Suður-ameríska seyðið ayahuasca er í nokkurri tísku meðal fólks í sjálfshjálparsamtökum og hugleiðslu. Seyðið er soðið upp úr trjáberki og laufum  Amazon-skóganna.  Áhrifin af seyðinu eru andlegt ferðalag sem getur verið bæði strangt og erfitt en sem margir fullyrða að sé líka frelsandi.

„Það gerðist lítið í fyrsta sinn en í annað skiptið rann allt lífshlaup mitt framhjá mér, alveg frá því ég var sex ára og fram á daginn í dag,“ lýsir maður á miðjum aldri áhrifunum af suður-ameríska seyðinu ayahuasca sem er komið í nokkra tísku á Íslandi, einkum meðal fólks sem er sjálfshjálparhópum, hugrækt og hugleiðslu. „Ég sá hvað allt mitt tilfinningalíf og viðhorf höfðu breyst vegna ofsalegrar höfnunar sem ég varð fyrir um sex ára aldurinn, tilfinningalegrar bjögunar og kynferðislegrar misnotkunar innan fjölskyldunnar,“ heldur maðurinn áfram. „Það varð allt í einu kristalskýrt fyrir mér hvernig þetta hefur litað líf mitt eftir þetta. Ég er sex barna faðir, á fjórar barnsmæður og mörg mislukkuð sambönd að baki. Ég hef alla tíð frá bernsku sótt í fíknir, flótta og stanslausa útrás til að kæfa kvíðann sem hafði læst sig um mig þegar ég var barn. Það varð ljóslifandi fyrir mér að ég hef átt hunderfitt lífshlaup vegna þess að mér tókst aldrei að vinna úr þessum áföllum.“

Seiðmaður stjórnaði athöfn á Íslandi

Ástæða þess að viðmælandi okkar tók inn þetta kröftuga seyði var að hann greindist með krabbamein í ristli og vildi leita allra leiða til að losna við hefðbundna lyfjameðferð. Þegar hann frétti af því að perúskur seiðmaður væri á leið til landsins til að stjórna ayahuasca-athöfn sló hann til og fór með um fimmtán manna hópi í vikudvöl upp í sveit. Þar tók hann seyðið í fjögur skipti undir leiðsögn og tónlistarflutningi meistarans. „Ég vildi fá að vita hvers vegna ég væri með krabbamein og hvað ég ætti að gera í því,“ segir hann. „Þegar ég kom úr ferðalaginu var ég harðákveðinn að láta skera það burt og fara í hefðbundna lyfjameðferð. Það var eitt sem kom út úr þessu. Annað var algjörlega nýr skilningur á hver ég er og hvað hefir stjórnað samskiptum mínum við annað fólk hingað til. Ég hef klippt á samskipti við margt fólk eftir þetta.“

Varpar réttu ljósi á hlutina

En hvað er ayahuasca? Er það dóp? Getur fólk misnotað þetta seyði? „Ég hef ekki nokkra trú á því,“ segir viðmælandi okkar. „Ég tók þetta fyrir ári og hef enga löngun til að taka þetta aftur. Reynslan er svo sérstök og sterk og allt önnur en af vímuefnum. Ég er enn að vinna úr reynslunni mörgum mánuðum seinna. Ég er óvirkur fíkill en ayahuasca kveikti enga löngun í meira.“
Það sama segir annar viðmælandi okkar, karl á fertugsaldri. „Ég hef tekið allskonar hugvíkkandi efni, LSD, sveppi, meskalín og allskonar en ayahuasca er allt annars eðlis,“ segir yngri maðurinn. Hann tók inn seyðið til að vinna á áfallastreituröskun eftir allskyns áföll í lífinu, meðal annars langvarandi fíkniefnaneyslu. Hann hafði rekist á Vice-þátt á netinu um ayahuasca og var eitthvað að pæla í því þegar hann rakst á mann á alanon-fundi sem sagði honum að von væri á seiðmanni til landsins. Hann lét því slag standa, fór á sérstakt mataræði í tíu daga og þurfti að sannfæra þá sem stóðu fyrir athöfninni að hann ætti ekki í djúpstæðum geðrænum vanda.
Og virkaði seyðið?
„Já, ég er enn að vinna úr þessu. Þetta er ekki endanleg lausn. Seyðið strokaði ekki út allan minn vanda. En ég held að þetta hjálpi mér til að sjá hlutina í réttu ljósi og bregðast rétt við. Þetta var stór og mikil reynsla sem hefur og mun marka viðhorf mín,“ segir yngri maðurinn.
Ayahuasca er ólöglegt á Íslandi og á flestum Vesturlöndum. Það er ástæða þess að viðmælendur okkar vilja ekki koma fram undir nafni.

The post Sá í sviphendingu að allt lífið var brenglað appeared first on Fréttatíminn.

„Það var nú ástin sem dró mig hingað,“ segir argentínski víngerðarmaðuinn Arturo Santoni Rouselle sem hefur verið með annan fótinn á Íslandi í 16 ár. „Ég sá Grétu, konuna mína, fyrst í Bólivíu fyrir tuttugu árum þar sem ég vann við að framleiða vín. Síðan höfum við verið óaðskiljanleg. Með annan fótinn hér og hinn í Argentínu og reyndar líka í Prag þar sem Gréta var í framhaldsnámi í sellóleik.“

Arturo segir vínrækt því miður ekki koma til greina í kuldanum á Íslandi en það sé margt sem hafi togað þau Grétu í Hafnarfjörðinn þar sem þau hafa komið sér vel fyrir með dætrum sínum, þeim Salóme og Perlu. „Ég hef unnið við hitt og þetta síðan við ákváðum að setjast að á Íslandi fyrir fimm árum. Núna sé ég um vínið, sem vínlistana og er vínþjónn hér á Bryggjunni Brugghúsi. Ég kem frá einu mesta vínhéraði Argentínu, Mendoza, og margir í minni fjölskyldu hafa unnið við eitthvað sem tengist vínrækt. Þetta er það sem ég hef mest gaman af.“

„Ég kom hingað fyrst í lok nóvember árið 1999 og ætlaði ekki að trúa þessu myrkri hérna og ég er enn að venjast því. Mér er alveg sama um kuldann og hef aldrei kvartað yfir honum, það er ekkert mál að fara bara í peysu,“ segir Arturo sem fer allra sinna ferða á hjóli, allan ársins hring. Það besta við Ísland er kyrrðin og náttúran. Heiðmörk, Mosfellsdalur, Reykjadalur og á Helgafellssvæðið eru staðir sem við fjölskyldan erum dugleg að njóta.“

„Auk myrkursins tók mig líka tíma að skilja hvað Íslendingar eru lokaðir. Íslendingar eru ekki jafn félagslyndir og Argentínumenn og það er það sem ég sakna helst, óvæntir hittingar og uppákomur. Það gerist sjaldan eitthvað óvænt hér og stundum finnst mér eins og Íslendingum líði best einir, kannski vegna þess að það er svo stutt síðan borgir fóru að myndast hér, síðan fólk bjó hvert á sínum bæ. Í Argentínu getur þú alltaf átt von á því að einhver banki upp á og þá er að sjálfsögðu dregið fram kíló af kjöti og byrjað að grilla. Ef engin ansar bankinu þá ferðu bara til næsta vinar ef þig langar í félagsskap. Það hafa allir tíma fyrir hvern annan í Argentínu.“

The post Innflytjandi vikunnar: Saknar þess óvænta appeared first on Fréttatíminn.

Calamari Gold olían frá Bioglan er sérstaklega rík af DHA og inniheldur jafnframt EPA fitusýrur.

Rannsóknir hafa sýnt að Omega-3 olía úr smokkfiski hefur fleiri heilsubætandi eiginleika en hefðbundin omega-3 olía úr öðrum fiskitegundum. Omega-3 olían úr smokkfisknum inniheldur mikið magn af DHA fitusýru sem er eitt aðal byggingarefni heilans, en rannsóknir hafa sýnt að DHA styður við heilbrigða starfsemi heilans. Fitusýran gegnir því mikilvægu hlutverki í starfsemi heilans og er talin bæta einbeitingu, minni og vitsmunaþroska. Einnig styður DHA fitusýran við eðlilega starfsemi augna og hjartakerfisins, auk grundvallarstarfsemi líkamans og eru því nauðsynlegar fyrir heilsu okkar allra.

Calamari Gold einstaklega rík af Omega-3

Calamari Gold olían frá Bioglan er sérstaklega rík af DHA og inniheldur jafnframt EPA fitusýrur. Olían er unnin úr smokkfiski sem veiddur er til matar. Ólíkt þorski, er smokkfiskur ekki ofveiddur og lifir tiltölulega stutt sem þýðir að færri eiturefni safnast upp í honum í samanburði við margar aðrar fisktegundir. Þetta þýðir að gæði omega-3 fitusýranna er meiri en í mörgum fiskum. Calamari Gold er með vottun frá umhverfissamtökunum Friends of the Sea, eða Vinum hafsins.

Öflugar en hefðbundar Omega-3 olíur

Bioglan Calamari Gold er mun öflugra en hefðbundnar omega-3 olíur og inniheldur fimm sinnum meira DHA en þorskalýsi og þrisvar sinnum meira en fiskiolía. Þar af leiðandi veitir Calamari Gold öflugri stuðning við eðlilega heilastarfsemi.

Öflug vörn gegn elliglöpum

Nýjustu rannsóknir áætla að á næstu árum fari þeim hratt fjölgandi sem glíma við elliglöp eftir 65 ára aldur, en til að mynda í Bretlandi glímir einn af hverjum 14 í þessum aldurshópi við elliglöp.

Verðu þig gegn skertum lífsgæðum

Elliglöp draga úr hæfni heilans til að starfa eftir bestu getu en hrörnun veldur minnisleysi og dregur úr snerpu í hugsun. Heilinn eldist með árunum eins og aðrir líkamshlutar og því er eðlilegt að upplifa ákveðna hrörnun heilans. Þess vegna er mikilvægt að hugsa vel um heilann frá unga aldri og til að viðhalda ákveðnum lífsgæðum út ævina.

Rannsóknir hafa sýnt að Omega-3 olía:
· Stuðlar að heilbrigðari heilastarfsemi
· Bætir minni og einbeitingu
· Vinnur gegn elliglöpum
· Er nauðsynleg fyrir eðlilegan þroska og starfsemi líkamans

Ráðlögð notkun: 1 perla á dag með vatnsglasi. Í einum pakka af Calamari Gold eru 30 perlur (1000mg) eða um mánaðarskammtur.

Balsam ehf. er söluaðili Biologan Calamari Gold TM á Íslandi, sem býður náttúrulegur vörur sem eru hannaðar til að stuðla að hreysti og góðri heilsu með hágæða næringu. Vörurnar innihalda aðeins vönduð, vottuð og næringarrík innihaldsefni sem er að finna í leyndardómum náttúrunnar.

Sölustaðir: Eftirtaldir staðir selja Calamari Gold: Lyfja, Apótekið, Heilsuhúsið, Lyf og Heilsa, Apótekarinn, Lyfjaval, Heilsutorgið Blómavali og Fjarðarkaup.

Unnið í samstarfi við Balsam

The post Calamari Gold – Öflugasta Omega fitusýran á markaðinum? appeared first on Fréttatíminn.

Fjölskyldusumarfrí Alexanders Stefánssonar til Tenerife tók óvænta stefnu þegar hann fékk þá hugdettu að fljúga til Afríku og leita að föður sínum. 

„Þetta var erfiðasta ferð lífs míns, að keyra 50 mínútna spotta frá flugvellinum á suður Tenerife að flugvellinum á norðurhluta eyjunnar. Þegar ég kvaddi konuna mína og son minn sem tóku vélina heim til Íslands, stóð ég eftir með eitt heimilisfang frá mömmu í vasanum. Sjálfur keyrði ég yfir eyjuna, mjög óttasleginn. Ég grét og ég var mörgum sinnum hættur við allt saman en þrjóskan fékk mig til þess að halda      áfram. Þegar ég kom á flugvöllinn var sex tíma seinkun sem var ekki til þess að bæta líðan mína en þegar ég loksins var sestur upp í vél hvarf þetta eins og dögg fyrir sólu. Líklega af því að ég var lagður af stað og það var ekki aftur snúið. Klukkan þrjú um nótt lenti flugvélin í Fez, sem er milljóna borg inn í miðri Marokkó. Fez spilaði stóra rullu í viðskiptum á miðöldum við löndin sunnan Sahara. Saltið frá miðjarðarhafinu var sótt í skiptum fyrir gull með úlfaldalestum yfir eyðimörkina frá Timbuktu í Mali til Fez.“

Fyrsta upplifun af Afríku

„Bílstjórinn frá hótelinu vildi endilega finna heimilisfangið sem ég var með í vasanum þegar ég sagði honum erindi mitt í Fez. Hann keyrði marga hringi áður en hann gafst upp og tók af mér loforð um að segja ekki hótelhaldaranum frá bíltúrnum. Þannig kvöddumst við fyrir framan borgarhliðið. Ásamt tveimur unglingsstrákum frá hótelinu gekk ég í gegnum elstu og best varðveittu borg arabaheimsins, stærsta bíllausa borgarsvæði í heimi sem er Medinan í Fez.“

Sami jarðbrúni liturinn leggst yfir allan þennan borgarhluta, framhlið húsanna, sund og stræti, og ómögulegt er fyrir utanaðkomandi að rata. Liturinn hefur orðið til á mörg hundruð árum við ýktar aðstæður, hita og kulda þegar brennheit sólin tekst á við nístandi kuldann frá Atlasfjöllunum, en svo nefnist fjallgarðinn sem hlykkjast eftir endilöngu landinu frá austri til vesturs fyrir sunnan Fez. Enda er Marokkó nefnt kalda landið með heitu sólina. Fez er stútfull af minnum um fjörugt borgarlíf í blóma löngu áður en nokkur lifandi maður átti eftir að stiga fæti sínum á íslenska jörð.

„En þarna um morguninn, þegar ég gekk í gegnum Medinuna, heyrðist í hana gala og keppa við bænaútkallið í moskunni á nýjum degi. Við blöstu karlar klæddir Djelleba sem föðmuðust úti á götu. Kona í inniskóm sem rölti með handklæði í plastfötu að „Hammam“ baðhúsi. Asni með drekkhlaðnar körfur af appelsínum. Karl að blanda morgundrykkinn „nus nus“ sem er mjólk og kaffi til helminga. Í loftinu var angan af sútuðu leðri í bland við myntu, döðlur, möndlur, ólívur og rósavatn. Svona blasti Afríka við mér þegar ég kom þangað í nóvember í fyrsta sinn.“

Kom ólétt frá Brussel

Þegar móðir Alexanders var ung fékk hún að loknu námi sínu við Húsmæðraskólann í Reykjavík vinnu sem húshjálp við íslenska sendiráðið í Brussel. Hún flaug út á vit ævintýranna þar sem hún bar á borð veislur í sendiherrabústaðnum og synti húsverkum. En Brussel hafði upp á meira að bjóða en að ganga á milli gesta með bakka og fyrir utan vinnuna eignaðist hún ástvin í ungum námspilti frá Marokkó sem var að læra ragmagnsverkfræði. Samband þeirra varð endasleppt og slitnaði upp úr því þegar hún sneri aftur til Íslands, ólétt, gengin einn mánuð. Alexander fæddist í Reykjavík átta mánuðum síðar, árið 1974.

Rétt eftir áramótin var fjölskylda Alexanders samankomin heima í stofunni í Seljahverfinu. Elín, eiginkona Alexanders, gæti þess vegna verið frá Marokkó með sitt svarta hár, en hún hlær og segist hafa litað það, hún sé alls ekki svarthærð. Henni leist ekkert á blikuna þegar hún talaði við Alexander í síma áður en hann flug út í óvissuna frá Tenerife. „Ég hélt að hann væri að fara yfir um og ég fékk gríðarlegt samviskubit að hafa att honum einum út í þetta.“ Elín og Alexander höfðu tekið sér síðbúið sumarfrí og ákveðið að skreppa til Tenerife í nóvember með Kristófer, yngsta soninn, 9 ára. Hin börnin, Aron 18 ára og Helena 15 ára, gáfu sér ekki tíma til þess að fara vegna námsins. Elín, sem er kennari á leikskóla í Breiðholti, fór heim eftir viku með Kristófer en Alexander ætlaði sér vikufrí til viðbótar og hvíla sig eftir sumarvertíðina. „Þá kom þessi hugmynd upp, sem var reyndar mín,“ segir Elín, „Af hverju skreppur þú ekki til Fez og finnur pabba þinn? Eyjan Tenerife er rétt fyrir utan Marokkó!“

Feðgarnir á sínum fyrsta fundi í Fez. Stundin var tilfinningaþrungin fyrir þá báða.

Umræða um Squalli, föður Alexanders, hafði oft borið á góma í fjölskyldunni. Helena, dóttir Alexanders, sem á marokkóska vinkonu, hafði í ítrekað þrýst á Alexander að skrifa pabba sínum. Helena er mjög ákveðin stúlka og atkvæðamikil. Hún sýndi mömmu vinkonu sinnar ættarnafnið, sem hringdi bjöllum enda stór ætt í Fez.

