Það er best fyrir samfélagið að auka hlut kvenna í pólitík. Þær takast á við hörðustu málefnin, málefni sem snerta kviku þess að vera mannlegur, segir Auður Styrkársdóttir, stjórnmálafræðingur, forstöðumaður Kvennasögusafnsins og formaður afmælisnefndar 100 ára kosningaréttar kvenna. Auður ræðir við Fréttatímann í tilefni dagsins um upphaf kvenréttinda, kosningaréttinn og þátttöku kvenna í stjórnmálum.
Þann 19. júní 1915 fengu íslenskar konur, 40 ára og eldri, kosningarétt. Af hverju þessi skilyrði, af hverju ekki allar konur?
„Þetta er mjög sérstakt og algjört einsdæmi í heiminum. Þetta kom þannig til að 1911 samþykkti Alþingi kosningarétt allra, kvenna og karla, 25 ára og eldri, það er að segja þeirra sem ekki voru hjú en það var þjóðfélagshópur sem var ekki sjálfstæður í lagalegum skilningi. En Jón Jónsson í Múla hét þingmaður sem kom fram með breytingatillögu um að konur fengju þennan rétt 40 ára en ekki 25 ára. Hann færði fyrir því rök að konur væru ekki nógu þroskaðar og þyrftu tíma, en hann var reyndar á móti kosningarétti kvenna. Þetta ákvæði datt út en var svo aftur sett inn árið 1913 og allir þingmenn nema fimm samþykkja það. Rökin sem voru notuð á þinginu voru meðal annars þau að það væri hættulegt að gefa öllum nýjum hópum, sem sagt konum og vinnumönnum, allan réttinn í einu. Það væri þá meirihluti kjósenda og því beinlínis hættulegt. Betra væri að þetta kæmi í skömmtum. Jafnrétti átti að nást á 15 árum, með því að lækka réttinn um eitt ár á ári. En sem betur fer þá björguðu Danir okkur frá því með sambandslagasamningnum og árið 1920 fengu íslenskar konur jafnrétti.“
En það fengu ekki aðeins konur kosningarétt, heldur líka vinnumenn. Af hverju fögnum við kvenréttindum á þessum degi?
„Þetta er fyrst og fremst og eingöngu kvenréttindamál. Alveg frá 1887 voru íslenskar konur að tala fyrir þessu. Hið íslenska kvenfélag var svo stofnað árið 1894 og það hafði þá stefnu að vinna að pólitísku jafnrétti og kosningarétti. Þá fór baráttan af stað og félagið gekkst fyrir undirskriftasöfnunum þar sem skorað var á þingið að samþykkja pólitísk réttindi fyrir konur.“
„1915 fengu svo konur og vinnumenn, 40 ára og eldri, kosningarétt. Það er erfitt að reikna út hversu margir voru vinnumenn á þessum tíma en ég hef séð í riti Hagstofunnar leitt að því getum að um 1.500 vinnumenn hafi fengið kosningarétt árið 1915 en þetta voru um 12.000 konur. Þannig að þetta var klárlega gert fyrir konur. Síðan færist aldurstakmarkið niður, bæði fyrir konur og vinnumenn, en hvað vinnumenn voru margir 25 ára og eldri á þessum tíma veit ég ekki en þeir hafa kannski verið um 3 til 4 þúsund á meðan réttindin áttu við allar konur landsins.“
„Þeir sem eru eftir, þegar lögin eru sett 1920 og færa öllum 25 ára og eldri jafnrétti, eru þeir sem skulda fátækrastyrk og þeir sem voru dæmdir ólögráða einstaklingar, til dæmis vegna geðsýki eða þroskahömlunar og þeir sem höfðu flekkað mannorð. Það er svo 1934 sem fátækrastyrkurinn er tekinn út en ekki fyrr en 1984 sem ólögráða markið og mannorðsmissir var tekið burt.“
Það var svo Ingibjörg H. Bjarnason sem settist fyrst kvenna á Alþingi árið 1922, sem fulltrúi kvenna. Hvernig kom það til?
„Það var settur saman listi árið 1922 af kvenfélögum, bæði í Reykjavík og úti á landi, og meiningin var sú að hún ætti að vinna þeim málum gagn á þingi sem voru konum efst í huga. Flokkarnir buðu konum ekki sæti á sínum listum en hér í Reykjavík höfðu konur verið með kvennalista og haft talsvert mikil áhrif á bæjarmálin. En 1920 þegar þær voru komnar á lista hjá öðrum flokkum var þeim ekki ætlað sæti lengur og því sparkað úr bæjarstjórn. Þá urðu konur mjög reiðar og reiðin varð til þess að þær fóru af stað með þennan lista. Sem gekk svona ljómandi vel og Ingibjörg rauk inn á þing.“
Hver voru helstu hugðarefni kvenna á þessum tíma?
