Hvernig ár var 2016 og hvað stendur upp úr þegar litið er til baka yfir síðustu tólf mánuði? Í mörgum erlendum fjölmiðlum hafa verið birtar greinar með vangaveltum um að árið 2016 hafi verið versta
ár sögunnar en einnig skrif sem hrekja þá kenningu. Margir tala því án alls gríns um þetta ár sem senn er á enda sem skelfilegt sögulega séð. Ýmislegt kemur þar til eins og til dæmis stríðið í Sýrlandi, Brexit í Bretlandi og kjör Donalds Trumps sem forseta Bandaríkjanna og
á Íslandi er 2016 ár Panamaskjalanna, afsagnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, nýrra kosninga og stjórnarkreppu.
Guðmundur Andri Thorsson rithöfundur
Forherðingin, samtalið og vonin
Forherðingin átti sína fyrirferðarmiklu fulltrúa á árinu, þá sem þræta fyrir allt, alltaf. Alveg frá fyrrum forsætisráðherra sem talar enn eins og samsæri hafi hrakið hann úr starfi, gegnum bankstera sem láta eins og það séu mannréttindabrot að dómstólar dæmi um meint afbrot þeirra og til eggjabónda sem verður margsinnis uppvís að dýraníði og vörusvikum en gerir ekkert með athugasemdir fyrr en allt er um seinan.
Samtalið fékk uppreisn á árinu eftir áralöng ofstopastjórnmál. Veik og jafnvel engin ríkisstjórn er að verða normið í þessu stöðuga millibilsástandi sem virðist henta okkur með þeim árangri að þingið kom sér saman um fjárlög, sem er fáheyrt og vonandi það sem koma skal.
Vonin blaktir, þrátt fyrir allt. Við sjáum hana í nýjum forseta sem hvetur til samtals. Hún er í unga og velmenntaða fólkinu sem ansar engu þrugli, hún er í endurnýjunarmættinum sem hefur komið svo sterkt í ljós í íslensku þjóðlífi eftir hrun.
Sigrún Pálsdóttir sagnfræðingur
Hörmungarþróun á sviði stjórnmála
Það verður ekki komist hjá því að nefna hörmungarþróun á sviði stjórnmála; uppgang þjóðernishyggju, afturhalds og lýðskrums sem náði einhvers konar gróteskum hápunkti í bandarísku forsetakosningunum. Framhald þeirra sögu er reyndar svo óþægilegt að maður treystir sér eiginlega ekki til að fylgjast með henni.
En þá verður að minna á þá gleðilegu staðreynd að slík öfl fengu ekki hljómgrunn í kosningum til alþingis Íslendinga sem boðað var til í kjölfar þess að Panamaskjölin voru opinberuð. Sá atburður fer líka á hin margumtöluðu söguspjöld verði svoleiðis spjöld enn í notkun þegar 2016 verður saga.
Líkt og síðustu ár verður 2016 minnst fyrir það hörmungarástand sem heldur áfram að skapast vegna átaka víða um heim, ekki bara í Sýrlandi heldur líka í ríkjum Afríku og víðar. Vitneskjan í formi frétta, frásagna og ljósmynda setur sögu átaka og voðaverka á 20. öld í nýtt samhengi og raskar hugmyndum okkar um hnignun og framþróun í heiminum. Fréttir af örlögum barna í slíkum aðstæðum, og sterkur grunur um ofbeldi gagnvart þeim í öllum skúmaskotum heimsins sem lenda utan kastljóssins, eru svo lamandi að það er beinlínis fjarstæðukennt að heimurinn haldi áfram að fara fram úr á morgnana. Á meðan gerðist ýmislegt fallegt í vísindum og listum. Upp úr því öllu stendur kveðjan frá David Bowie.
Guðmundur Hálfdanarson sagnfræðingur
Kjör Guðna einna af hápunktunum
Þjóðernissinnaður pópulismi er stjórnmálastefna ársins. Fylgi við hann kom vel í ljós á árinu með óvæntum sigri „Brexit-sinna“ í þjóðaratkvæðagreiðslu í Bretlandi og kjöri Donalds Trumps til forseta í Bandaríkjunum. Með gylliboðum um öryggi og velsæld innan landamæra þjóðríkjanna hefur forystumönnum pópulískra hreyfinga tekist að sannfæra marga kjósendur um að best sé að byggja framtíðina á glansmyndum af ímyndaðri fortíð.