Örlagaríkt ball á Egilsstöðum

Þau Alexander og Elín kynntust á balli á Egilsstöðum árið 1998. Þá hafði Elín eignast Aron sem var orðinn hálfs árs. Á ballinu sá hún Alexander, sneri sér að honum og þau byrjuðu að tala saman. Þau komumst að því að hann hefði búið í Neskaupstað, hún á Egilsstöðum í mörg ár og fram að þessu höfðu þau ekki haft hugmynd um tilvist hvors annars, sem þeim fannst afar fjarstæðukennt. Þegar þau segja frá þessu ljóma þau bæði eins og fólk sem trúir því einlæglega að líf þeirra saman hafi alltaf verið í kortunum. Flissandi rifja þau upp hvað Alexander hafi þótt erfitt að keyra Aron í barnavagninum á Egilsstöðum og þegar einhver sá til þá ýtti hann vagninum yfir til Elínar. „Ég hafði aldrei þurft að taka ábyrgð á neinu fram að þessu,“ áréttar Alexander.

Reykjavík var enginn draumastaður fyrir unga einstæða móður með óskilgetið barn eftir vetursetu í útlöndum. Ungu foreldrarnir áttu að vísu í einhverjum bréfaskriftum yfir hafið fyrst um sinn og faðirinn fékk ljósmynd og hárlokk í pósti af tveggja ára syni sínum. Með tímanum datt allt samband niður og unga móðirin stofnaði nýja fjölskyldu á Íslandi. Alexander segir æskuárin hafi einkennst af svolitlu rótleysi. „Við fluttum á milli bæjarfélaga og oft var ég nýi strákurinn sem fékk ekki inngöngu í samfélagið í bænum. Stundum var ég lagður í einelti.“ Elín rifjar upp að Alexander hafi sagt sér að hann hafi oft verið dapur sem barn og þegar hann var kominn í háttinn á kvöldin hafi hann oft óskað þess að pabbi sinn í útlöndum kæmi að sækja sig.

Lét sig hverfa ofan í vatn

Alexander hefur fengist við ýmislegt. Hann keyrði vörubíl í mörg ár og eftir vinnu fór hann í kafarabúning og fann vatn sem hann lét sig hverfa ofan í. Eitt sinn fann hann bát á hafsbotninum með heilum togspilum. Hann gat ekki hugsað sér að þau færu til spillis og svo hann hóaði í fleiri kafara sem saman hirtu spilin og seldu. Upp úr því fór hann að vinna fyrir sér sem kafari og eignast síðar, ásamt öðrum, Köfunarþjónustuna. Stöndugt fyrirtæki sem þurrkaðist út í hruninu. Eftir að hafa verið tekjulaus í einhverja mánuði, rakst hann á auglýsingu í Mogganum um uppbygginu á snjóflóðavarnagirðingum í Neskaupstað. Hann kallaði á félaga sína og saman gerðu þeir tilboð í verkið og fengu það. Alexander segist ekkert hafa vitað um snjóflóðavarnir en hann hafði sem fjórtán ára unglingur starfað með björgunarsveitinni í Neskaupstað og þekkti fjallið vel frá þeim tíma. Það var á þeirri lífsreynslu sem hann sótti kjark sinn til þess að takast á við verkið. Það gekk á ýmsu í þessu verkefni, segir hann og hlær, en því lauk sem betur fer á endanum farsællega og núna er fyrirtækið hans að byggja snjóflóðavarnagirðingar á Siglufirði.

Alexander hefur eytt lunga ævi sinnar í köfunarbúningi undir sjávarborðinu að gera við báta og bryggjur. Hann er ástríðukafari og unun er að hlusta á lýsingar hans á Jökulsárlóninu, þar sem skiptist á með sjó og ferskvatni í mörgum lögum og er hann fullviss um að í lóninu hafi orðið til nýjar lífverur. Eitt sinn keyrði hann út á ísilagt lónið, boraði gat í gegnum ísbreiðuna þar sem hann lét myndavél síga niður og náði myndum af iðandi lónsbotninum.

Loksins kominn heim

Alexander hafði lengi ætlað sér að setja sig í samband við föður sinn. Þegar hann lenti í Fez í nóvember síðastliðnum hafði hann í tvö ár hunsað reglulega áminningu í símanum sínum um að „skrifa pabba“. Af einhverjum ástæðum varð aldrei úr bréfaskriftunum og núna var hann án nokkurs fyrirvara lentur í Fez með heimilisfangið í vasanum án þess að hafa kynnt sér nokkuð um landið Marokkó né Afríku. Það kom honum því á óvart hversu kunnugleg borgin var og honum leið á einhvern undarlegan hátt eins og hann væri loksins komin heim. Hann var ekki fyrr kominn út úr flugstöðvarbyggingunni þegar fólkið ávarpaði hann af fyrra bragði á arabísku.Hann gisti á Rihadi, eins og hótelin í Medinunni eru kölluð, og næsta dag kom leiðsögumaður til þess að fylgja honum um svæðið. Alexander sýndi honum heimilisfangið og sagði frá erindi sínu; að hann væri leita uppi mann sem hann teldi vera föður sinn en hefði aldrei augum litið.

Leiðsögumaðurinn rýndi í heimilisfangið, sem var orðið 39 ára gamalt, og sagðist hafa búið í sömu götu sem barn. Hann kannaðist við ættarnafnið Squalli og hélt hann hefði jafnvel leikið sér við þennan pilt, Mohammed Squalli Houssaini. Saman fundu þeir húsið og bönkuðu upp á. Lítill drengur kom til dyra og hleypti þeim inn. „Þarna bjuggu tvær fjölskyldur sem tóku mér svo vel. Ég var drifinn inn í húsið þegar leiðsögumaðurinn sagði þeim að ég væri frá Íslandi í leit að marokkóskum föður mínum. Fólkið var svo almennilegt, það leiddi mig um húsið og svo var sest niður og mér boðið að borða. En þau þekktu ekki Squalli þennan sem hafði líklega búið í húsinu fyrir löngu síðan.“

„Ég tók myndir út um gluggann af útsýninu á húsinu sem pabbi hafði búið í. Þetta var svo magnað, ég vissi auðvitað ekki á þessum tímapunkti hvort ég myndi nokkurntíma hitta hann. Ég hafði þá allavega séð húsið sem hann hafði búið í, útsýnið sem hann hafði horft á og á þessari stundu nægði það mér. Þegar ég kvaddi leiðsögumanninn, eftir þennan eftirminnilega dag, sagðist hann ætla að reyna að hafa upp á símanúmerinu hjá pabba mínum. Hann gæti ekki lofað neinu en hann vissi um það bil hvar hann hefði unnið. Daginn eftir fékk ég símtal frá leiðsögumanninum sem sagðist hafa fundið manninn og borið upp erindið. Squalli kannaðist við hluta sögunnar en samt ekki allt. En hann vildi hitta mig. Leiðsögumaðurinn spurði hvar ég vildi hafa fundinn. Ég man að það kom upp í huga mér að mér fannst þetta allt í einu þetta ekki standast. Það hlyti að vera eitthvert plott í gangi og að það væru litlar líkur að á því að ég væri búinn að finna hann í þessari milljóna manna borg. Það gat ekki verið svona auðvelt. Niðurstaðan varð að þeir kæmu á hótelið til mín.“

„Þegar hann birtist fannst mér ég þekkja manninn. Ég hafði einu sinni átt passamynd af honum sem mamma gaf mér en glatað henni. Myndin af honum sat alltaf í mér. Ég var rosalega stressaður og hann líka. Við settumst niður. Hann talaði ekki góða ensku og ég tala enga frönsku þannig að leiðsögumaðurinn túlkaði samtalið. Fyrst vildi hann vita hvar ég hafði fengið upplýsingar um hann. Þegar ég sagði leiðsögumanninum að foreldrar mínir hefðu kynnst í Brussel misskildi hann mig og heimfærði ástarfundi þeirra á Brasilíu. Þetta kannaðist pabbi ekkert við en játti því að eiga strákling á Íslandi. Hann var því mjög varkár og alls ekki viss um að ég væri íslenski strákurinn hans. Báðir vorum við vantrúaðir og óöruggir og hann lét mig strax segja sér frá mínu lífi. Hann vildi að ég skrifaði nafnið á móður minni og þegar ég gerði það bar hann nafnið fram eins og hann væri Íslendingur. Það er ekki auðvelt fyrir útlendinga að segja það. Ég spurði hann hvenær hann væri fæddur, en dagurinn sem hann nefndi stemmdi ekki við það sem ég hélt. Ég fékk ónotatilfinningu, eins og verið væri að leika á mig. Hann bar við að hann væri mjög stressaður og leiðrétti dagsetninguna. Þá áttaði ég mig á því að þetta væri réttur maður og við stóðum upp og féllumst í faðma, grétum og héldum áfram að spjalla með hjálp leiðsögumannsins. Þannig var okkar fyrsti fundur. Mjög draumkenndur.“

Þökk sé Allah

„Leiðsögumaðurinn vildi meina að þetta væri verk Allah. Og ég sem er kallaður Alli. Alli er kominn þökk sé Allah. Í miðju samtali pabba og leiðsögumannsins skelltu þeir sér á hnén og lögðust á bæn.“ Elín fylgdist með atburðarásinni í gegnum netið. Hún beið átekta í stofunni í Breiðholti og fékk svo óvænt senda mynd af þeim Alexander og pabbanum. „Þá grétum við bara hérna við borðið,“ segir hún. „Við vorum ótrúlega hátt uppi og ég get rétt ímyndað mér hvernig honum leið.“

Alexander segist hafa verið andvaka af vellíðan nóttina eftir fundinn við föður sinn. „Við höfðum ákveðið að hittast aftur daginn eftir. Hann sótti mig og við fórum út að borða. Ég fann að hann var forvitinn um hversvegna ég væri kominn til að finna hann. Af hverju á þessum tímapunkti? Hvort ég væri að sækjast eftir einhverju, biðja um eitthvað? Ég sagði honum strax að ég hefði alls ekki gert mér neinar væntingar um að hitta hann. Það sem ég hefði fengið að upplifa væri meira en ég hefði nokkurn tíma þorað að vona. Ég gerði mér alveg grein fyrir því að þetta væri óvænt, að ég birtist svona án fyrirvara. Ég gaf honum færi á því að melta þetta. Ég vissi auðvitað ekki hvort hann hefði sagt fólkinu sínu að ég væri til, og ég ætlaðist ekki til að hann gerði það. Þó mig hafi sannarlega langað að hitta fjölskylduna.“

Þeir Alexander og faðir hans sátu að spjalli í nokkrar klukkustundir. „Hann spurði um mömmu og fjölskylduna mína og við reyndum að tala saman á mjög takmarkaðri ensku. Því næst skutlaði hann mér á hótelið og sagðist þurfa að fara í ferðalag, eitthvað tengt vinnunni. Það var síðasti dagurinn minn í borginni og svo við kvöddumst eins og við myndum aldrei hittast aftur. Ég sneri aftur á hótelið og fann að ég var drullu svekktur. Hann hafði sagt mér að ég ætti fimm systkini, þrjá bræður og eina systur og eina ættleidda systur og mig langaði einlæglega að hitta þau öll.“

Döðlur og mjólkurglas

Næsta dag fór ég með leiðsögumanninum í ferð í kringum borgina og þegar ég kom aftur á hótelið lágu skilaboð frá hr. Squalli að hann væri væntanlegur klukkan 18 að sækja mig. Hann kom og tilkynnti mér að hann ætlaði að koma mér á óvart. Við fórum upp í bíl og keyrðum um borgina þar til við enduðum á að keyra í hverfi í nýja borgarhlutanum og inn um hlið. Þá sagði hann loksins, „Jæja núna erum við komnir heim og fjölskyldan er inni að bíða eftir þér.“ Á móti mér kom eiginkona hans, hún faðmaði mig og bauð mig velkominn á heimili sitt.“
Alexander segir atburðarásina hafa verið óraunverulega og spennandi.
„Já, og það var dálítið sérkennilegt að við settumst niður og þau buðu mér upp á döðlur og mjólk. Það þykir mjög fínt að bjóða upp á döðlur og mjólk í Marokkó. Þegar ég kom inn á heimilið þá blasti við mér mynd af sjálfum mér. Myndin sem mamma hafði sent honum þegar ég var tveggja ára hékk þarna upp á vegg. Það var augljóst að þau höfðu öll vitað af mér. Eftir stuttan tíma leið mér eins og ég hefði alltaf þekkt þau. Ég fann ekki fyrir því að ég væri eitthvað feiminn, ég settist við hlið bróður míns og það var eins og við hefðum alltaf verið bræður.“

Konurnar í Sqalli fjölskyldunni

„Elín hafði sjálf ímyndað sér að konurnar væru faldar bak við slæður og að þær væru undirgefnar körlunum. Ég bjóst við að þær væru allar í búrku og óttaðist ef ég ætti eftir að koma inn á heimilið þeirra þá væri ætlast til þess að ég væri svona eða hinsegin.“
Fjölskyldan kom Alexander því verulega á óvart. Hann upplifði mikið kvennaríki á heimili föður síns og sagði fjölskylduna tala mikið og hátt. Oft hélt hann að þau vera að rífast þegar skipst var á skoðunum. Alexander á sjö ára gamla systur sem eiginkona föður hans ættleiddi, sem var þvert á vilja fjölskyldunnar í byrjun. Og ef fjölskyldan þurfti að taka sameiginlega ákvörðun þá var það reyndar alltaf móðirin á heimilinu sem átti síðasta orðið. Elínu leist vel á fyrirkomulagið og létti þegar hún sá á myndum að systirin er með svipaðan fatasmekk og hún sjálf.
„Það er auðvitað menningarmunur og margt ólíkt með okkur. Ég fletti í gegnum fjölskyldualbúm þeirra og sá meðal annars ljósmyndir úr skírnarveislu bróðursonar míns. Á myndunum úr veislunni staldra ég við mynd af kind sem hafði verið skorin á háls. Bara dauð kind þarna mitt í öllu saman. Það er þá siður þeirra að fórna kind í tilefni af skírnarveislu. Pabbi og konan hans biðja fimm sinnum á dag en ég sá aldrei systkini mín biðja. Þau halda ekki upp á jól og páska, en í staðinn halda þau Ramadan.“

Svona verð ég eftir 20 ár

„Við pabbi eru rosalega líkir en ég er ekki viss um að ég líkist systkinum mínum. Ég settist hjá pabba við matarborðið og skyndilega sprungu þau öll úr hlátri. Ég skildi ekkert hvað væri í gangi en þá tóku þau öll eftir því að við borðum við alveg eins. Við hökkuðum í okkur vínber sem er uppáhalds ávöxturinn okkar beggja. Í raun er ég líkastur honum af systkinum mínum, við erum í raun ótrúlega líkir. Þeim þótti það líka merkilegt. Bæði pabbi og bræður minnir lærðu rafmagnsverkfræði en ég byrjaði í rafmagninu og ætlaði mér að leggja það fyrir mig án þess að af því yrði. Konan hans bað mig um að lýsa sjálfum mér og henni fannst sem ég væri að lýsa pabba. Við erum báðir þrjóskir og ákveðnir, sanngjarnir og eitthvað svona. Mér fannst fyndið að horfa á pabba minn og ímynda mér hvernig ég ætti eftir að líta út eftir tuttugu ár. Elsti bróðir minn, sem býr í Brussel, var með okkur á þessum fjölskyldufundi á Skype.“

Óvænt viðkoma í Brussel

„Eftir heimsóknina var ákveðið að ég framlengdi dvöl mína um fimm daga og ég flutti af Rihadinu og heim til pabba. Ekki nóg með það heldur fékk ég flugmiðanum mínum breytt og flaug í gegnum Brussel til að hitta bróður minn. Hann býr með konu frá Marakesh. Þau starfa bæði sem forritarar og gera út frá Brussel en stefna á að flytja aftur til Marokkó.
Bróðir minn tók á móti mér á flugvellinum en þá var ég orðin svo kvalinn í maganum og hélt kannski að það væri eftir allar átveislurnar, en það var alltaf tilefni til þess að setjast niður og borða. Ég hringdi í Elínu og lýsti verkjunum fyrir henni. Hún kveikti strax á því að þetta væri botnlanginn og bróðir minn tók mig á spítala í Brussel þar sem ég var keyrður rakleitt inn á skurðarborð. Botnlanginn var tekinn sem lengdi dvöl mína um nokkra daga aftur. Ég fékk tækifæri til þess að kynnast bróður mínum og konunni hans við svona skrýtnar aðstæður þar sem ég var veikur og upp á þau kominn, það var bónus á sinn hátt.“

Fjórðungur Brusselbúa er múslimar

Einn fjórði hluti íbúa Brussel er múslimar og 210 þúsund þeirra koma frá Marokkó. Miklir fólksflutningar hafa verið til Belgíu frá löndunum í kringum Miðjarðarhafið síðan 1960 þegar Evrópa sóttist eftir vinnuafli og aðlagaði vinnulöggjöfina að betra aðstreymi verkafólks. Námsfólk frá frönskumælandi löndum og fyrrum nýlendum Belga og Frakka hafa alla tíð sótt menntun sína til Frakklands og Belgíu. Sumt af þessu fólki, námsmenn og farandverkamenn, búa enn í Brussel og afkomendur þeirra í annan eða þriðja lið eru orðnir Belgar, hvernig sem það er túlkað. Gagnrýni hefur verið í kjölfar árásanna í París í nóvember, að hið franska og belgíska samfélag sé reyndar bara blandað að orðinu til og þegnar af arabískum uppruna eigi ekki auðveldan aðgang að samfélaginu og búi meira og minna í afmörkuðum hverfum borgarinnar.

Eftir stutt kynni kvaddi Alexander bróður sinn á flugvellinum í Brussel. „Við vorum báðir að fljúga í ólíkar áttir, hann til Sádi Arabíu að forrita og ég heim til fjölskyldu minnar á Íslandi, með Djellaba og marokkóskt sælgæti í koffortinu. Sælgætið var ekkert sérstaklega vinsælt hjá fjölskyldunni í Seljahverfinu en Djellaba-kuflinn vakti hinsvegar mikla lukku. Næsta ferð til Marokkó verður farin í páskafríinu en þá hyggst öll fjölskyldan skella sér saman. Og þessa dagana er mikið rabbað á Skype milli Seljahverfis og Fez.