„Aðaláhugamálið, og það sem Ingibjörg sagði sjálf að hún myndi beita sér mest fyrir, var Landspítalamálið. Að beita sér fyrir því að ríkisstjórnin legði peninga í byggingu Landspítala. Þetta ákváðu konur eftir að hafa fengið kosningaréttinn 1915 en þá héldu þær stóran fund til að reyna að finna út hvernig þær gætu minnst þessa réttar. Og þá ákváðu þær að byggja spítala fyrir alla landsmenn. Og þegar horft er til baka þá er þetta þvílíkur stórhugur að maður á bágt með að finna eitthvað sem líkist þessu í dag. En þetta var á tíma mikillar bjartsýni og bjartsýnin færir fjöll. Þær hófu söfnun fyrir spítala um allt land og 19. júní var ákveðinn Landspítalasjóðsdagur og upp frá því var farið að halda hátíð 19. júní þar sem safnað var fyrir Landspítalanum og kosningaréttarins minnst og dagurinn kallaður kvenréttindadagurinn. Ingibjörg fór inn á þing meðal annars til að fylgja þessu máli eftir. Landspítalinn tók til starfa árið 1930 og gamla byggingin er minnisvarði um kosningarétt kvenna. Við skulum aldrei gleyma því.“
Hlutur kvenna á Alþingi var svo ekki mjög stór fram eftir öldinni.
„Nei, það var hann ekki. Fyrir 1983 höfðu konur verið mest 5% á þingi en þá koma fram tvö ný framboð, Kvennalistinn og Bandalag jafnaðarmanna. Þá tók hlutur kvenna á alþingi kipp úr 5% í 15% og nær öll aukningin kom frá þessum tveimur nýju flokkum, 3 konur frá Kvennalista og 2 konur frá Bandalagi jafnaðarmanna. Síðan í næstu kosningum, árið 1987, þá áttuðu hinir flokkarnir sig á því að þetta gengi ekki lengur, að það gæti verið sniðugt reyna hala upp atkvæðin með konum. Og þá fór hlutur kvenna í 20% og konur fengu örugg sæti á lista, ekki bara sem skraut. Síðan hefur leiðin legið upp á við.“
Hvað breytist þegar konur fara á þing? Hvaða máli skiptir það?
„Það skiptir ótrúlegu máli þegar maður lítur yfir söguna og sér hvaða mál er verið að ræða á þingi. Það eru til dæmis konur sem hafa áhuga á réttindum kvenna. Karlar hafa það líka svona í orði en á borði eru þeir uppteknari af öðrum hlutum. Það situr í mér sænsk rannsókn sem var gerð fyrir tíu árum á meðal sænskra þingmanna. Þar kom í ljós að aðeins 6% þingmanna, þ.e karlanna, höfðu áhuga á réttindum kvenna. Þetta segir manni að það sé beinlínis nauðsynleg fyrir konur að hafa konur á þingi, og þar með samfélagið allt því það er nú byggt af bæði körlum og konum.“
Nú er oft sagt að konur komi „mýkri“ málefnum að, sem snerti frekar heimilið og fjölskylduna. Að þeirra áherslur í pólitík séu aðrar en karla. Er það rétt?
„Það er talað um mýkri mál en í reynd eru þetta afar hörð mál. Þetta eru miklu harðari mál en til dæmis hafnarstjórn eða utanríkismál. Þetta eru mál sem snerta okkar daglega líf og snerta kviku þess að vera manneskja, og það er mjög hart og erfitt. Stundum er sagt að konur hafi verið settar í félagsmálin og fengu bara að vera í hinu og þessu, en þá finnst mér vera lítið gert úr þeim. Kannski var það óvart að konur voru settar í þessi mál þar sem körlunum þóttu þetta vera léttvægari málaflokkar. En það eru þeir aldeilis ekki.“
Hvernig er best að virkja konur? Eru kynjakvótar góðir til þess?
„Ég hef nú alltaf verið fylgjandi kvótum. Bæði sem manneskja og sem stjórnmálafræðingur sem hefur fylgst mikið með skrifum um hvernig á að fjölga konum á þingi. Þetta er umræða sem hefur farið fram frá því að ég man eftir mér. Og kvótar eru fljótlegasta leiðin til að fjölga konum, eða hverjum þeim sem maður vill sjá meira af. Ef reglurnar eru skýrar þá skapa þeir líka minnst vandræði. Við getum litið á kvóta svona eins og stillans þegar við erum að byggja fallegt hús. Við viljum að húsið standi og setjum upp stillansa til að gera húsið enn fallegra og geta unnið í næði og í öruggu umhverfi. Svo þegar það getur staðið sjálft þá tökum við stillansana í burtu og það fallega kemur í ljós. Kvótarnir eru stoðir í kringum það sem við viljum sjá, en um leið og það er komið þá getum við tekið þær í burtu.“
The post Konur taka á hörðustu málefnunum appeared first on FRÉTTATÍMINN.