Misskipting auðs og öryggis í heiminum vegna þess að hún er orsök þess að fólk leggur á sig lífshættulegan flótta til auðugri landa á Vesturlöndum. Þetta er hinn raunverulegi flóttamannavandi, því að á meðan stórum hópum fólks er gert ókleift að koma börnum sínum til manns í sínum heimabyggðum þá mun það leita þangað þar sem það telur einhverja von að finna.
Kjör Guðna Th. Jóhannessonar til forseta var það ánægjulegasta í íslenskum stjórnmálum á liðnu ári. Með honum hefur embættið orðið látlausara og alþýðlegra en það hefur verið síðustu ár. Er það mjög jákvæð þróun, því að ef forsetinn lítur ekki fyrst og fremst á sig sem einhvers konar sameiningartákn þá er lítil þörf fyrir að halda embættinu úti.
Steinar Bragi Guðmundsson rithöfundur
62 eiga meira en 3500 milljónir
Í upphafi árs birtust tölur um misskiptingu auðs í heiminum: 62 manneskjur eiga nú jafn mikið og fátækari helmingur mannkyns (3500 milljónir manna). Þetta lið kemst fyrir í einni rútu. Allar hreyfingar í pólitík Vesturlanda nú um stundir ætti að skoða í ljósi þessara talna. Vandamál okkar hafa ekkert að gera með innflytjendur eða íslam, og við eigum vel efni á því að ráðast í grundvallarbreytingar til að setja upp græn orkukerfi svo við bráðnum ekki öll oní jörðina áður en öldin er úti.
Lágpunktur ársins er augljóslega kosning Trump í stað Bernie Sanders, en hápunkturinn er að orðið sósíalismi varð nothæft í heimsveldinu.
Ég veit annars ekki hvort við höfum sérstaka ástæðu til bjartsýni – Trump í vestri og Pútín í austri – en meðan við bíðum eftir endalokunum má hafa í hug að frelsi er ekki annað orð yfir græðgi. Faðmaðu svo þau sem eru næst þér, leystu út allt sem þú átt og gefðu það.
Halla Tómasdóttir athafnakona
Frumkvöðlarnir og trúin á framtíðina
Í knattspyrnu, körfubolta, fimleikum, cross-fit, sundi, golfi og svo mætti áfram telja sýndu íslenskir íþróttamenn og konur hverju má áorku með mikilli vinnu, metnaði og skýrri framtíðarsýn. Stuðningsmenn eiga ekki síður hrós skilið. Áfram Ísland!
Söguleg kosningabarátta og úrslit kosninganna í Bandaríkjunum hafa klofið Ameríku í herðar niður og búast má við verulegum áhrifum á heimsmyndina. Alvarlegast er að sjá merki þess að hatur og ljótleiki hafi fengið byr undir báða vængi, bæði þar og víðar. Oft var þörf en nú er nauðsynlegra en nokkru sinni að uppbyggilegir leiðtogar um allan heim standi fast í lappirnar og haldi á lofti gildum sem skipta máli; Heiðarleika, virðingu, jafnrétti og réttlæti.
Á Íslandi, og um allan heim, eru frumkvöðlar að leysa fjölbreytt og flókin verkefni sem leiðtogar heimsins virðast standa ráðalausir frammi fyrir. Frumkvöðlar með áherslur umfram fjárhagsleg markmið vinna hörðum höndum að lausnum í loftslagsmálum, heilbrigðara fjármálakerfi og betra samfélagi almennt. Þeir gefa okkur fullt tilefni til að trúa á framtíðina og meðal þeirra má finna leiðtoga og lausnir sem við þurfum á að halda.
Úlfar Hauksson, sjómaður á Samherjatogaranum Kaldbaki
Ógnir við frið og stöðugleika
Víða væri hægt að staldra við og tína til viðburði á árinu 2016 sem munu hafa áhrif til framtíðar. Brexit atkvæðagreiðslan í Bretlandi kemur strax upp í hugann. Erkidæmi um þjóðaratkvæðagreiðslu sem snýst upp í lýðskrum og lygar. Úrslit atkvæðagreiðslunar komu öllum í opna skjöldu og ekki síst þeim sem véluðu um. Áhrifin munu vera víðtæk og sér ekki fyrir endan á þessari ábyrgðarlausu vegferð. Brexit – ásamt kjöri Donald Trump – er því miður ógn við frið og stöðugleika í heiminum og er Ísland þar ekki undanskilið.