Alda Lóa Leifsdóttir

Myndir/Alda Lóa Leifsdóttir og úr einkasafni Alexanders

The post Fann horfinn föður í Fez appeared first on Fréttatíminn.

Hagaskólanemendurnir Erna Sóley Ásgrímsdóttir, María Einarsdóttir og Una Torfadóttir telja að endurhugsa þurfi hugtakið einelti. Þær stöllur vöktu athygli með siguratriði sínu í hæfileikakeppninni Skrekk. 

Eins og lengi hefur verið talað um er einelti mikil ógn við þroska og vellíðan ungs fólks og þess vegna hefur verið unnið markvisst í að útrýma því. En það eru til fleiri en ein tegund niðurlægingar og neikvæðra samskipta meðal unglinga en bara „hefðbundið“ einelti. Grín sem gengur of langt og vinátta sem byggist á gagnkvæmri vanvirðingu eru hlutir sem við sjáum daglega.
Á meðan kennarar og skólastjórnendur tala um einelti og státa sig af lágum prósentutölum eru margir krakkar að upplifa hundsun, niðurlægingu og kaldhæðnislegar athugasemdir sem falla samt ekki undir skilgreiningar eineltis og finnst þeir ekki mega kvarta.

Það er kominn tími á að við tökumst á við þessi vandamál í stað þess að dvelja við úreltar hugmyndir um einelti. Við erum farin að venjast samskiptum þar sem er hægt að láta út úr sér ótrúlegustu hluti, nánast án afleiðinga. Við báðum fimm krakka í tíunda bekk að rifja upp atvik þar sem þeim fannst þeir niðurlægðir. Svörin segja allt sem segja þarf.

Erna Sóley Ásgrímsdóttir, María Einarsdóttir og Una Torfadóttir
Segðu frá atviki í samskiptum við jafnaldra þína þar sem þér fannst þú vera niðurlægð/ur á einhvern hátt?

Garðar Árni Garðarsson: „Ég hef verið niðurlægður á netinu í hópspjalli þar sem mér var sagt að ég væri ógeðslegur og að manneskjan fengi krabbamein þegar hún heyrði mig tala – svipað hefur gerst nokkrum sinnum.“

Tryggvi Pálsson: „Gamall vinur minn baktalaði mig mikið eftir að við hættum að vera vinir, hann talaði um löngu liðna hluti og sumt sem gerðist aldrei. Ég frétti af því í gegnum annan vin minn að í hans bekk hafi verið miklar umræður um hvort ég væri leiðinlegur eða skemmtilegur. Það var frekar niðurlægjandi og hefur haft áhrif á samskipti mín við aðra í bekknum hans.“

Kristín Ögmundsdóttir: „Það kemur stundum fyrir, án þess að þeir viti af, að vinir mínir segja niðurlægjandi hluti. Við krakkarnir vorum á Búllunni og vinur minn byrjaði bara að segja að ég væri feit í andlitinu, gæti ekki gert neitt og sagði allskonar kjaftæði upp úr þurru sem ég gat ekkert svarað fyrir.“

Embla Líf Guðmundsdóttir: „Ég var að halda upp á afmælið mitt og var búin að mála mig mjög fínt, að mér fannst, og svo er ég spurð af vini mínum hvort að það sé Halloween hjá mér því ég líti út eins og pandabjörn.“

Lára Debaruna Árnadóttir: „Ég hef oft fengið óþægilegar spurningar sem tengjast því að ég er ættleidd frá Indlandi. Þegar ég var að vinna hópverkefni um Indland í áttunda bekk kom skólabróðir minn með látum upp að mér, þóttist skjóta úr byssu um allt herbergið og sagði „Lára, dóu foreldrar þínir í stríðinu?“ Þetta kom illa við mig þar sem ég veit ekkert um kynforeldra mína og þeir eru mitt einkamál.“

The post Úreltar hugmyndir um einelti appeared first on Fréttatíminn.

Friðgeir Trausti Helgason er staddur í lyftunni hans Spessa ljósmyndara í gömlu Kassagerðinni á Laugarnesi. Á ferðalaginu upp fjórar hæðir hússins útskýrir Friðgeir hvernig leið hans í lífinu getur aðeins legið upp á við.

„Ég var svo mikil fyllibytta, var búinn að drekka mig í ræsið. Ég hafði náð þeim tímapunkti að komast ekki lengur upp með að vera svona fullur í vinnunni. Þá einfaldlega hætti ég að vinna til að geta drukkið allan daginn. Botninn var árið 2004 þegar ég var heimilislaus í Los Angeles á „Skid Row“ þar sem allt heimilslausa liðið er. Ég fór eins langt niður og hægt er að komast án þess að drepast. Eftir þetta lá leiðin aðeins upp á við. Toppurinn var þegar ég hætti að drekka brennivín og keyrði um víðáttur Bandaríkjanna, með gömlu Pentax myndavélina mína og nóg af filmum í skottinu. Að lenda í ævintýrum, hitta fólk og borða góðan mat.“ #spessielevatorstudio

The post Lyftan appeared first on Fréttatíminn.

Harpa, 0 ára: Á fullu í mömmuleikfimi og ungbarnasundi

Flóki, 5 ára: Skemmtilegt að gefa öndunum brauð

Lilja, 10 ára: Æfir bæði fótbolta og borðtennis

Orri, 15 ára: Æfir handbolta sex sinnum í viku

Edda, 20 ára: Er eins og jójó þegar kemur að hreyfingu

Kjartan, 25 ára: Lifði á rauðrófum í viku

Ragnheiður, 30 ára: Mestu skiptir að vera ánægður með sjálfan sig

Ragnar, 35 ára: Æfi meira eftir að ég hætti á sjónum

Rakel, 40 ára: Fagnaði fertugsafmælinu á Kilimanjaro

Pétur, 45 ára: Keppti átta sinnum í þríþraut í fyrra

Erla, 50 ára: Hlaupaæfingarnar eru heilagur tími

Illugi, 55 ára: Gef sjálfum mér hreyfiskipanir

Diddú, 60 ára: Stundar uppbyggjandi og mannbætandi líkamsrækt

Níels Árni, 65 ára: Borða venjulegan íslenskan mat – með miklu af smjöri og rjóma

Þórunn, 70 ára: Heilög morgunstund yfir hafragraut eiginmannsins

Snær, 75 ára: Syndir 200 metra á hverjum morgni

Anna, 90 ára: Hef aldrei kunnað að drekka kaffi

The post Heilsuvenjur Íslendinga: Frá 0 til 90 ára appeared first on Fréttatíminn.

Höfundur Eiríkur Bergmann.

Á ytra borði hefur Danmörk löngum þótt einskonar táknmynd frjálslyndis og umburðarlyndis þar sem allskonar afkimar hafa þrifist. Frjálsar ástir óháð kynhneigð og hassneysla fyrir opnum tjöldum í Kristjaníu og allir bara eitthvað svo dægilega ligeglad. Hugtak sem flestir Íslendingar skilja sem einhvers konar jákvæða afslöppun og áhyggjuleysi en merkir í raun að vera skítsama – drulluskítsama sé það sagt harkalega. Jeg er sgu fandedeme ligeglad með det – ekkert huggulegt við það. Fleira fer á annan veg í dönsku samfélagi en við áður töldum. Frjálslyndið hefur hopað fyrir afturhaldssamri útlendingaandúð eins og þeir þekkja sem fylgst hafa með þróuninni í landi fyrrum herraveldis okkar. Þegar ég flutti frá Köben heim til Íslands á tíunda áratugnum vildu Danir enn sýnast umburðarlyndir en þegar ég fyrir skömmu snéri aftur við í svolitla fræðidvöl heyrði það allt sögunni til. Nú flögguðu margir fordómum sínum stolti þöndu – voru alveg ligeglad með það. Í þessari grein er spurt að því hvað gerðist eiginlega í Danmörku.

Eitraðir útlendingar

Í rannsókn sem birt var svo snemma sem árið 2001 hélt fræðikonan Karen Wren því fram að yfir tvo fyrri áratugi hafi menningarlegur rasismi, sem áður var kirfilegar falinn undir niðri, hægt og bítandi borist upp á yfirborð danskra stjórnmála svo pólitíkin einkenndist hreinlega af ansi þjakandi útlendingaandúð. Fordómar í garð framandi fólks féllu í frjóan svörð í Danmörku og uxu um landið á níunda áratugnum. Svo var sjálft frjálslyndið talið réttlæting þess að líta á útlendinga sem ógn við dönsk þjóðareinkenni. Nú var komin fram krafa um menningarlega einsleitni og áhersla lögð á dyggð danskra gilda sem einkum virtust þó hverfast um íhaldssöm og kristin fjölskyldugildi. Við getum tekið nokkur dæmi ummæla í þessa veru.
Á miðjum níunda áratugnum líkti Mogens Glistrup (sem ég geri betur grein fyrir á eftir) múslimum í Danmörku sem flúið höfðu Írak-Íran stríðið við „dropa af arseniki í tæru vatnsglasi“. Hér er strax komin hugmyndin um hina hreinu Dani og eitruðu útlendinga. Evrópuþingmaður Danska þjóðarflokksins (sem ég ræði einnig á eftir), Mogens Camre, sagði fyrir kosningarnar 2001 að íslam væri hugmyndafræði hins illa og að múslímar kæmu til Danmerkur í þeim tilgangi að taka landið yfir. Fyrir vikið rauk flokkur hans upp í fylgi. Kosningaherferð flokksins hafði hverfst um höfuðbúnað múslimakvenna. Í víðbirtustu auglýsingunni stóð þetta yfir mynd af slæðuklæddri konu: „Þín Danmörk? Fjölmenningarlegt samfélag með hópnauðgunum, kúgun kvenna og gengjaglæpum. Vilt þú það?“ Árið 2010 vildi leiðtogi Þjóðarflokksins, Pia Kjærsgaard, banna gervihnattadiska í innflytjendahverfum svo unnt væri að úthýsa sjónvarpsstöðinni Al-Jazeera. Og svo núna, skömmu fyrir nýliðin áramót, lagði talsmaður flokksins í utanríkismálum, Søren Espersen, til að Nató hæfi sprengjuárásir á borgaraleg skotmörk í Sýrlandi, einkum þar sem konur og börn héldu til. Þannig átti að sigra ISIS. Til eru dæmi þúsunda samskonar ummæla svo úr verður æði hávær hljómhviða – eiginlegt einkennisstef danskra stjórnmála.
Framan af því tímabili sem hér er til skoðunar töldust svona ummæli til jaðarsjónarmiða en nú eru þau viðtekin í Danmörku. Öndverð retórík er þar vandfundin. Innflytjendalöggjöfin orðin sú strangasta á Vesturlöndum og víðtæk sátt um að herða hana enn frekar. Meira að segja Jafnaðarmenn og Sósíalíski þjóðarflokkurinn samþykkja það. Aðeins er tekist á um útfærslur.
Í fræðilegri umræðu er Danski þjóðarlokkurinn óumdeilt felldur í flokk öfgafullra popúlískra þjóðernishreyfinga sem að undanförnu hafa rokið fram í fylgi víða í Evrópu, sá danski er raunar sá þeirra sem náð hefur mestum árangri í álfunni, fékk flest atkvæði allra í Evrópuþingkosninunum árið 2014 með um 26,6 prósent atkvæða og varð næststæstur í þingkosningunum í fyrra þegar hann hlaut 21,1 prósent. Til að skýra þá þróun verðum við að þræða okkur í gegnum forsöguna.

Tvívíð sjálfsmynd

Fyrir utan skammvinna tíð Kalmarsambandsins á árunum 1397 til 1523 tókust á miðöldum tvö heimsveldi á um yfirráðin á norðurslóðum; danska konungsveldið og það sænska. Fram á sautjándu öld var Danmörk yfirþjóðlegt heimsveldi í fjölmenningarlegu ríki sem náði yfir æði víðfemt landsvæði; frá Skáni í Svíþjóð nútímans, upp um Noreg, út til okkar í norðvestur eyjunum í Atlantshafi, niður til Slésvíkur og Holstein í Þýskalandi og meira að segja yfir til sumra norðureyjanna sem nú tilheyra Bretlandi. Í þessu volduga herveldi konungs voru Danir klárt og kvitt herraþjóðin sem ríkti yfir undirsettu fólki í öðrum löndum ríkisins.
Úr þessum aðstæðum þróaðist tvívíð þjóðarsjálfsmynd þar sem skilið var á milli innra mengis etnískra Dana og svo annarra hópa ríkisins í ytri lendum sem ekki voru álitnir tilheyra hinni dönsku herraþjóð. Hollusta Dana var annars vegar við kónginn í yfirríkinu öllu en einnig við föðurlandið sem afmarkaði hinn innri kjarna þjóðarinnar. Úr varð togstreita sem við greiningu á dönskum stjórnmálum skiptir enn í dag sköpum að skilja.
Svo skrapp ríkið saman í stöðugum hernaðarósigrum yfir alllangan tíma. Fyrst tapaðist Skánn til Svíþjóðar upp úr miðri sautjándu öld, Noregur hvarf sömuleiðis til samstarfs við Svía árið 1814 og svo tóku við langvinn stríð um Slesvík og Holstein sem bæði hurfu inn í Þýskaland í nokkrum skrefum. Loks hljóp Ísland úr skaftinu á meðan Danir voru enn hersetnir nasistum í seinna stríði – eftir voru aðeins Grænland og Færeyjar til að næra sjálfsmynd Dana sem herraþjóðar.

Ekki halda að þú sért eitthvað

Trámað í danskri þjóðarsál varð við þá þróun þegar yfirríkið hvarf smám saman svo eftir sat aðeins lítið einsleitt þjóðríki sem litlu skipti í heimsmálunum. Skorpan sú er einna skýrast meitluð í hugtakinu Lille Danmark sem enn litar orðræðu danskra stjórnmála. Danir litu innávið og til varð ný þjóðernishyggja þar sem áhersla var lögð á einsleitni og samhljóm undir þeim kjörorðum að það sem að utan tapaðist skyldi að innan vinnast – Hvad udad tabes, skal indad vindes.
Guðfræðingurinn N.F.S Grundvig var áhrifamesti smiður þeirrar þjóðernishyggju þar sem smæðin var rómantískt upphafin. Í smæðinni fælist innri styrkur þjóðarsálarinnar. Grundvig lagði áherslu á aðskilnað þjóða, menningarlega arfleifð, innri sjálfbærni og staðfasta mótstöðu utanaðkomandi ógna. Hann upphafði þjóðina sem náttúrulega heild þar sem áhersla var öll á almenning – „folket“ – í ríki Guðs og krúnu. Allar götur síðan hefur dönsk stjórnmálabarátta hverfst um það, hverjir teljist réttmætir fulltrúar fólksins og stöðugt er vísað til vilja „fólksins“ – sem talinn er öðru æðri.
Fyrst um sinn varð beintenging á milli „folket“ og bóndans en á þriðja áratugnum hófu Sósíaldemókratar að yfirfæra hugtakið svo það næði einnig yfir verkafólk í bæjum. Úr varð samþætting bænda og verkafólks þvert yfir hægri–vinstri ásinn sem að samanlögðu voru álitin kjarni hinnar dönsku þjóðar. Svo rammt hvað að einsleitnikröfunni og því að allir tilheyrðu einu innra „fólki“ að norskur rithöfundur, Sandemose, lýsti því sem svo í víðfrægri satíru um boðorð smábæjarins Jente árið 1933 – sem áttu að vera lýsandi fyrir ástandið í Danmörku – að þar mætti enginn standa upp úr fjöldanum. Fyrsta grein meintra laga Jente var svona: Þú skalt ekki halda að þú sért eitthvað.

Svo kom stríðið

Þrátt fyrir áhersluna á einsleitni og þjóðríkið sem þróast hafði í Danmörku náðu fasísk öfl ekki sama flugi á meðal Dana og til að mynda varð bæði í Noregi og Svíþjóð og ég segi ykkur kannski frekar frá í síðari greinum. Eigi að síður fékk danski nasistaflokkurinn þrjá menn kjörna í þingkosningunum 1939 og sósíaldemókratinn Thorvald Stauning forsætisráðherra var sá eini á Norðurlöndunum sem samdi við Þriðja ríki Þýskalands um friðarbandalag. Sem fór að vísu fyrir lítið þegar sendiherra Þjóðverja vakti hann að morgni 4. apríl 1940 og tilkynnti um komu þýskra hermanna yfir landamærin. Fyrir dögurð hafði Stauning gefist upp og samþykkt að vinna með Þjóðverjum sem framan af stríði litu á Dani sem bandamenn. Í kekki kastaðist ekki fyrr en undir miðbik stríðsins svo heita mætti að landið yrði almennilega hersetið, þegar Þjóðverjar settu loks til valda sinn eigin landstjóra, Werner Best. Aðeins undir lok stríðsins færðust Danir í aukana í andstöðu við hersetuliðið, sungu ættjarðarsálma Grundvigs á götum úti og veifuðu sínum heittelskaða danska fána, Dannebrog – þjóðernisleg merking hans væri raunar efni í sérstaka grein.

