annarstaðar og hér getur fólk því fengið stærri íbúðir fyrir minni peninga. Það er ekki endilega af þröngum kosti sem fólkið hér er minna upptekið af veraldlegum gæðum. Það lætur sér duga það sem margir myndu ekki endilega sætta sig við, eins og að hafa börnin saman í herbergi. Forgangsröðunin er önnur og margir vilja frekar fara reglulega til heimalanda sinna en að kaupa sér dýra hluti.”
Erna: „Margir hér eru duglegir að nýta sér notaða hluti og eru bara almennt minna uppteknir af veraldlegum gæðum. Efnishyggjan er einfaldlega minni, sem getur verið jákvætt. Við segjum stundum að börn þurfi bara foreldra sína, næringu og föt. Þau þurfa ekki alla þessa dýru hluti og við getum alveg slakað á að kaupa allt sem er í tísku.“
Vildís: „Við sjáum líka að öll þessi tæki og tól, hreiður og hvað þetta kallast, eru farin að hefta hreyfiþroska barna. Það er best að leyfa barninu að vera á teppi á gólfinu svo það læri að velta sér og svona.“
Þær segja þó að í hverfinu þyrfti víðtækari stuðning við margar fjölskyldur.
Vildís: „Ég get alveg gagnrýnt það félagslega kerfi sem hefur verið búið hér til. Hlutfall af félagslegum íbúðum er mjög hátt í Fellahverfinu en einhvernveginn fylgir því ekkert meira fjármagn. Hvorki skólarnir né heilsugæslan fær aukna mönnun eða meira fjármagn þó þörfin fyrir meiri stuðning sé til staðar.“
Herör gegn tannskemmdum
Að sögn þeirra beggja hefur starfsfólk leikskóla og skóla í hverfinu tekið sig saman og komið á úrræðum til að bæta heilsu barnanna í hverfinu. Tannhirðu þótti verulega ábótavant og með samanteknum ráðum var því komið á fyrir nokkrum árum að í leikskólum eru daglega burstaðar tennur í börnunum. Auk þess var farið í samstarf við tannlæknanema og skorið upp herör gegn tannskemmdum í börnum.
Vildís: „Ég var skólahjúkrunarfræðingur í Fellaskóla og fékk tannlækni heilsugæslunnar til að skima öll börnin. Í kjölfarið fórum við að herja á tannviðgerðir, stundum þurftum við að gera það í gegnum barnavernd, en við fengum líka Tanngarð með okkur í lið. Þetta var mikið vandamál og foreldrarnir sögðu stundum að barnatennurnar skiptu engu máli. Það kæmu nýjar í staðinn. En börnin voru með tannpínu og brenndar tennur og það hefur verið rækilega tekið á þessu.“ Í dag eru tannviðgerðir barna að mestu leyti fríar, fyrir utan 2.500 króna eingreiðslur í sumum tilvikum. Árið 2018 verða tannlækningar alveg ókeypis fyrir öll börn og fagna þær stöllur því.
Erna: „Þetta snýst ekki um að fólk hugsi illa um börnin sín en það er erfitt að koma því inn hjá foreldrum að brjóta hefðir sem mömmur þeirra og ömmur viðhöfðu. Það er til dæmis mýta að ekki þurfi að bursta tennur barna sem eru á brjósti. Við erum ekki sammála því. Við vinnum eftir leiðbeiningum frá landlæknisembættinu og segjum því öllum foreldrum að bursta tennurnar í börnum sínum til tíu ára aldurs. Nú gengur til dæmis á netinu að það megi alls ekki nota tannkrem. Við viljum líka kveða það niður, því tannkremið er mjög mikilvægt fyrir tannheilsu barnanna.“
Að sögn þeirra Ernu og Vildísar er algengt í Efra-Breiðholti að nýfædd börn njóti góðs af því að fæðast inn í stórar og barnmargar fjölskyldur. Stórfjölskylduhefðirnar séu viðhafðar víða meðal innflytjenda og það geti skapað öflugt öryggisnet. Hinsvegar hafi þær þurft að leita til félagsmálayfirvalda í nokkrum tilvikum þegar þeim virðist að nýja fjölskyldan búi við of þröngan húsakost.
Vildís: „Það mikilvægasta í ungbarnaverndinni er að sami hjúkrunarfræðingur fylgi barni frá vitjun til fjögurra ára aldurs. Þá kynnumst við fjölskyldunni best og getum komið henni til aðstoðar með það sem þarf.“