Í lok árs 2015 var Parísarsamkomulagið um aðgerðir í loftlagsmálum samþykkt og staðfest 4. nóvember 2016. Hér er um stórt skref en þó ekki stökk fyrir mannkyn að ræða um aðgerðir gegn hlýnun jarðar. Loftlagsbreytingar og hlýnun jarðar er ein helsta ógn við frið og öryggi til framtíðar. Hér er því líklega á ferðinni mikilvægasta viðfangsefni komandi kynslóða. Trumpisminn í Bandaríkjunum gæti hins vegar ógnað samkomulaginu.
Panamaskjölin og opinberun þeirra munu að mínu mati hafa mikil áhrif til framtíðar og gefa fordæmi um rannsóknarblaðamennsku og veita valdhöfum aðhald. Gríðarlega mikilvægt mál hvað varðar afhjúpun leyndarhyggju. Öflug og fagleg blaðamennska er afar mikilvæg í öllu því umróti og valdaklækjum sem veröldin býr við.
Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar
Hvernig á að leysa flóttamannavandann?
Árið 2016 var viðburðaríkt ár. Eins og oftar standa nokkur mál upp úr, bæði jákvæð og neikvæð. Aðmínu viti ber einna hæst það vandamál sem við virðumst því miður standa ráðþrota frammi fyrir og felst í flóttamannastraumnum. Viðvarandi átök, stríð og ójöfnuður hafa leitt af sér flæði fólks til Evrópu – og að hluta til alla leið til okkar hér í norðanverðu Atlantshafi. Það er ömurlegt að fólk skuli neyðast til að yfirgefa heimili sín vegna óbærilegra aðstæðna og leita hælis annars staðar, upp á von og óvon. Vonandi ber heimurinn gæfu til þess að færast nær lausn á þessu mikla samfélagslega vandamáli.
Loftslagsmál voru einnig ofarlega á baugi á árinu, eins og fyrri ár. Þetta er helsta umhverfismál semheimurinn stendur frammi fyrir. Eins og við munum ríkti mikil bjartsýni eftir loftslagsfundinn í París – COP21 – í lok ársins 2015. Nú eru blikur á lofti um það hvort samstaða næst um nauðsynlegaraðgerðir og það er að mínu mati bráðnauðsynlegt að horfa til lausna á þessu vandamáli með heildrænum hætti og á heimsvísu. Sértækar aðgerðir í hverju landi fyrir sig eru ómarkvissar og þaðþarf heildarhugsun ef ætlunin er að takast á við vandann af einhverri alvöru.
Árangur Íslendinga í íþróttum á árinu 2016 hefur verið ótrúlegur. Knattspyrnulandslið kvenna ogkarla, körfuboltalandsliðið, sundkonurnar okkar, golfkonur; allt þetta afreksfólk – og fleira – hefur náðlengra í sinni íþrótt en við leyfðum okkur að vona. Þessi árangur hefur náðst með vinnusemi, skipulagiog hógværð. Við Íslendingar eigum ekki endilega bestu íþróttamenn í heimi – enda erum við aðeins330 þúsund talsins – en þeir eru tilbúnir að leggja hart að sér. Þetta sameinar þjóðina og fyllir hana bjartsýni. Ekki veitir af.
Sigurlína Valgerður Ingvarsdóttir, tölvuleikjaframleiðandi hjá EA Sports í Vancouver
Samfélag handan sannleika
Framtíðin er núna. Árið 2016 er ár þar sem við höfum upplifað röð atburða sem fyrir skömmu síðar hefðu þótt svo fjarstæðukenndir að þeir hefðu sómt sér vel í dystópískri framtíðarsýn í vísindaskáldsögu frekar en raunveruleikanum. Kjör Trump, Brexit og Wintris málið falla öll í þennan flokk. Við búum í samfélagi handan sannleika þar sem allt getur gerst.
Sýndarveruleiki. 2016 er árið sem sýndarveruleikatæknin komst í hendur neytenda af alvöru og framleiðendur sýndarveruleikaefnis gátu fyrst farið að sýna hvað í sér býr. Tæknin er mögnuð en hefur þann ókost að það er ekki hægt að lýsa upplifuninni svo fólk verður að prófa. Ég spái því að þessi tækni muni valda byltingu í samskiptum og samveru fólks í ekki svo fjarlægri framtíð.
Ævisaga Elon Musk eftir Ashlee Vance. Elon Musk er stærsti eigandi og forstjóri bæði SpaceX og Tesla, ævintýralegur frumkvöðull sem hefur skýra framtíðarsýn um sjálfbæra orku og líf á mörgum plánetum. Hann er líka fyrirmynd Robert Downey Jr. að Tony Stark eða Iron Man. Ferill hans er ævintýralegur og afrekaskráin löng og bókin mjög skemmtileg aflestrar.