Folkelig hygge etnískra Dana

Danir gerðu upp við stríðið með afgerandi hætti. 46 hjálparkokkar nasista voru teknir af lífi og tíu þúsund járnaðir á bak við slá – sem er athyglisvert í ljósi þess að framan af stríði setti ríkisstjórnin sig ekki svo mjög upp á móti herliði Þjóðverja. Jafnaðarstefnan náði flugi á nýjan leik og í Danmörku þróaðist eitt öflugasta velferðarríki veraldar – svo eftir var tekið álfuna út. Danir afléttu hlutleysisstefnu sinni frá fyrra stríði og gengu til liðs við Nató og síðar Evrópusambandið. Við tók tímabil viðskipta á veraldarvísu. Jentelögin höfðu þó áfram menningarlega merkingu og ýmis viðtekin hugtök ná enn fremur utan um þá hugmynd að allir (etnískir) Danir heyri saman, svo sem hugtakið „hygge“ sem felur í sér einhvers konar samræmda kósí-stemningu þeirra sem þátt taka í tiltekinni „hygge“-stund. Hugtakið er vissulega sameinandi fyrir hópinn en um leið útilokandi fyrir þá sem utan standa. Sama á við um „folkelig“, með því er til að mynda gerð sú krafa á ráðamenn að þeir skilji sig ekki frá almenningi, séu þess heldur alþýðlegir. Vissulega demókratísk hugmynd en um leið óformlega útilokandi fyrir þá sem ekki að falla að dönskum hversdagsgildum. Eins og svo víða annars staðar kom fjöldi verkafólks erlendis frá til Danmerkur eftir stríð til þess að hjálpa við uppbygginguna. Framan af fór vel á með aðkomumönnum og innfæddum en það átti eftir að snúast alla leið yfir á rönguna eftir að olíukreppan skall á Danmörku af allnokkrum þunga árið 1972. Þá fór raunar allt í bál og brand í samskiptum Dana og innflytjenda. Nokkur hópur flóttafólks hafði einnig komið frá Miðausturlöndum, Norður-Afríku og af Balkanskaga sem innfæddir Danir fóru smám saman að snúast gegn. Fyrst um sinn var danska innflytjendalöggjöfin frjálslynd og aðkomufólk fékk meira að segja nokkuð greiða komu að ríkulegu velferðarkerfinu. En svo syrti heldur betur í álinn.

Jarðskjálftakosningarar

Á svipuðum tíma og Jean Marie Le Pen var að ræsa sína rasísku frönsku Þjóðfylkingu árið 1972 skaust álíka einkennilegur fugl fram á sjónarsviðið í dönskum stjórnmálum og átti eftir að umturna öllu. Skattalögfræðingurinn Mogens Glistrup óð um ljósvakann í andstöðu við himinháa skattheimtu í Danmörku – raunar þá hæstu í lýðfrjálsum heimi. Hann taldi skattsvik til mannréttinda og stofnaði utan um sig stjórnmálaflokk til höfuðs elítunni, danska Framsóknarflokkinn (Fremskritspartiet). Svo mjög nötraði pólitíkin að þingkjörið 1973 var síðan jafnan kallað jarðskjálftakosningarnar. Flokkurinn sem Glistrup skilgreindi sem anarkískan andstöðuflokk fólksins hlaut sextán prósent atkvæða. Á sama tíma kom fram álíka andstöðuhreyfing í Noregi, sem síðar hlaut sama nafn. Glistrup hélt sig alla tíð á jaðri stjórnmálanna og sótti að kerfinu með stuðandi ummælum. Smám saman bættist í púkkið andstyggileg andstaða við útlendinga, einkum þó múslímska flóttamenn – eins og sjá má í ummælunum sem vísað er til hér að framan. Glistrup átti þó eftir að flækjast um fortíðina þegar hann árið 1983 var dæmdur í fangelsi fyrir skattsvik. Fram úr skugga hans spratt þá sá stjórnmálamaður sem átti eftir að leggja undir sig dönsk stjórnmál svo um munaði: Pia Kjærsgaard. Framsóknarflokkurinn var andstöðuflokkur á jaðri stjórnmálanna og þótti sem slíkur óboðlegur í siðaðri stjórnmálaumræðu. Þó hafði Poul Schluter forsætisráðherra í tvígang neyðst til þess að semja við flokkinn um framgang mála – Í Danmörku voru þjóðernispopúlistar því ekki alfarið útilokaðir frá samstarfi eins og raunin var lengst af í Svíþjóð. En svoleiðis samstarf heyrði þó enn til undantekninga. Og því vildi Kjærsgaard breyta.

Nei-drottningin þýtur fram

Kjærsgaard lagði áherslu á að færa flokkinn inn af jaðrinum, án þess þó að slá af strangri innflytjendastefnunni. Flokkurinn var áfram jafnt á móti sköttum og útlendingum. Framganga hennar var þó öll fágaðari en Glistrups. Hún fór fyrir hófsemdarmönnum sem áttu eftir að slíta sig frá harðlínumönnum og stofna Danska þjóðarflokkinn (Dansk folkeparti) árið 1995 eftir samstuð fylkinganna á flokksþingi Framsóknarflokksins sama ár. Danski þjóðarflokkurinn naut strax frá upphafi hylli kjósenda en almenn pólitísk viðurkenning var ennþá langt undan. Þáverandi forsætisráðherra, Poul Nyrup Rasmussen, sagði að þau yrðu aldrei talin húsum hæf í dönskum stjórnmálum. Það átti þó eftir að breytast skjótar en nokkurn óraði. Nokkrir lykilatburðir réðu því. Þjóðarflokkurinn var sá eini á hægri vængnum í andstöðu við innleiðingu evrunnar í þjóðaratkvæðagreiðslunni árið 2000 þegar danskur almenningur sendi meginstraumsöflunum tóninn og neitaði að taka upp hinn sameiginlega evrópska gjaldmiðil. Sökum þess og vegna andstöðunnar við Maastricht-sáttála ESB árið 1992 höfðu fjölmiðlar uppnefnt Píu Kjærsgaard Nei-drottninguna í Danmörku – titil sem hún bar af stolti. Næsti atburður var enn frekar afgerandi. Við árásirnar í Bandaríkjunum 11. september 2001 þótti mörgum sem Þjóðarflokkurinn hefði haft rétt fyrir sér í andstöðu sinni við múslimavæðingu Danmerkur. Fyrir það var flokknum ríkulega umbunað í kosningum nokkrum vikum síðar.

Inn í valdamiðjuna

Þingkosningarnar 2001 mörkuðu álíka þáttaskil og jarðskjálftakosningarnar 1973. Danski þjóðarflokkurinn hlaut tólf prósent atkvæða og festi sig í sessi á meðal meginflokka landsins. Úti var um tilraunir til þess að loka hann frá áhrifum og borgaralegu flokkarnir undir forystu Anders Fogh Rasmussen buðu Kjærsgaard til liðs við stjórnarmeirihlutann. Næsta áratuginn varð Þjóðarflokkurinn líkast til sá áhrifamesti í landinu þótt hann tæki ekki sæti í ríkisstjórn heldur verði hana falli og styddi við fjárlög í skiptum fyrir innleiðingu áhersluatriða sinna. Flokkurinn var kominn af jaðrinum og alla leið inn í sjálfa valdamiðjuna. Innflytjendaumræðan hefur síðan orðið sú fyrirferðarmesta í fjölmiðlum og andstaða við fjölmenningu almenn. Fjölmiðlarannsóknir sýna að innflytjendur og flóttamenn, sér í lagi múslimar, eru almennt sýndir í neikvæðu ljósi. Í niðurstöðum Evrópsku eftirlitsmiðstöðvarinnar með rasisma og útlendingaandúð (EUMC) kemur fram að Danir eru hlutfallslega neikvæðari í garð útlendinga og minnihlutahópa en gengur og gerist. Samt eru ekkert hlutfallslega fleiri innflytjendur í Danmörku en í nágrannaríkjunum. Næsta áratuginn gegndi Þjóðarflokkurinn lykilhlutverki í að koma á ströngustu innflytjendalöggjöf sem um getur á Vesturlöndum. Fækkaði í hópi flóttamanna, verulega var þrengt að fjölskyldusameiningum og fólki utan Evrópu almennt ekki veitt dvalarleyfi. Meira að segja makar undir 24 ára höfðu ekki rétt á að dvelja með dönskum eiginmönnum eða eiginkonum. Útlendingar þurftu að uppfylla ströng skilyrði og standast níðþung tungumála- og þekkingarpróf sem jafnvel menntaðir Danir götuðu á. Við Íslendingar tókum svo margt af þessu okkur til fyrirmyndar.
Auk þess að afleggja skattalækkunarstefnuna og snúast á sveif með velferðarkerfinu fólst árangur Danska þjóðarflokksins einkum í því að tengja svo til öll mál við innflytjendastefnuna. Í máli þeirra urðu innflytjendur að ógn við velferðarkerfið, efnahagslífið, kvenfrelsi og bara hvað sem var. Einna ákafast var deilt um höfuðbúnað múslimakvenna sem Kjærsgaard sagði að væri í andstöðu við dönsk gildi. Deilan um Múhameðsteikningar Jótlandspóstsins árið 2005 var svo til marks um aukna pólaríseringu á milli innfæddra Dana og aðkominna múslima. Birting myndanna var vísvitandi ögrun í eldfimu ástandi. Og svo urðu harkaleg viðbrögð fylgismanna Íslam til þess að auka enn fremur stuðninginn við Danska þjóðarflokkinn. Allt bar nú að ósi átaka.

Við og hinir

Danski þjóðarflokkurinn tók afgerandi forystu í allri umræðu um innflytjendamál. Hinir flokkarnir höltruðu flestir í humátt á eftir svo andstaða við útlendingaandúð var nú á hröðu undanhaldi. Samhljómur varð um þríþætt rök þeirra gegn innflytjendum: Í fyrsta lagi sem ógn við danska menningu og dönsk einkenni, í öðru lagi græfi aðkomufólk undan efnahagslífinu og velferðarkerfinu og í þriðja lagi fylgdi þeim auknir glæpir og upplausn í samfélaginu. Hugmyndafræðin byggir á þeirri trú að þótt þjóðir séu jafngildar þá farnist þeim best í sitt hvoru lagi. Jafnvel þó svo að slík aðskilnaðarstefna jaðri við fasíska hugsun þá hefur Þjóðarflokkurinn ávallt gætt sín á að láta ekki spyrða sig við opinberlega rasískar hreyfingar. Andstaða við fjölmenningu er því ekki færð fram á lífræðilega rasískum grunni heldur menningarlegum. Karen Wren telur það til menningarlegs nýrasisma að halda því fram að dönskum gildum standi ógn af innflytjendum. Hvað sem því líður þá skilja flokksmenn allavega skýrt á milli „okkar“ sem tilheyrum hópnum og svo „hinna“ sem fyrir utan standa. Samkvæmt þeim gengur fjölmenningarsamfélag ekki upp í Danmörku og útlendingar verða trauðla Danir. Í grunnstefnuskrá flokksins frá 2002 segir enda að fjölmenningarlegt samfélag sé óstöðugt og án innra samhengis, að í það vanti samstöðu og leiði því til átaka – sem beri að forðast. Í kjölfar þingkosningarna í fyrra, þegar Þjóðarflokkurinn fékk flest atkvæða á hægri vængnum, komst hann aftur í fyrri stöðu, að verja hægri stjórnina falli án þess þó að taka sæti í ríkisstjórn. Viðstöðulaust var í 34 afmörkuðum tillögum á ný tekið til við að herða innflytjenda- og flóttamannastefnuna verulega. Ein heimilar yfirvöldum að haldleggja skartgripi og önnur verðmæti flóttamanna við komuna til landsins. Og danska ríkið birti svo auglýsingu í líbönsku dagblaði með þessum skilaboðum til flóttamanna: „Ekki koma til Danmerkur.“

Varanleg áhrif

Með því að halda fullan trúnað við þjóðernishyggju Grundvigs og tala beint inn í þá þjóðarsál sem þróaðist eftir áfallið við stöðugan samdrátt gamla yfirríkisins hefur Þjóðarflokknum á liðnum árum tekist að umturna umræðu í Danmörku í málefnum innflytjenda og flóttamanna. Togstreitan í sjálfsmyndinni á milli áður fyrr yfirþjóðlegrar herraþjóðar og nýrri áherslu á etnískt einsleita danska þjóð skýrir því að hluta til árekstrana í samskiptum innfæddra Dana og aðkominna útlendinga. Í Danmörku var því af sögulegum rótum frjór jarðvegur fyrir pólitík Þjóðarflokksins. Það eitt dugir þó ekki til þess að skýra nokkuð einstakan árangur Danska þjóðarflokksins. En auk þess hefur flokknum á framboðshliðinni ennfremur auðnast að bjóða upp á trúverðugan valkost við ráðandi öfl án þess að hljóta almenna útskúfun.
Vinningsformúlan fólst í því að vefja saman áherslu á almenna velferð innfæddra Dana í einsleitu samfélagi við harða þjóðernisstefnu á sögulegum grunni. Með því móti hefur Danska þjóðarflokknum tekist að færast af kulda jaðarsins og inn í hlýja valdamiðjuna – semsé með því að breyta dönskum stjórnmálum fremur en eigin pólitík.

Sjá viðtöl Fréttatímans við Sigurð Óla Pálmason og Birnu Karen Einarsdóttur sem hafa búið og starfað í Danmörku í fjölda ára.

Úrslit þingkosninga í Danmörku í prósentum:

Framsóknarflokkurinn (Fremskridtpartiet)
1973: 15,9
1975: 13,6
1977: 14,6
1979: 11,0
1981: 8,9
1984: 3,6
1987: 4,8
1988: 9,0
1990: 6,4
1994: 6,4
1998: 2,4

Danski þjóðarflokkurinn (Dansk folkeparti)
1998: 7,4
2001: 12,0
2005: 12,3
2007: 13,9
2011: 12,3
2015: 21,1

The post Frá frjálslyndi til forpokunar – hvað gerðist í Danmörku? appeared first on Fréttatíminn.

Markmið hins nýstofnaða félags Sýrlendinga á Íslandi, The Iceland Syrian Friendship Association, er að styrkja tengslin á milli þjóðanna tveggja og aðstoða alla þá Sýrlendinga sem hingað koma, hvort sem það eru flóttmenn sem hingað koma á eigin vegum, líkt og stofnfélagarnir, eða kvótaflóttamenn.

„Við viljum hjálpa Íslendingum við að hjálpa Sýrlendingum,“ segir Yasar Ashari en hann er einn af sex stofnfélögum hins nýstofnaða félags Sýrlendinga á Íslandi. Yasar, systir hans Lina og vinur þeirra, Omar Kalachini, taka á móti blaðamanni í íbúð systkinanna. Þau reiða fram arabískt kaffi og íslenska hjónabandssælu á meðan þau segja frá nauðsyn þess að taka sem best á móti öllum Sýrlendingum sem hingað koma, hvort sem það eru kvótaflóttamenn eða flóttamenn sem hingað komi á eigin vegum, líkt og þau sjálf.

Dýrmætt að fá lögfróðan mann

„Við viljum borga Íslendingum til baka. Íslendingar hafa gert svo margt fyrir okkur,“ segir Omar sem hefur verið hérna lengst af stofnfélögunum og hefur íslenskan ríkisborgarrétt. „Ég er búinn að vera að bíða eftir svona manni eins og Yasar. Hann er ekki bara lögfræðingur, sem er dýrmætt fyrir samfélag Sýrlendinga á Íslandi, heldur líka góður maður, algjör himnasending. Við ætlum að gera góða hluti saman í þessu félagi. Það er svo margt sem við getum gert.“

Leita að húsnæði undir félagið

Yasar bendir á að ýmislegt sé hægt að gera til að auðvelda komu og aðlögun flóttamanna. „Við viljum hjálpa til við að gera aðlögun Sýrlendinga að íslensku samfélagi sem auðveldasta og vinna í því að styrkja böndin. Íslendingar hafa tekið okkur vel en við erum með ýmislegt í huga sem mætti betur fara og sem við gætum aðstoðað við. Okkur langar að vinna í samstarfi við Rauða krossinn og önnur samtök og einstaklinga sem hafa áhuga og okkur langar að byrja um leið og við finnum húsnæði undir félagið. Við viljum nota félagið til að kynna sýrlenska menningu, hvort sem það er matur, bækur, myndir eða hefðir. En svo erum við líka með framtíðarmarkmið því við viljum halda áfram að bæta samband þessara tveggja ríkja þegar stríðinu loks lýkur.“
The Iceland Syrian Friendship Association er á Facebook.

Lina Ashari kom til Íslands með aðstoð Sameinuðu þjóðanna fyrir rúmlega ári með syni sína þrjá en hún missti eiginmann sinn í stríðinu. Yasar Ashari bróðir hennar kom hingað í apríl á síðasta ári til að vera hjá systur sinni en ferðalag hans var erfiðara. Hann flúði frá Sýrlandi til Tyrklands, komst þaðan á fölsuðum pappírum til Grikklands og þaðan til Íslands. Við komuna til landsins var hann handtekinn og fangelsaður og sat í fangelsi í fimmtán daga þar sem hann var með fölsuð skilríki. Omar Kalachini kom fyrst til Íslands árið 1998.

The post Viljum hjálpa Íslendingum að hjálpa Sýrlendingum appeared first on Fréttatíminn.

Á síðustu mánuðum liðins árs beindist athygli samfélagsins snögglega að hlutskipti þess fólks sem hingað komst í leit að skjóli, margt af því á flótta undan ófriði, hrakið frá heimilum sínum vegna ótryggs stjórnmálaástands heima fyrir, sumt í lífshættu í þjóðlendum sínum, annað í leit að mannsæmandi lífskjörum fyrir sig og börn sín. Um margra ára skeið hefur ástand í aðstæðum flóttamanna á Íslandi verið smánarblettur á íslensku samfélagi. Stjórnvöld hafa verið treg til að tryggja stofnunum nauðsynlegt rekstrarfé sem annast skyldu afgreiðslu dvalar- og atvinnuleyfa einstaklinga svo langir biðlistar hafa myndast á sama tíma og starfs- og dvalarleyfi atvinnufyrirtækja og umboðsskrifstofa fyrir vinnuafl á undirtöxtum voru afgreidd snögglega.

Rasisminn

Nýlega fullyrti fyrrum formaður Tollvarðafélags Íslands á einni útvarpsstöðinni að allt til 1980 hafi ríkt þegjandi samkomulag milli tollyfirvalda og lögreglunnar að vísa þegar burt öllu aðkomufólki sem virtist líklegt til að leita hér dvalarleyfa svo halda mætti „landinu hvítu“. Kynþáttahyggja setti alla síðustu öld sterkan svip á afstöðu íslenskra stjórnvalda til útlendinga sem hingað leituðu. Skipti þá litlu frá hvaða aðstæðum þeir flúðu, hvernig stöðu þeirra og hag var háttað, heldur var fyrst og síðast spurt um þjóðerni. Landlægur ótti var ríkjandi um tiltekna kynstofna og gegnsýrði alla fjölmiðla þar sem gyðingar og sígaunar voru settir í flokk hinna óæskilegu þjóða. Upplausnar Evrópu, í kjölfar fyrra stríðs með landhreinsunum minnihlutahópa, varð lítið vart hér á landi þó dæmi þekkist bæði um Armena sem hér fóru um sveitir og sígauna sem hingað komu á millistríðsárunum.

Þegar lögin um eftirlit með útlendingum voru til umræðu, veturinn 1936, vísaði Hermann Jónasson til reynslu sinnar frá tíma sínum sem lögreglustjóra í Reykjavík. Lagasetningin var fyrsta tilraun stjórnvalda til að stemma stigu við hingaðkomu flóttamanna sem þá þegar töldu annan tuginn, flestir þýskir menn sem hingað komu á flótta undan ofsóknum heima fyrir, sósíalistar, kratar og gyðingar.

Landflótta Rússar

Í október 1936 var tveimur mönnum hent í land í Reykjavík: „Tveir rússneskir menn, sem enska kolaskipið Kyloe skildi hér eftir í fyrradag eru nú í umsjá lögreglunnar. Eru þeir algerlega vega- og peningalausir, eiga hvergi ríkisborgararétt og yfirgáfu ættland sitt 1918,“ segir í frétt Nýja Dagblaðsins. Rússarnir gáfu sig fram við lögreglu og sögðust vera hér nauðugir, algerlega vega- og peningalausir. Þeir voru Ivan Dubrovsky, 30 ára frá Odessa og Orloff Peter, 26 ára, frá Orjol sem er suður af Moskva. Báðir kváðust þeir hafa flúið Rússland 1918 og vildu ekki snúa heim. Höfðu dvalið síðast í Finnlandi en þar áður í Stettin. Kom í ljós að þeir voru laumufarþegar á kolaskipinu frá Finnlandi, freistuðu landgöngu í Hull en var meinað þar um landvist. Í Reykjavík rak skipstjórinn þá allslausa í land.

Nú var öllum málsmetandi mönnum í Reykjavík ljós flóttamannastraumurinn frá Sovétríkjunum eftir byltingu og borgarastríðið þar eystra. Lá öllum illt orð til stjórnvalda þar nema kommúnistum. Mennirnir voru landflótta af pólitískum ástæðum. Þrátt fyrir það var þeim neitað um dvalarleyfi í Reykjavík, annar komst í skipsrúm en hinn dvaldi hér fram á vor 1938 en þá kom kolaskipið aftur til Reykjavíkur og var skipstjórinn neyddur til að taka Rússann aftur um borð. Samkvæmt skilareglu varð skipstjórinn að koma honum af sér í finnskri höfn, þeir að skila honum til Þýskalands og þaðan koll af kolli uns eitthvert stjórnvald Evrópu kom honum til sovéskra yfirvalda og auðvelt að gera sér í hugarlund hvað hefur beðið mannsins þar.*1

Ekki einsdæmi

Saga Rússanna var ekki einsdæmi, þó hin dæmin væru nokkur um hið gagnstæða. Samkvæmt landvistarskrá stjórnvalda sem tekin var saman í apríl 1940 um þýska þegna á Íslandi voru 99 Þjóðverjar í landinu, sumir þeirra ríkisfangslausir af pólitískum ástæðum, þ.e. sviptir vegabréfi vegna stjórnmálaskoðana, eða ættgreindir gyðingar, aðrir voru með landvist tímabundið og atvinnuleyfi og sátu í skjóli atvinnurekanda sinna.*2

Lagasetningin 1936 sem stjórn hinna vinnandi stétta, Framsóknar- og Alþýðuflokks, hafði beitt sér fyrir var til samræmis við lög og reglur annarra Norðurlandaþjóða. Í öllum löndunum voru menn um langt árabil, allar götur frá 1933 þegar nasistar náðu völdum í kosningunum í Þýskalandi, búnir að kljást við flóttamannavanda. Þá strax hófust ofsóknir gegn yfirlýstum andstæðingum stjórnvalda í Þýskalandi, framámönnum í verkalýðshreyfingunni og stjórnmálaflokkum frá miðju til vinstri, krötum og sósíalistum af hvaða flokksbrotum sem var.*3 Þegar skipulagðar árásir hófust í landinu gegn gyðingum tóku þeir að flýja land. Í skránni frá apríl 1940 var á annan tug gyðinga tilgreindur.

Sjá einnig: Örlög Rottberger-fjölskyldunnar.

Utanbæjarmenn

Grundvöllur fyrir landvist samkvæmt lögunum 1936 var atvinnuleyfi. Það fékk enginn nema hann hefði löggilt vegabréf, eða í tilviki íbúa Norðurlandaþjóðanna ferðaleyfi (rejsekort), væri fæddur á Íslandi í tilviki þegna Bandaríkjanna og Kanada, eða bæri danskt vegabréf því samkvæmt sambandslögunum frá 1918 var þegnum Danmerkur frjálst atvinnu- og dvalarleyfi á Íslandi og íslenskum mönnum á sama hátt heimilt að hafa heimilisfestu og atvinnuleyfi í Danmörku.

Bæjarstjórn Reykjavíkur samþykkti 1933 hvatningu til atvinnurekenda „hjer í bæ, að taka ekki utanbæjarmenn í vinnu, meðan nógur vinnukraftur er hjer fyrir. Í sambandi við þetta aðvarar borgarstjóri utanbæjarmenn að þeir skuli ekki koma hingað í atvinnuleit, því að hjer sje ekki, sem stendur, um meiri atvinnu að ræða en bæjarbúar komast sjálfir yfir.“ *4

Í bænum var viðvarandi atvinnuleysi hjá tugum og oftast hundruðum manna sem þá leituðu á framfæri hins opinbera. Bæjaryfirvöldum gekk því það eitt til að huga að hag bæjarsjóðs. Var talsverð pressa frá stéttarfélögum og atvinnurekendum að yfirvöld gættu að því að heimamenn gengju fyrir atvinnu og aðkomumönnum væri torvelduð atvinnuþátttaka. Leiddi hver tilraun aðkomumanna til atvinnurekstrar til athugasemda frá samtökum launamanna og atvinnurekenda, iðnráði og stéttarfélögum.

Útlendingar

Á þessu tímabili var áberandi andstaða gegn landvist og atvinnuleyfi til erlendra manna. Í mars 1938 segir í Morgunblaðinu: „Á síðustu árum hefir safnast hingað allmargt af útlendingum, er setjast hjer að sem verkafólk í iðnaði eða verslun, og jafnvel tekur að reka slíka starfsemi upp á eigin spýtur. Virðist mjög lítið og ófullnægjandi eftirlit vera haft með þessu af hendi yfirvaldanna, þrátt fyrir skýr lagafyrirmæli um, að svo skuli gert. Hjer á landi er, eins og nú háttar, tilfinnanlegur skortur á verkefnum fyrir landsins eigin börn. Borgararnir eiga því skilyrðislausa rjettlætiskröfu á því, að þeir atvinnumöguleikar, sem til eru, sjeu verndaðir fyrir þá, og ekki farið þar skemra en landslög leyfa. Ef lögin bjóða þeim ekki nægjanlega vernd í þessu tilliti, þarf að breyta þeim í þá átt.“

Greinarhöfundur atyrðir félagsskap í bænum, Friðarvinafélagið, sem hefur verið flóttafólki til aðstoðar og hæðist að tilgangi þess:„Er það út af fyrir sig næsta auðvirðileg stofnun, sem á sennilega rætur sínar að rekja til þess að einstakar persónur, sem gjarnan vilja láta á sjer bera í opinberu lífi, fá þarna tækifæri til að leika „rullu“ við sitt hæfi, þ.e.a.s. fjasa um og fást við hluti, sem einungis eru markleysa og vitleysa. Fjelagsskapur Íslendinga, ef annars má nefna þetta fólk sem lifir og hrærist eingöngu í „nationölum“ grillum, því nafni, hefir eðlilega ekki og getur ekki haft nein áhrif á friðar eða ófriðarmál heimsins. Slíkt er aðeins ómerkileg tilraun til að sýnast. … Borgarar með ábyrgðartilfinningu geta ekki horft aðgerðalausir á þennan skrípaleik í sambandi við þessa svonefndu erlendu „flóttamenn“. Og ef stjórnarvöld – og yfirvöld lands og bæja gera ekki skyldu sína gagnvart þjóðinni og landinu í þessu efni, verða borgararnir að taka höndum saman og verja rjett sinn, þann rjett, sem þeim einum ber.“ *5

Lítill fengur

Borgarapressan í Reykjavík var á einu máli í andúð sinni á útlendingum og skammt var í að dula væri dreginn af styrkasta þætti útlendingaóttans, gyðingahatrinu. Í leiðara Vísis segir þann 31. maí 1938: „Í hverju einasta landi eru nú hafðar strangar gætur á því, að útlendingar taki sér ekki bólfestu í atvinnuskyni, nema með sérstöku leyfi yfirvaldanna. Víðast fá útlendir menn ekki dvalarleyfi ef grunur leikur á að þeir ætli að leita sér atvinnu, enda hefir lögreglan nákvæmar gætur í þeim sökum. Hér á landi hefir mjög á því borið síðustu þrjú árin, að útlendingar hafi komið hingað í atvinnuleit eða til að ná hér bólfestu. Talsverður hluti þess fólks er Gyðingar, sem af einhverjum ástæðum hafa yfirgefið sinn fyrri dvalarstað. Mun flestum virðast svo, að þjóðinni sé lítill fengur í komu þessa fólks hingað enda er hugsunarháttur þess að öllu gerólíkur hugsun og skapi Íslendinga. Margir líta svo á, að fólk þetta hafi flúið land sitt vegna pólitískra ofsókna og þess vegna sé mannúðarskylda að veita því landvist. Íslendingar geta yfirleitt ekki sætt sig við að menn séu ofsóttir vegna trúar sinnar eða þjóðernis. En menn mega ekki láta þetta villa sér sýn. Í fyrsta lagi er engin ástæða til að ætla að þeir sem hingað koma eigi einskis úrkosta þótt þeim sé neitað hér um dvalarleyfi. Í öðru lagi er þjóðin ekki aflögufær um atvinnu handa aðkomumönnum, í þriðja lagi er þjóðinni enginn fengur í þessum „landnemum“. … Niðurjöfnunarskráin fyrir Reykjavík, sem er nýkomin út sýnir glögt, að ýmsir útlendingar eru þegar búnir að taka sér bólfestu hér, menn sem stunda hér atvinnu og greiða útsvar. Maður verður forviða að sjá öll hin útlendu nöfn sem koma fyrir í skránni. Hér skal aðeins gefið lítið sýnishorn af þessum nöfnum: Jozorski, Hoiriis, Halblaub, Fahning, Dehnow, Dettloff, Blumenstein, Bloik, Hirst, Aminorr, Schlither. Þetta eru aðeins nokkur nöfn tekin á víð og dreif í skránni. Erlendu nöfnin eru miklu fleiri. Allir greiða þessir menn lítið útsvar en ekki verður sagt hvort það er nokkur mælikvarði á eignir þeirra eða afkomu.“ *6

Með hendur í vösum

Leiðarahöfundur Vísis er fljótur að gera aðkomumönnum upp annarlegan tilgang og svik: „Þess eru ekki fá dæmi hér að þessir útlendingar hafa trygt sér landsvist hér með því að gerast eiginmenn innlendra kvenna. Ganga sumir þeirra hér alt árið með hendur í vösum og lifa á vinnu konu sinnar. Við þeim hefir ekki verið hróflað þótt vafasamt sé hvort slíkt eigi að tryggja þessum mönnum ævilangt dvalarleyfi. Gætu útlendar landeyður með því móti sest hér að í stórhópum. Eftirlit hér með útlendingum virðist ekki vera nærri nógu strangt. Þess verður eindregið að krefjast af yfirvöldum landsins, að dreggjum útlends landshornalýðs sé ekki veitt hér landsvist. Atvinnan í landinu verður að vera fyrir landsmenn sjálfa.“ *7

Þannig var alið á ótta landsmanna: hingað voru komnir óheiðarlegir karlmenn sem settust upp á landsmenn, blekktu konur og rændu heimamenn lífsviðurværi sínu. Í heimóttarlegum hugarheimi beindist óvildin að stökum hópi aðkomufólksins: gyðingum, en um langan aldur var óvild gegn þeim kynstofni búin að grafa um sig í hugmyndaheimi landsmanna. Víða um lönd voru arfbótasinnar háværir og hugmyndir þeirra féllu víða í frjóa jörð: í Læknablaðinu var síðla árs 1933 birt frétt um lofsverðar arfbætur í Þýskalandi þar sem ræktað væri germanskt kyn til að „losa sig við gyðinga og aðra kynflokka, sem þeir telja lakari.“ *8

Andúð á gyðingum kom víða fram í opinberri umræðu og var ekki einskorðuð við fylgismenn Flokks þjóðernissinna eins og sjá má í leiðara Morgunblaðsins í október 1934: „En hafa þá Gyðingarnir í Þýskalandi ekkert unnið til saka? Er það bara „kvalaþorsti nazistanna“, sem kemur þeim til að svala sjer á alsaklausum mönnum? Það mætti mikið vera, ef heil þjóð fyltist slíku hatri algerlega tilefnislaust. Sannleikurinn er sá, að Gyðingarnir í Þýskalandi hjeldu saman og mynduðu öfluga hagsmunaklíku, ríki í ríkinu. Þótt þeir væri aðeins örlítið brot af þýsku þjóðinni, höfðu þeir komið ár sinni svo fyrir borð, að þeirra menn voru í æðstu stöðum. Þjóðverjar litu á Gyðingana eins og aðskotadýr, nokkurskonar „setulið“, sem hafði lag á að ota sínum tota altaf og alstaðar þar sem feitt var á stykkinu.“ *9

Sérstakar aðstæður

Þegar reglugerð var loks sett við lögin um útlendingaeftirlit vorið 1937 komst lag á skipulagðar aðgerðir embættismanna varðandi landvistarleyfi og þá fór að fjölga neitunum við umsóknum um landvist sem þá fór fjölgandi. Aðstæður gyðinga voru þá orðnar alvarlegar og þeir teknir að flýja land í tugum þúsunda til Frakklands, Bretlands, Bandaríkjanna, landa Suður-Ameríku og til Palestínu.

Fréttir af ástandinu birtust í reykvískum blöðum: „Gyðingaofsóknum í Þýskalandi er haldið áfram af enn meiri harðneskju en áður,“ segir í Vísi þann 16. júní 1938: „Gyðingar voru handteknir í gær í hundraðatali í ýmsum hlutum Berlínarborgar. Hafa borist fregnir um það, að stjórnin hafi fyrirskipað að herða sóknina gegn Gyðingum á ýmsa lund. Hefir þetta vakið talsverðar æsingar í sumum hlutum Berlínarborgar, einkum í norðurhluta borgarinnar, í hverfum þeim, þar sem fátækir Gyðingar búa. Sjónarvottar skýra frá því, að árásir hafi verið gerðar á fjölda Gyðinga í gærkveldi. Þeir hafi verið dregnir út úr húsum sínum og búðum og sárt leiknir. Í sumum tilfellum var Gyðingum hent út um glugga. Á sölubúðir þeirra voru málaðar aðvaranir til manna um að skifta ekki við Gyðinga. … Í miðhluta Berlínar sáust í gær í fyrsta sinni bekkir, sem á var málað: Aðeins fyrir Gyðinga.“ *10

Samhuga aðgerðir

Þegar umsóknir taka berast íslenskum ráðamönnum og á ræðismannsskrifstofur Dana víða um Evrópu frá gyðingum og öðrum sem telja sig búa við ógn, þá var mönnum einfaldast að fylgja settum reglum og hafna þeim sem flestum: „… aðalreglan á að vera sú, að útlendingar fái alls ekki leyfi til að setjast hér að, nema alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi,“ segir dómsmálaráðherra til lögreglustjórans í Reykjavík 8. ágúst 1938.

Á síðari tímum er gjarna gripið til þess ráðs að kenna þessar aðgerðir dómsmálaráðherranum Hermanni Jónassyni. Andi laganna frá 1937 var ekki að kenna þingmönnum sem samþykktu þau, flokkarnir sem stóðu að stjórninni báru enga ábyrgð, né heldur var samhljóða afstöðu allra pólitískra fylkinga í landinu um að kenna. Ríkjandi andi í samfélaginu gat af sér hina opinberu afstöðu íslenskra stjórnvalda og almennings. Nei, allt var þetta einum manni að kenna.