Panamaskjölin standa upp úr á Íslandi
Eyja Margrét Brynjarsdóttir heimspekingur
Kjör Donalds Trump sem forseta Bandaríkjanna er óneitanlega einn áhrifamesti viðburður ársins. Þar má nefna til svo margt, til dæmis kosningabaráttu þar sem við horfðum á fyrsta kvenframbjóðanda bandarískrar sögu stillt upp gegn manni sem stærir sig af því að geta káfað óhindrað á konum, áróðurstæknina sem virtist meðal annars skapa vantraust á þeim heimildum og miðlum sem þó voru áreiðanlegastir, hina óskiljanlegu afstöðu Trumps til sannleikans, vaxandi hatursáróður og rasisma sem helst í hendur við þróun í Evrópu og svo auðvitað íhlutun Rússa í kosningaferlið. Það hefur verið ógleymanleg reynsla að dvelja í Bandaríkjunum þetta misserið og fylgjast með því sem hér á sér stað.
Hörmungarnar í Aleppo eru mér auðvitað ofarlega í huga um þessar mundir. Heimsbyggðin fylgist dofin með þegar lífið er murkað úr saklausu fólki. Þetta er ekki í fyrsta skipti en kannski áhrifameira fyrir tilkomu vefmiðla sem gera okkur kleift að eiga í beinum samskiptum við fólkið á síðustu stundum lífs þess. Og tengslin við flóttamannavandann sem við Evrópubúar höfum sinnt með svo smánarlegum hætti blasa við.
Merkilegasti viðburðurinn fyrir Ísland held ég að sé afhjúpun Panamaskjalanna og hinar ýmsu beinu og óbeinu afleiðingar hennar. Með henni fékk almenningur upplýsingar um spillingu sem virðist hafa viðgengist nokkuð lengi. Áhrifin urðu svo þau að forsætisráðherra var látinn segja af sér en aðrir virðast hafa sloppið með skrekkinn og á þessari stundu er óljóst hvort kosningarnar sem knúnar voru fram í haust hafi haft miklar breytingar í för með sér. Margir virðast tilbúnir að umbera þessa spillingu en ljóst er þó að sundrung og vantraust hefur farið vaxandi.
Framúrskarandi árangur karlalandsliðsins á EM
Gunnhildur Yrsa Jónsdóttir fótboltakona
Eitt af því sem stóð upp úr á þessu ári var að Donald Trump var kosinn forseti Bandaríkjanna. Það hafa aldrei verið jafn miklar deilur um báða frambjóðendur einsog var á þessu ári en þó virtist Hillary Clinton betri kostur en Trump. Ég held að þetta muni breyta stjórnmálunum í heiminum til frambúðar og því pólitíska umhverfi sem ég hef alist upp við.
Þar sem ég er mikil fótboltakona fannst mér árangur íslenska karlalandsliðsins á EM framúrskarandi, ásamt árangri Leceister í ensku úrvaldsdeildinni og svo árangri Wales líka á EM. Mér fannst þetta gaman því að þetta sýnir að “lítil” lið með kannski minna fjármagn á milli handanna geta náð góðum árangri með réttu hugarfari og góðri vinnusemi.
Dauði David Bowie og Prince. Ég er mikill tónlistarunnandi og höfðu þessir tveir mikil áhrif á tónlistarmenningu síns tíma.
Björg Guðrún Gísladóttir, starfsmaður Stígamóta
Mikilvægi þess að elska lífið
Það sem kemur fyrst í huga minn er lát Eddu Heiðrúnar Bachman á árinu. Ég þekkti hana ekki persónulega en Edda Heiðrún sýndi okkur samferðafólkinu sínu á svo hæverskan og einstakan hátt í gegnum veikindin sín hvað það er mikilvægt að elska lífið og njóta þess þrátt fyrir að það slái mann niður og færi manni erfið og jafnvel á stundum óyfirstíganleg verkefni.
Ég hef áhyggjur af tungumálinu okkar. Um daginn varð ég vitni að því að hópur unglinga sem voru að tala sín á milli ensku voru spurð af því af hverju þau notuðu ekki íslensku. Var svarið að þeim fyndist það auðveldara, þau voru öll íslensk. Það að sumir unglingahópar velji að tala sín á milli á ensku frekar en að nota sitt móðurmál að því að þeim finnst það auðveldara er áhyggjuefni.
Svo að lokum ber að nefna hugrakka Stígamótafólkið sem steig fram fyrir skjöldu og sagði frá reynslu sinni af að hafa verið beitt kynferðisofbeldi í söfnunarþættinum á Stöð 2 #Styttum svartnættið.