Stefna stjórnarinnar byggði á samstöðu. Í skjóli almenningsálits gekk hún fram: árið 1938 var með vissu hafnað umsóknum 67 einstaklinga um dvalarleyfi á Íslandi, flestir þeirra voru gyðingar, karlar og konur á ýmsum aldri og börn. Úr landi var á því ári vísað úr landi minnst fimm einstaklingum, landflótta gyðingum. Þar af voru tvö ung börn.
Þá sök bar ekki einn maður heldur allt valdakerfið. Og að baki þeim aðgerðum var landlægur útlendingaótti, rasísk þjóðremba og gyðingahatur.

Evian-ráðstefnan

Sumarið 1938 var kölluð saman alþjóðleg ráðstefna í Evian að frumkvæði Roosevelt, forseta Bandaríkjanna. Til hennar komu fulltrúar 31 ríkis.

Árangur af starfi hennar var lítill. Nokkrar þjóðir buðust til að taka á móti flóttafólki frá Evrópu. Uppi voru hugmyndir um að flytja þúsundir manna til fjarlægra staða, nýlendur Breta í Afríku, landnámssvæði Suður-Ameríku voru nefnd, en niðurstaðan var dapurleg. Bretar höfðu til þessa tekið á móti miklum skara flóttamanna og buðust til að bæta við. Bandaríkjastjórn lýsti sig fúsa til að taka á móti 200 þúsund innflytjendum en þeim fjölda varð að dreifa til lengri tíma. Þar voru þegar langir biðlistar og sumt af því flóttafólki sem komið var til Íslands var á þeim og fékk landvistarleyfi tímabundið á Íslandi til að flytjast síðar vestur um haf. Þegar kom fram á árið 1943 kom í ljós að innanríkisráðuneytið bandaríska hafði með skipulegum hætti unnið gegn því að veita landflótta gyðingum landvist. Minna varð því úr fyrirheitum.

Afstaða ríkisstjórna Norðurlanda var söm sem fyrr þó í öllum löndunum væru að starfi félög og einstaklingar sem unnu skipulega að því að koma flóttamönnum í skjól, oft í bága við útlendingaeftirlit og lögreglu.

Spurning Rosenbergs, hugmyndasmiðs nasista og formanns Norrænafélagsins í Þýskalandi, sem Morgunblaðið birti um mitt sumar 1938 var fullgild: „Innrás Gyðinga í Evrópu er nú að verða lokið og dagar þeirra þegar taldir. Þýskaland mun halda áfram á sömu braut og það hefir gengið nú síðari ár í Gyðingamálunum. Sama þróunin hlýtur að verða í Póllandi, Ungverjalandi og öðrum löndum Evrópu, þar sem Gyðingar eru búsettir. Hver vill taka að sjer að vernda 8 miljónir Gyðinga?“ *11

Í lok árs

Í desember, skömmu fyrir jól, gat að líta svohljóðandi skrif í leiðara Vísis: „Þótt eðlilegt sé að íslenskir borgarar hafi samúð með Gyðingunum í Þýskalandi í þeim hörmungum sem að þeim steðja, þá er þó hver sjálfum sér næstur og íslenska þjóðin verður fyrst að sjá farborða sínum eigin börnum, áður en hún tekur á sig framfærslu erlendra flóttamanna. Og þjóðin hefir ennfremur þá helgu skyldu, að vernda hinn íslenska kynstofn, hið norræna og keltneska blóð, svo að ekki blandist honum sterkur erlendur stofn sem þurkað getur út hin norrænu ættarmerki eftir fáa mannsaldra. Það hlýtur að verða ófrávíkjanleg krafa hvers einasta Íslendings, að ríkisstjórnin sjái svo um að settar verði rammar skorður við innflutningi útlendinga, sem nú leita dvalar um gervalla Evrópu. Þjóðin er einhuga um slíka ákvörðun.“ *12

Hin helga skylda

Árið 1938 jókst straumur ferðamanna til Íslands. Komu 7768 útlendingar til landsins, flestir með skemmtiferðaskipum sem hingað lögðu leið sína, 1592 með öðrum skipum. Var 105 þeirra veitt dvalarleyfi til skamms tíma. *13

Hjálparsamtök gyðinga í Þýskalandi – Hilfsverein der Juden – sendu frá sér dreifibréf í febrúar 1939 þar sem fjallað var um aðstæður á Íslandi fyrir flóttamenn af gyðingaættum. Samtökin aðstoðuðu landflótta gyðinga með styrkjum víðsvegar um álfuna á leið þeirra til nýrra heimkynna, bæði vegna gistingar, uppihalds og farmiða með skipum og járnbrautum. Á þessum tíma var farið að þrengja verulega að starfsemi þeirra í Þýskalandi og er leið á árið voru þau lögð niður.

Heimildarmaður þeirra á Íslandi var Hans Mann eða Chanoch ben Selig eins og hann hét. Hans kom til Íslands með móður sína, Helena Mann, í október 1936 í kjölfar systur sinnar og mágs, Rottberger-hjónanna, sem vísað var úr landi með tvö ung börn 1938. Af heilsufarsástæðum Helenu fengu þau að vera um kyrrt á Íslandi.

Helena var frá borginni Njtra í Ungverjalandi en hafði búið í Berlín frá 1913. Þau höfðu bæði verið svipt ríkisfangi, jafnvel þó hún teldi sig aldrei hafa haft þar ríkisborgararétt, sagði hún í viðtölum við útlendingaeftirlitið.
Í skýrslu sinni til Hjálparsamtaka gyðinga í ársbyrjun 1939 lýsir Hans nokkuð aðstæðum þeirra í Reykjavík. Fyrst greinir hann frá afdrifum mágs síns og systur en skrifar síðan: „Við viljum helst komast burt frá þessu óvinsamlega og hlaðkalda heimskautalandi ef við mögulega getum. Embættismenn finna upp á öllum hugsanlegum vandkvæðum til að koma í veg fyrir búsetu útlendinga. Útlendingur fær því aðeins landvistarleysi hafi hann vottorð frá atvinnurekanda sem staðfestir að viðkomandi sé sérhæfður starfskraftur sem ekki hirði vinnu frá landsmönnum. Atvinnuleysi og armóður neyða stjórnvöld til þess.“ *14

Stjórnvöld á Íslandi voru þess vitandi hvaða aðstæður voru búnar flóttafólki álfunnar. Málgagn Framsóknarmanna birti í mars fréttir eftir danska íhaldsblaðinu Berlingske Tidende: „100 þús. Gyðingar hafa flutt búferlum frá Þýzkalandi á tímabilinu 11. nóv. til 28. febr. í vetur. Svarar það til þess að 900 Gyðingar hafi farið daglega úr landinu. Samkvæmt sömu heimildum höfðu 240 þús. Gyðingar flutt burt úr Þýzkalandi, Austurríki og Sudetahéruðunum frá því í febrúar 1933 og þangað til í nóvember 1938. Alls hafa því 340 þús. Gyðingar flutt frá Stór-Þýzkalandi síðan nazistar komust til valda.“ *15

Þjóðstjórn

Um þær mundir var að rofa til í stjórnmálalífi þjóðarinnar. Í nær ár höfðu forystumenn svokallaðra lýðræðisflokka litið til þess möguleika að setja á þjóðstjórn án þátttöku Sósíalistaflokksins. Komst hún á legg skömmu fyrir páska þá um vorið og hóf feril sinn með myndarlegri gengisfellingu.
Ekki urðu neinar breytingar á stefnu stjórnvalda varðandi flóttafólk við ríkisstjórnarskipti: Ekki varð lát á frekari umsóknum flóttamanna til dómsmálaráðuneytisins: samkvæmt gögnum var umsóknum frá 75 einstaklingum hafnað til loka árs 1939, en telja má víst að þeir hafi verið fleiri. Fæst ekki um það vissa fyrr en skjalasöfn ræðismanna norrænu ríkisstjórnanna verða könnuð. Þrettán flóttamenn fengu dvalarleyfi.
Í maí var haldinn samstarfsfundur norrænna ríkisstjórna til að samræma reglur milli landanna um afgreiðslu og þær hertar frekar en hitt.
Þegar ófriðurinn hófst með stríðsyfirlýsingum Breta og Frakka á hendur Þjóðverjum í byrjun september dró snögglega úr umsóknum, þá var loku skotið fyrir flóttaleið hingað norður.

Afdrif þeirra sem hingað sóttu

Hvað varð um fólkið sem sótti um hæli á Íslandi á þessum tíma sem hér er greint frá?
Fátt af því komst af – flest hvarf úr skjölum sem nú eru aðgengileg þó mögulegt sé að tíma og vinnu þurfi til að kanna afdrif hvers og eins. Sumir féllu fyrir eigin hendi í þýskum borgum þegar hert var á brottflutningi gyðinga austur á bóginn 1942-143. Örlög margra eru kunn: Auschwitz, Treblinka, Minsk, dauðabúðir gleyptu þetta fólk þar sem það var myrt með skipulögðum hætti. Að baki hverri höfnun starfsmanna íslenska stjórnarráðsins býr harmsaga.

Lærðu íslenskir stjórnmálamenn og embættismenn eitthvað af reynslu þessara ára? Víst veittu þeir norsku flóttafólki hæli eftir innrás Þjóðverja á Noreg í apríl 1940. Hér var þegnum danska konungsríkisins vært allt til þess að lýðveldi var stofnað á Íslandi 1944, en þá var þeim sem hér höfðu lifað og starfað veittur sex mánaða umþóttunartími og eftir það var staða þeirra í landinu háð dvalarleyfum eins og allra hinna sem hingað komust frá meginlandi álfunnar.
Íslenska lýðveldið var sem fyrr land sem var lokað innflytjendum að mestu leyti. Þeir sem áttu hér hæli sóttu margir hverjir um ríkisborgararétt ár eftir ár og þegar hann var loks veittur var þeim gert að gefa upp skírnarheiti sitt – taka upp nýtt nafn að íslenskum nafnvenjum. Þjóðverjar sem hér áttu fjölskyldur, en voru handteknir við hernám landins, máttu um nokkurra ára skeið eftir stríðslok sæta nauðungardvöl í sínu gamla föðurlandi þó sumum auðnaðist um síðar að sameinast fjölskyldum sínum á Íslandi. Er af þeim málum löng saga og ljót.

Og síðan…

Útlendingaeftirlit stjórnvalda hélt áfram störfum sínum samkvæmt fyrri siðum. Opinber gögn um umsóknir og dvalarleyfi frá stríðslokum eru enn ókönnuð í skjalasöfnum íslenskra stjórnvalda en hætt er við að þar liggi enn frekari vitnisburðir um einangrunarstefnu íslenskra stjórnvalda og stjórnmálaflokka. Eftir að þjóðin taldi sig sjálfstæða jókst enn sá sjálfsskilningur landsmanna að þjóðin væri einstakt safn einstaklinga, aðstæður í samfélagi okkar væru sérstakar og yrðu ekki bættar með innflutningi fólks af öðrum þjóðernum. Í opinskáum yfirlýsingum má allt til okkar daga lesa fjálglegar og kjánalegar hugmyndir um þjóðareinkenni hins norræna stofns, mikilleik þessa kotríkis hvað varðar andlegt og líkamlegt atgervi. Þrátt fyrir að þjóðin hafi um áratugaskeið lagst í ferðalög í fjarlægar lendur, sótt menntun til fjölmennari þjóða og stæri sig hátt og í hljóði af menntun og gáfum er henni fyrirmunað að knýja fram á sviði stjórnsýslu sinnar þá breytingu sem nauðsynleg er til að opna landið þeim sem námu hér sveitir og strendur í upphafi landnáms: flóttafólki sem við erum öll komin af.

Heimildir:

*1 Nýja dagblaðið 15.október 1936.
Vísir 26. apríl 1938.

*2 Þjóðskjalasafn Íslands: Dóms og kirkjumálaráðuneytið. Dagbók 15. Nr. 331.

*3 Einar Heimisson sagnfræðingur vann 1992 fyrstu skipulagða rannsókn á stöðu flóttamanna á Íslandi á fjórða áratugnum og byggði á henni greinar, útvarpsþætti. Sjá  doktorsritgerð hans: Die Asylstuation in Island in den dreiẞiger Jahren in Vergleich mit anderen nordischen Länderen. Landsbókasafn: 323.651 og 949.105.

*4 Morgunblaðið: 8. 3. 1933.

*5 Morgunblaðið 17. 3. 1938.

*6 Vísir 21. 5. 1938.

*7 Vísir 21. 5. 1938.

*8 Læknablaðið  9-12. Tbl., 19. Árg. Bls. 167.

*9 Morgunblaðið 25. 10. 1934

*10 Vísir 16. 6. 1938.

*11 Morgunblaðið 9. 7. 1938.

*12 Vísir 11. 12. 1938.

*13 Morgunblaðið 12. 1. 1939

*14 Vilhjálmur Ö. Vilhjálmsson: Medaljens bagside. 2005. Bls. 9-10.
Einar Heimisson: 1992. Bls. 236-8.

*15 Tíminn 21. 3. 1939.

Sjá einnig: Örlög Rottberger-fjölskyldunnar.

The post Íslendingar sendu flóttamenn í opinn dauðann appeared first on Fréttatíminn.

Kæra Magga Pála, það hefur gengið illa hjá okkur að komast í rútínu aftur eftir jólafríið. Ég er ein með níu ára gutta og fjögurra ára stelpu og hver einasti morgunn eftir hátíðar er búinn að vera martröð, sérstaklega með stelpuna en eftir frí hefur hún ekki viljað fara í leikskólann, grátið og látið illa alveg frá því að við vöknum. Ég reyni að hugga hana en það gengur ekkert og loks fer frá henni grátandi og hef komið alltof seint í vinnuna alla vikuna. Fóstrurnar segja mér að hún sé ánægð í leikskólanum um leið og ég er farin en þetta hefur aldrei verið svona áður og það er svo erfitt að fara frá henni grátandi. Áttu einhver ráð eða svör fyrir mig? Með kveðju, Ásta.

Heil og sæl, kæra Ásta og hjartans þakkir fyrir bréfið þitt. Þú ert ekki ein um þann vanda að skapa aftur rútínu eftir löng frí, það er einfaldlega verkefni sem bíður Fjölskyldunnar ehf. reglubundið á ári hverju.

Hafa svefninn í lagi

Svefninn má leiðrétta á skömmum tíma með að koma sér strax á fætur að morgni á réttum fótaferðartíma fjölskyldunnar og harka af sér daginn þannig að enginn taki sér aukablund umfram það sem venjulega er gert. Síðan þarf að koma öllum tímanlega í háttinn og samþykkja engar leifar af hátíðaóreglunni eins og sjónvarpsáhorf frameftir kvöldi. Þetta er erfitt fyrstu þrjá til fjóra daga og því er mikilvægt að ríghalda í svefnregluna þegar helgin heldur innreið sína, jafnvel meira en venjulega til að halda viðsnúningnum.

Undirbúningur kvöldið áður

Þú skalt líka létta þér og börnunum þínum lífið með að undirbúa hvern morgun kvöldinu áður. Það er gríðarlegur léttir fyrir börnin að fötin þeirra og skólatöskur séu tilbúin og útifötin klár við útganginn. Svo má setja morgunverðardiska og morgunkorn á borðið og gera kaffigerðaráhaldið klárt þannig að aðeins þurfi að ýta á einn takka í svefnrofunum. Allt þetta sparar tíma og getur meira að segja verið tilhlökkunarefni að hefja daginn með spennandi morgunverði.

Rjúfa morgunóregluna

Dóttir þín þarf síðan hjálp til að brjótast út úr morgunóánægjunni því hegðunin sem þú lýsir, getur auðveldlega orðið að vítahring sem er henni sjálfri verst en er líka afar truflandi fyrir stóra drenginn þinn sem þarf líka tíma og athygli frá þér í upphafi dagsins. Byrjunin er að koma dóttur þinni á fætur án þess að hún komist af stað í mótmælum og gráti og þú skalt ræða við hana fyrirfram að þú viljir hjálpa henni til að eiga góðan morgun. Hún hefur aldur og þroska til að koma að umræðu og ákvörðun um að prófa tilteknar leiðir eins og að ef henni takist að komast út úr dyrunum með gleði, fái hún smáverðlaun síðdegis eins og að spila uppáhaldsspilið við mömmu, velja kvöldmatinn, horfa aðeins á sjónvarpið eða hvað annað sem er eftirsóknarvert. Slík jákvæð styrking er mjög áhrifamikil og þegar árangri er náð, fýkur þörfin fyrir hana út í buskann. Þú getur líka aðstoðað hana með að bjóða henni að velja morgunmatinn eða að hún horfi á barnaefni á meðan þú hreinlega tínir á hana leppana og ef hárgreiðslan er átakaefni, skaltu bara sleppa henni meðan þið byggið upp góða rútínu.

Stutt kveðjustund í leikskólanum

Síðan er að koma kveðjustundinni ykkar í leikskólanum aftur í gott horf. Það er einfalt fyrst að hún hefur alltaf verið ánægð þar og gráturinn því aðeins hluti af því að halda í mömmu – eins og allir vilja gera. Talaðu hiklaust við starfsfólkið sem mun vinna með þér og gefa þér ráð en ég minni þig á að að mótmæli og grátur í forstofunni lengir bara erfiða kveðjustund fyrir alla aðila og getur ýkt upp vanlíðan sem var í upphafi bara morgunþreyta og smástjórnun á mömmunni. Oftast dugar að biðja leikskólakennarann að taka barnið í fangið og kveðja svo fljótt og fara út án þess að líta til baka en gefa svo barninu góðan tíma þegar þú kemur að sækja.

Gangi þér virkilega vel og hlýjar kveðjur,

Magga Pála

The post Martröð á morgnanna appeared first on Fréttatíminn.

Við vorum á leiðinni austur fyrir fjall á rauðum Volkswagen Golf station fyrir þremur árum, þrjú börn í aftursætinu og hundur í skottinu. Bíllinn kominn á virðulegan aldur (sem maður segir reyndar aldrei um bíla, hann var einfaldlega orðinn ryðgaður og þreyttur). Ég lagði upp í brekkuna fyrir neðan Litlu kaffistofuna og bíllinn hægði á sér af áreynslu. Konan mín spurði mig: Hvaða lykt er þetta? Ég reyndi að gera lítið úr því, það er alls konar lykt í gömlum bílum, ekkert óeðlilegt við það. Stuttu seinna fyllist bíllinn af reyk. Ég renndi bílnum út í kant og fjölskyldan forðaði sér út. Þau voru miklu meira skelkuð en ég. Þetta var ekki fyrsti bíllinn í minni eigu sem bræðir úr sér. Ekki annar. Einn af nokkrum.

Ég hringdi á bróður minn til að sækja okkur, það var ljóst að bíllinn var ónýtur. Ég byrjaði þess vegna að tína úr honum allt nýtilegt, ég hef gengið svo oft í gegnum þetta, ég kann handbrögðin. Mig vantaði reyndar verkfæri til þess að losa tengdamömmuboxið, ég ætlaði svo sannarlega ekki að láta nappa því. Bróðir minn skutlaði mér upp í Litlu kaffistofuna til þess að fá lánuð verkfæri. Eins og vanalega var tekið vel á móti mér og afgreiðslumaðurinn lét mig hafa heilan verkfærakassa. Taktu þetta bara allt, þú getur skutlað þessu til okkar við tækifæri, sagði hann.

Þetta kom mér reyndar ekki á óvart, það er alltaf brosað við manni í Litlu kaffistofunni. Kannski er maður farinn að ganga að því vísu? Ég veit ekki hvort maður gæti gengið inn í hvaða verslun eða kaffihús sem er á landinu og fengið lánaðan verkfærakassa. Ég skora á ykkur að gera samfélagstilraun í vikunni, fara á hárgreiðslustofu og fá lánaða fimmtán hárbusta og sjö greiður í hálftíma, fá lánaðar þrettán bækur í bókabúð eða bara að fara í banka og fá lánaðan fimmþúsund kall í klukkutíma, án vaxta og án þess að veðsetja hús foreldra ykkar.

Þannig er Litla kaffistofan fyrir mér. Ég heyrði svo utan að mér í vikunni að það stæði til að leggja hana niður, flytja hana jafnvel burt. Ég veit ekki meira um það. Kannski að einhver nýríkur burgeisi hafi keypt hana og ætli að hola henni út í garðinn hjá sér. Nú eða þá að ríkið hefur keypt hana eða Þjóðminjasafnið. Kannski maður sjái hana næst á Árbæjarsafninu. Það verða þá kannski fengnir fjórir feitlagnir miðaldra menn eins og ég til þess að sitja í henni og drekka kaffi með skoruna út í loftið til þess að leika þreytta vörubílstjóra, til þess að gera þetta allt sem eðlilegast. Árbæjarsafnið er annálað fyrir raunsæi.

Ég vona ekki. Fyrir utan að mér er illa við nánast allar breytingar þá vil ég ekki missa Litlu kaffistofuna af Heiðinni. Ég vil hafa hana eins og hún hefur verið. Ef það þarf að aðlaga veginn þarna enn betur að henni þá finnst mér að það ætti að leggja í þær framkvæmdir. Við getum sent reikninginn á nýríka burgeisa. Vegna þess að ég myndi sakna hennar. Og ekki endilega hennar sjálfrar, ekki hússins, þetta er frekar ómerkilegur kofi í sjálfu sér, ég myndi sakna fólksins. Já, vegna þess að ég er ekki hús og ég sakna ekki húsa, ég er bara maður á gömlum bíl sem finnst gott að vita af góðu fólki á leiðinni sem er alltaf til í að lána verkfærakassa eða hella upp á kaffi.

The post Ég er ekki kaffistofa appeared first on Fréttatíminn.

Ásgeir Ingvarsson og Youssef giftu sig í Dómkirkjunni fyrir fjórum árum en Youssef hefur ekki enn fengið íslenskan ríkisborgararétt. Ástæðan er íslensk lög sem gera þá kröfu að erlendur maki Íslendings búi á landinu í þrjú ár að lágmarki til að geta fengið ríkisborgararétt. Ásgeir telur lögin úrelt, breyttir lifnaðarhættir nútímafólks kalli á breytt lög.

„Ég kynntist Youssef í Afríkulandi sem ég vil ekki nefna því það gæti stefnt honum í hættu. Það má segja að þetta hafi verið ást við fyrstu sýn og við giftum okkur tveimur árum síðar í Dómkirkjunni á Íslandi,“ segir Ásgeir Ingvarsson blaðamaður sem er ósáttur við að eiginmaður hans fái ekki íslenskar ríkisborgararétt.

Í hættu í heimalandinu

Til þess að fá ríkisborgararétt þarf Youssef að hafa fasta búsetu á Íslandi samfleytt í þrjú ár frá giftingardegi en frá giftingu hafa Ásgeir og Youseff búið víða um veröld því það hentar þeirra lifnaðarháttum. Ásgeir hefur starfað sem blaðamaður víðsvegar um heiminn og Youssef stundar nú nám í Bandaríkjunum. Að dvelja í heimalandi Youssefs kemur ekki til greina. „Það er stórhættulegt því þar viðgangast miklar ofsóknir í garð samkynhneigðra,“ segir Ásgeir. „Nýlega komumst við svo að því að ættingi Youssefs klagaði því í yfirvöld að hann væri samkynhneigður sem þýðir að honum yrði stungið í fangelsi við fyrsta tækifæri, myndum við heimsækja landið. Ef hann hefði íslenskan ríkisborgararétt væri hann aftur á móti óhultur.“

Neitað um undanþágu

Útlendingar geta fengið ríkisborgarrétt eftir tveimur leiðum; Annars vegar með stjórnvaldsákvörðun, þar sem uppfylla þarf margskonar skilyrði um búsetu, íslenskupróf, og fleira, og hins vegar með ákvörðun Alþingis. Tvisvar á ári tekur Alþingi umsóknir til skoðunar en lítið er vitað um hvaða forsendur þingið hefur til hliðsjónar þegar þessar umsóknir eru metnar. „Að þurfa að senda beiðni til Alþingis tvisvar á ári, upp á von og óvon um að þingmönnunum þyki hann orðinn nógu íslenskur til að verðskulda að fá íslenskt ríkisfang með lögum, finnst mér úreltar reglur á 21. öldinni,“ segir Ásgeir en þeir Youssef hafa hingað til fengið synjun um undanþágu frá lögunum frá Alþingi.

Margir í sömu stöðu

„Þetta er fyrst og fremst öryggismál fyrir okkur. Fyrir utan það að Youssef getur ekki heimsótt ættingja sína þá erum við hræddir um hvað yrði um hann ef ég til dæmis félli frá, þá væri hann algjörlega réttlaus. Ég tala nú ekki um ef við ættum börn. Frakkland, Belgía, Holland, Ítalía og Portúgal gera ekki þessa sömu búsetukröfu. Þar fær erlendi makinn ríkisborgararéttinn þegar hjónabandið hefur varað í tiltekinn árafjölda, þó parið búi utan landsteinanna. Fólk lifir öðruvísi lífi í dag en áður,“ segir Ásgeir sem stýrir hópnum Íslendingar í útlöndum – hagsmunsamtök sem fór nýlega í loftið og er nú með ríflega 2.000 meðlimi á Facebook. „Það búa tugir þúsunda Íslendinga erlendis og stór hluti þeirra er í sömu stöðu og við, þessu verður að breyta.“

The post Ósáttur við að eiginmaðurinn fái ekki ríkisborgararétt appeared first on Fréttatíminn.

Aldís Hilmarsdóttir, yfirmaður fíkniefnalögreglunnar, stendur tæpt eftir að tveir undirmenn hennar hafa verið teknir til rannsóknar vegna spillingarmála. Báðum hefur verið vikið frá tímabundið þar til niðurstaða fæst.
Karl Steinar Valsson, fyrrverandi yfirmaður fíkniefnalögreglunnar, skilaði yfirmönnum í lögreglunni greinargerð í fyrra þar sem kemur fram að engin ástæða sé til að vantreysta lögreglufulltrúanum sem tekinn var til formlegrar rannsóknar hjá héraðssaksóknara í gær.
Haraldur Johannessen ríkislögreglustjóri segir stöðu fíkniefnalögreglunnar grafalvarlega. Hann segist hafa átt fund með Sigríði Björk Guðjónsdóttur lögreglustjóra um hvernig tekið verði á málinu. „Ég ætla ekki að tjá mig um einstaka starfsmenn en reikna með að Sigríður Björk geri það,“ sagði hann í samtali við Fréttatímann.
Sigríður Björk Guðjónsdóttir, lögreglustjóri á höfuðborgarsvæðinu, vildi ekki tjá sig um málið.

Líklegt þykir að Aldís verði færð til í starfi en samkvæmt heimildum Fréttatímans voru lögreglufulltrúinn og Aldís nánir samstarfsmenn. Ekki er þó einhugur innan yfirstjórnar lögreglunnar um málið. Sigríður Björk og Alda Hrönn Jóhannsdóttur eru sagðar vilja færa deildarstjórann til en Jón H. B. Snorrason aðstoðarlögreglustjóri og Friðrik Smári Björgvinsson yfirlögregluþjónn ekki.

Karl Steinar hvítþvoði lögreglufulltrúann

Átta núverandi og fyrrverandi lögreglumenn úr fíkniefnadeild fengu fund með Ásgeiri Karlssyni, aðstoðaryfirlögregluþjóni hjá ríkislögreglustjóra, í fyrravor og lýstu áhyggjum sínum af starfsháttum lögreglufulltrúans, sem er rúmlega fertugur og hefur starfað hjá embættinu áratugum saman. Það varð til þess að málið var sent til ríkissaksóknara.
Þá hafði óánægjan fengið að dafna lengi innan embættisins án þess að tekið væri á henni með fullnægjandi hætti. Fíkniefnalögreglunni var skipt upp fyrir nokkrum árum, í upplýsinga- og rannsóknardeild. Viðkomandi lögreglufulltrúi starfaði á báðum stöðum og var því í lykilstöðu þegar kom að því að ákveða hvaða mál væru tekin til rannsóknar.
Ríkislögreglustjóri sagði á fimmtudag að yfirmönnum lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu væri skylt að greina fjölmiðlum frá því hvað þeir gerðu í kjölfar þess að Karl Steinar Valsson, fyrrverandi yfirmaður fíkniefnadeildarinnar, skilaði til þeirra greinargerð árið 2011 vegna ásakana á hendur lögreglufulltrúanum. „Í þessari greinargerð kemst Karl Steinar meðal annars að þeirri niðurstöðu að það sé ekkert sem renni stoðum undir sögusagnir um að lögreglufulltrúi sem um ræðir fari ekki að reglum og fyrirmælum og það sé alls engin ástæða til þess að vantreysta honum í því starfi sem hann gegndi þá og til skamms tíma,“ segir Jón H. B. Snorrason. Hann sagði auk þess við Fréttatímann að ástandið innan lögreglunnar sé vissulega alvarlegt og það sé og verði vonandi einsdæmi að tveir lögreglumenn úr sömu deildinni séu til rannsóknar vegna spillingar.

Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
tka@frettatiminn.is

The post Aldís stendur tæpt appeared first on Fréttatíminn.

Tvær pólskar konur á þrítugsaldri réðu sig til starfa á gistiheimili á Suðurlandi en eigandinn var kærður til lögreglu vegna stórfelldra brota á kjarasamningi sem stéttarfélagið telur að flokkist undir mansal. Konurnar voru látnar vinna alla daga vikunnar og svara í síma gistiheimilisins nótt og dag.

Konurnar komu til landsins frá Póllandi í júlí 2014 en í september höfðu þær ekki fengið krónu útborgaða og voru auk þess hvergi á skrá. Lögreglan hefur hinsvegar ekki enn yfirheyrt gistihúsaeigandann þótt meira en ár sé liðið frá brotunum. Þá á enn eftir að yfirheyra ýmis vitni.
Þorgrímur Óli Sigurðsson, aðstoðaryfirlögregluþjónn á Selfossi, segir að lögreglan taki málið mjög alvarlega þrátt fyrir þetta. Það sé bara svo mikið að gera hjá embættinu og kynferðismál séu sett í forgang: „Þú hellir ekki meira í trektina en stúturinn ræður við,“ þannig er það nú bara,“ segir hann.

Eigandi gistiheimilisins rekur marga slíka staði þar sem er boðið upp á gistingu og morgunmat. Upphaflega sömdu konurnar um að vinna tíu tíma á dag, sjö daga vikunnar fyrri eitt þúsund evrur á mánuði, sem er langt undir lágmarkskjörum á Íslandi. Fyrstu dagana var eigandinn vingjarnlegur og vinnan eins og samið hafði verið um. Hann hafði sagt þeim við komuna að það borgaði sig ekki að fá kennitölu, þá yrðu þær rukkaðar um skatt.
Eftir að önnur starfskona frá Litháen hætti, tóku konurnar yfir verkefni hennar og vinnudagurinn var nú allt að fimmtán tímar á sólarhring, auk þess sem ætlast var til að þær tækju við bókunum á öllum tímum sólarhringsins. Undir lokin voru þær alveg hættar að komast nokkuð frá gistiheimilinu.

Brást við með dónaskap

„Við vorum úrvinda, að vinna svona alla daga, án þess að fá neitt frí,“ segir önnur þeirra í viðtali við Fréttatímann en hún er komin aftur til Póllands.
„Við lögðum til við eigandann að hann réði eina konu í viðbót, en hann taldi að þetta væri síst of langur vinnudagur. Þetta væri hans fyrirtæki, hann réði og hann gæti fundið aðrar konur í okkar stað, strax á morgun.“
Hún segir að upp frá þessu hafði eigandinn orðið mjög ruddalegur í garð þeirra, komið drukkinn og verið með leiðindi, þótt allt hafi verið í stakasta lagi. Eftir mánuð hafi hún spurt hvort þær færu ekki að fá útborgað, en hann hafi brugðist við með dónaskap og sagst borga þegar honum sýndist.
Hann féllst eftir þrjá mánuði á að greiða þeim hundrað þúsund krónur inn á reikning og skrifaði í skýringartexta að um væri að ræða gjöf. Hann hafði sagt konunum að það þýddi ekki að leita til stéttarfélagsins þar sem hann væri með það i vasanum. Hann væri auk þess með góð sambönd innan lögreglunnar. Konurnar leituðu þó aðstoðar félagsins að lokum. Það gekk í málið en konurnar áttu þá inni milljón hvor í vangoldin laun.
Málið var einnig kært til lögreglu þar sem stéttarfélagið taldi að um væri að ræða mansal. Lögreglan er enn með málið til rannsóknar, eins og áður sagði, þótt meira en ár sé liðið frá brotunum.

Óttuðust að enda á götunni

Önnur kvennanna segist hafa upplifað mikinn vanmátt og áttað sig á því að ef til vill fengju þær engin laun. Þær væru óskráðar og réttlausar og þar sem þær ættu ekki fyrir miða til Póllands gætu þær endað á götunni. Hún segir að fólk frá Póllandi sé vant því að réttindi verkafólks sé látin lönd og leið, löndin séu fátæk og fólk fallist á að vinna meira fyrir lægri laun, án þess að kvarta. Margir vilji notfæra sér þetta. „Útlendingar vinna betur, þeir eru ódýrari og eru ekki til vandræða, og þeir tala stundum ekki einu sinni ensku. Hvar eiga þeir þá að fá hjálp.”

Mörg fyrirtæki á gráu svæði

„Lögfræðingur hans gafst fljótlega upp enda augljóst að við vorum með gjörunnið mál. Skjólstæðingur hans var með allt niðrum sig í málinu,“ segir Halldóra Sigr. Sveinsdóttir, formaður Bárunnar stéttarfélags á Selfossi, um mál pólsku kvennanna en það var félagið sem kærði gistihúsaeigandann fyrir mansal en hann lét stúlkurnar vinna allan sólarhringinn, mánuðum saman og borgaði þeim óverulega upphæð þegar á hann var gengið og skráði það í bókhaldið sem gjöf. Þegar stéttarfélagið hóf afskipti af málinu tók við mikið stríð sem lyktaði þannig að stúlkurnar fengu greidda eina milljón hvor.

Halldóra segir að starfsmenn félagsins hafi sótt fræðslufundi um mansal en það sé mun algengara en margir halda. Sérstaklega séu mörg fyrirtæki í ferðaþjónustu og byggingaiðnaði á gráu svæði. „Við höfum dæmi þess að starfsfólk hefur verið við vinnu í allt að þrjú ár án þess að vera skráð. Oft eru fyrirtæki með sjálfboðaliða og erlendar starfsmannaleigur eru farnar að koma inn í ferðaþjónustuna. Það er mikið um að atvinnurekendur hóti starfsfólki með því að segja: „Ef þú ferð í stéttarfélagið þá getur þú bara farið. Erlent starfsfólk á oftast í engin hús að venda þannig að það lætur flest yfir sig ganga.“

Rekist á fleiri slík mál

Hún segir að það hafi fljótlega runnið upp fyrir þeim, að þótt mansal sé stórt orð, hafi líklega fleiri slík mál, tvö til þrjú, rekið á fjörur félagsins, án þess að þau hafi gert sér grein fyrir að það félli undir skilgreininguna. Þar af sé allavega eitt mál sem tengist sama gistihúsaeiganda og var með pólsku stelpurnar í vinnu. „Ef fólki er haldið nauðugu, það er hvergi á skrá, látið vinna allan sólarhringinn og fær ekki borguð laun, þá er það mansal,“ segir Halldóra. Ég vona að lögreglan taki málið föstum tökum. Það má ekki klúðra svona alvarlegum málum, því það er nógu erfitt að fá þau upp á yfirborðið. Við höfum haldið vinnustaðafundi um þessi mál og enginn þorir að taka til máls. Síðan kemur í ljós að einhver hefur elt okkur niður á skrifstofu eftir fundinn og hefur þá jafnvel hræðilega sögu að segja.
Fólk er oft svo hrætt. Það kemur jafnvel frá löndum þar sem lögregla og verkalýðsfélög ganga fyrir mútum. Menn komast upp með það í lengstu lög að kúga þetta fólk.“
Hún bendir á að þessar stelpur séu nú þegar farnar úr landi. Félagið hafi komið þeim í samband við annan vinnuveitanda eftir að málið kom upp. Þær hafi unnið þar um hríð en séu núna komnar aftur til Póllands. Þessi ævintýri endi hinsvegar ekki alltaf vel. Þetta fólk sé hvergi á skrá, það eigi engin réttindi og ef eitthvað komi fyrir, slys eða veikindi, sé fólkið sent slyppt og snautt úr landi, án þess að eiga rétt á neinni aðstoð frá samfélaginu. Flest slík mál komi aldrei upp á yfirborðið.

The post Gistihúsaeigandi kærður fyrir mansal appeared first on Fréttatíminn.

Gunnar Jónsson hefur verið ráðinn í Þjóðleikhúsið og mun fara með hlutverk Hreggviðs í Djöflaeyjunni sem sett verður upp í vor. Þetta verður í fyrsta sinn sem hann stígur á svið í Þjóðleikhúsinu.

„Þetta verður þriðji söngleikurinn minn, sá fyrsti var í Leikfélagi Hafnarfjarðar árið 1985. Ég hef nú ekki praktíserað söng en ég get alveg sungið með og tekið undir,“ segir Gunnar sem oftast er kallaður Gussi. Hann hefur í gegnum tíðina farið með fjölmörg hlutverk í kvikmyndum en þess á milli unnið við smíðar og fleira.

„Leiklistin alltaf búin að vera hobbí hjá mér en ég hef aldrei skorast undan kallinu. Núna ákvað ég að verða „fúll tæm“ leikari og við skulum sjá hvort það er eitthvað sem ég fíla,“ segir Gussi. Ráðning hans í Þjóðleikhúsið kórónar frábært ár því Gussi fékk mjög góða dóma fyrir leik sinn í kvikmyndinni Fúsa sem Dagur Kári Pétursson leikstýrði. Hann hefur fengið sex verðlaun fyrir leik sinn á alþjóðlegum kvikmyndahátíðum. „Það var Tribeca í vor, svo var það Króatía, ein hátíð í Frakklandi, ein á Spáni, Lübeck og nú síðast í Marokkó. Þar var Coppola sjálfur í dómnefnd og hann kom til mín í salnum eftir myndina og sagði að hann vildi óska að það væru fleiri eins og ég.“

Gussa líst vel á hlutverk Hreggviðs sem Magnús Ólafsson lék eftirminnilega í kvikmynd Friðriks Þórs. „Jájá, er það minn eða þinn sjóhattur… þetta verður skemmtilegt.“

The post Gussi ráðinn í Þjóðleikhúsið appeared first on Fréttatíminn.

Íslensk-þýska Kristín von Kistowski Gunnarsdóttir er komin af sjómönnum í Hnífsdal en stýrir baráttu sjö Afríkuríkja gegn sjóræningjaveiðum í Vestur-Indlandshafi. Baráttan er hættuleg og að sögn Kristínar væri miklu einfaldara að sleppa henni.

„Bakgrunnur minn auðveldar mér vinnuna í Afríku. Ég hef alltaf borið mikla virðingu fyrir fólki sem vinnur á sjó og ég veit hvað það getur verið hættulegt,“ segir Kristín. Hún fer fyrir verkefninu Fish-i Africa sem er átak allra landa við austurströnd Afríku gegn rányrkju. Lögsaga landanna er í hinu víðáttustóra Vestur-Indlandshafi þar sem frumskógarlögmálið ríkir og enginn hefur nákvæma yfirsýn yfir það sem þar fer fram. Þar eru önnur stærstu túnfiskmið í heimi, á eftir Kyrrahafinu.

„Löndin geta ekki fylgst með allri umferð um hafsvæði sín og þess vegna sjá fyrirtæki frá Evrópu og Asíu sér leik á borði og sigla skipum sínum þangað. Skipin veiða grimmt og gera allt sem þau geta til að hámarka gróða sinn. Brotavilji þeirra er einbeittur. Þó flestir sem stunda veiðar á svæðinu fari að lögum þá eru ólöglegar veiðar alltof umfangsmiklar. Við höfum komið upp mjög árangursríku kerfi sem hjálpar löndunum að hindra slíka starfsemi. Það er í raun einfalt kerfi og snýst um að safna mikilvægum upplýsingum og kortleggja umferð um hafsvæðin með aðstoð gervihnatta.“

Kristín er stödd í Berlín þar sem hún býr með börnum sínum, á milli þess sem hún ferðast um heiminn vegna vinnunnar. Hún á ekki langt að sækja áhuga sinn á lífríki hafsins. Fjölskylda hennar hafði öll unnið á sjó eða í fiskverkun og Kristín taldi ekkert sjálfsagðara en að það yrðu hennar örlög líka. „Ég þráði að vinna í frystihúsi. Mér fannst eins og þannig hlyti lífið að verða fullkomið. Þegar ég var 13 ára og komin á aldur til að geta farið að vinna, fluttum við frá Þýskalandi til Indónesíu. Þar bjó ég öll unglingsárin og einhvernveginn missti ég alveg af tækifærinu til að vinna í frystihúsi.“

Öll fjölskyldan í slorinu

Foreldrar Kristínar kynntust í Kiel þar sem þau störfuðu bæði við hafrannsóknir. Faðir hennar var Gunnar Páll Jóakimsson, fiskifræðingur frá Hnífsdal, en móðir hennar, Helga von Kistowski frá Hamborg, starfaði sem tæknilegur aðstoðarmaður. Þrátt fyrir að Kristín hafi aldrei búið á Íslandi kom hún til landsins á hverju ári og tengdist fjölskyldu sinni hér sterkum böndum. „Sem bjargaði mér sennilega frá því að gleyma málinu,“ segir hún á lýtalausri íslensku.

Ættingjar Kristínar störfuðu meira og minna allir í fiski og höfðu mikla þekkingu á sjávarútvegi. Svo mikla að Kristín veigraði sér í fyrstu við því að taka að sér þetta ábyrgðarmikla starf, henni fannst eins og skyldmenni hennar væru miklu hæfari til þess en hún. Sjálf hafði Kristín lært sjávarlíffræði í Kiel og unnið hjá bandarísku umhverfisstofnuninni í nokkur ár. Síðar var hún fengin til að stýra Fish-i verkefninu. „Mér fannst spennandi að taka þátt í þessari baráttu Afríkuríkjanna. Komandi úr sjómannafjölskyldu hafði ég líka ýmislegt til málanna að leggja. Ég hef skilning á aðstæðum þeirra sem starfa í höfnum og á skipunum í Afríku. Það er eitthvað sem ég kom með að heiman.“

Ertu að kljást við alvöru sjóræningja? „Við hjá Fish-i höfum vanið okkur á annað orðalag en í raun má alveg kalla þá sjóræningja. Fyrirtækin sem stunda veiðarnar tengjast mörg hver skipulagðri glæpastarfsemi svo sem peningaþvætti og þrælkun á fiskverkunarfólki. Við höfum líka séð smygl á dýrum og dópi. Barátta okkar snýst því ekki bara um fiskinn í sjónum heldur erum við að glíma við fyrirtæki sem svífast einskis. Á bak við fyrirtækin er auðvitað fólk sem gerir allt sem það getur til að verða ekki gómað. Löndin þurfa að vinna saman til að sýna að þau viti hvað er á seyði og hiki ekki við að veita því mótspyrnu.“

Fiskurinn fer líka til Evrópu

Aðspurð um hverskonar fyrirtæki sigli skipum sínum alla leið til Vestur-Indlandshafs til þess að þverbrjóta lög, segir Kristín að flest komi frá Asíu. „Skip frá Evrópu hafa líka stundað ólöglegar veiðar en virðast flest fara að lögum um þessar mundir. Fjölmörg skip frá Frakklandi og Spáni veiða í hafinu, og einnig nokkur frá Ítalíu. Fyrirtækin eru að slægjast eftir túnfiski sem þau koma á markað í gegnum Taívan, þaðan til Japan og stundum líka til Evrópu. Hinn stolni fiskur getur því hæglega endað í Evrópu þó hann sé veiddur af skipi frá Asíu. Þannig flækjumst við öll inn í málið.“

Nær ómögulegt er fyrir neytendur að vita hvort túnfiskur sem fæst úti í búð sé veiddur með löglegum hætti. Kristín segir að unnið sé að því að koma á vottunarkerfi fyrir löglega veiddan fisk en slíkt sé tímafrekt og ekki langt á veg komið. „Blekkingarnar sem fyrirtækin stunda eru að veiða fisk á einu skipi og færa hann yfir á önnur skip. Sum skipin hafa veiðileyfi, önnur ekki, og þess vegna getur verið ómögulegt að vita hver upprunalega veiddi fiskinn. En við reynum að finna út úr því öllu og bera kennsl á skipin.“ Þekkt aðferð er að skipverjar blandi ólöglega veiddum afla við löglega veiddan og villi þannig um fyrir eftirlitsaðilum.

Meðfram strandlengju Austur-Afríku liggja löndin Tansanía, Kenía, Madagaskar, Márítíus, Mósambík, Kómoreyjar og Seychelleyjar. Til stendur að Sómalía bætist í Fish-i samstarfið á næstunni. „Löndin hafa mikinn hag af því að skiptast á upplýsingum um fyrirtækin sem við er að etja, eins og hvenær skipin sigla frá einu hafsvæði til annars. Við söfnum verðmætum upplýsingum með aðstoð gervihnatta og miðlum þeim áfram til landanna. Við leggjumst í miklar rannsóknir til þess að komast að því hver veiðir hvar, hvaða aðilar vinna saman og hvernig. Þessi gagnasöfnun hefur leitt til þess að við höfum gómað skip við ólöglegar veiðar, meðal annars þegar þau voru að versla með leyfi. Peningarnir skiluðu sér aldrei á réttan stað, heldur var einhver sem stakk þeim undan.“

Viljum vernda fiskistofna

Fish-i hefur líka afhjúpað fyrirtæki sem beitt hafa blekkingum til að hylma yfir vafasama fortíð sína við ólöglegar fiskveiðar. Sumum skipum hefur verið meinuð aðkoma að hafsvæðum og höfnum við austurströndina og verið send burt, með tilheyrandi kostnaði fyrir fyrirtækin.

Þó Fish-i kortleggi sjóræningjaveiðarnar, er tilgangurinn ekki að úthrópa þá sem stunda þær.
„Við viljum ekki öskra það um allt, hverjir veiða ólöglega. Við miðlum bara þeim upplýsingum til landanna og látum þau um að bregðast við. Það eru þau sem ákveða hvernig best sé að taka á málum. Oftast kalla þau inn skipin sem grunuð eru um eitthvað misjafnt, og rannsaka þau. Okkar hugsjón er að breyta því hvernig fyrirtækin veiða og umgangast hafsvæðin. Við viljum að þau viti að það kostar að fara ekki að lögum, að þau bregðist við og breyti sinni háttsemi. Ekki síst til að vernda fiskistofna og koma í veg fyrir ofveiði.“

Að sögn Kristínar eru sektarviðurlög eitt öflugasta varnarkerfið sem löndin hafa til að verjast sjóræningjaveiðum. „Þau hafa endurheimt dágóða summu með því að sekta fyrirtæki sem veiða ólöglega. Meira en þrjár milljónir Bandaríkjadala hafa skilað sér með slíkum sektum. Það er gott að sjá afrakstur baráttunnar og ekki verra að hann sé í mælanlegum einingum. Ég held líka að það eina sem geti raunverulega breytt heiminum í dag séu svona inngrip. Ef það er dýrt að brjóta reglur, þá er þeim fylgt.“

Spillingin er allstaðar

Verkefnið sem Kristín stýrir hefur skilað svo miklum árangri að nú er unnið að því að koma sambærilegu kerfi á við alla vesturströnd Afríku. „Við vorum nokkur sem innleiddum kerfið í Afríku. Vinur minn frá Noregi, Gunnar Album náttúruverndarsinni, var hugmyndasmiður kerfisins í samvinnu við African Intergovernmental group Stop Illegal Fishing, og kom því fyrst upp í Noregi. Hann lést í fyrra en hugmyndir hans hafa heldur betur haldið áfram að vinda upp á sig því nú er verið að setja upp samskonar kerfi á jafn stóru svæði við vesturströnd Afríku. Sú vinna er styrkt og fjármögnuð af norsku þróunarhjálpinni. Það krefst mikillar þekkingar að beita árangursríkum aðferðum og vita hvaða tækni sé best að nota til þess að greina og nýta upplýsingarnar sem við söfnum.“

Fish-i Africa er fjármagnað af The PEW Charitable Trusts. „Verkefnið er þó ekki kostnaðarsamt í samanburði við þá þróunaraðstoð sem þjóðir heimsins greiða. Við aðstoðum löndin með tæknilegar úrlausnir en það er samstaða þeirra sem raunverulega skilar árangri. Það eru þau sem sýna hugrekki með því að taka á fyrirtækjum sem stunda skipulagða glæpi. Löndin senda þau skilaboð að þau líði ekki að níðst sé á þeim. Að berjast gegn ólöglegum fiskveiðum getur beinlínis verið hættulegt. Fyrirtækin sem stunda þær, velta miklum fjármunum og valdamikið fólk heldur hlífiskildi yfir þeim. Spillingin er allstaðar. Það er mjög snúið að beita sér gegn sjóræningjunum og miklu einfaldara að sleppa því.“

Kristín segir að almennt sé talað um að fimmti hver fiskur í heiminum sé ólöglega veiddur.
„Í Vestur- og Austur-Afríku er hlutfallið hærra, eða um það bil fjórði hver fiskur. Þetta er gróflega áætlað en gefur mynd af því hve stóru hlutfalli af auðlindum landanna er rænt.“ Við austurströnd Afríku er sjávarútvegur ein mikilvægasta atvinnugreinin. Sjóræningjarnir hafa því afar skaðleg áhrif á staðbundin hagkerfi með því að stela lífsviðurværi íbúanna.

Dýrt að sigla með ránsfeng

„Fish-i er tiltölulega nýtt framtak. Við erum lítið teymi sem erum enn að reyna að finna út hvernig best sé að beita sér í baráttunni. Vegna smæðar okkar erum við sveigjanleg og getum auðveldlega skipt um kúrs á leiðinni. Við erum ekki orðin stofnun sem verður bjúrókrasíunni að bráð. Við getum brugðist hratt við. Þjóðirnar hafa aldrei áður stillt saman strengi sína og unnið saman á þennan hátt. Þessi nýja nálgun markar því tímamót þó ólöglegar fiskveiðar séu ekki nýjar af nálinni. Fyrir vikið er orðið hættulegra og dýrara að sigla eftir austurströnd Afríku með ránsfeng.“

Aðspurð um hver eigi fiskinn í sjónum og álit á íslenska kvótakerfinu, segist Kristín ekki vilja hætta sér í þá umræðu. „Kvótakerfið á Íslandi virkar kannski á Íslandi. En eitt get ég sagt, að Íslendingar eru þekktir fyrir að sjá til þess að það verði áfram fiskur í sjónum fyrir komandi kynslóðir. Það er einmitt það sem Afríkulöndin eru að reyna að gera það sem knýr mig áfram í baráttunni gegn sjóræningjum.“

The post Berst gegn sjóræningjum í Austur-Afríku appeared first on Fréttatíminn.

Eygló Harðardóttir félagsmálaráðherra segir að ríkisstjórnin hafi lofað því í tengslum við kjarasamninga að húsnæðisfrumvörpin verði að veruleika: „Það væru hrein og klár svik ef við myndum ekki ljúka þessu. Þetta er eitt af rauðu strikunum í kjarasamningum og forsenda þess að friður verði á vinnumarkaði til lengri tíma,“ segir hún.
Frumvörpin eru alls fjögur talsins, frumvarp um húsnæðisbætur sem kostar um 2 milljarða á ári, frumvarp um almennar íbúðir sem kostar 1,5 milljarða árlega næstu fjögur árin en gert er ráð fyrir kostnaðinum við frumvörpin á fjárlögum. Þá eru frumvörp um breytingar á húsnæðissamvinnufélögum og breytingar á húsaleigulögum.

Margir sjálfstæðismenn eru ósáttir við frumvörpin og segja að þau verði aldrei að veruleika. Nærri ár er síðan ráðherrann lagði fram frumvarpið um húsnæðisbæturnar en fjármálaráðuneytið fór um það ómjúkum höndum í fyrravor.

Óvanalega víðtækt samráð

Eygló segir að það hafi verið tekið tillit til athugasemdanna eins og hægt var, það hafi til að mynda verið gerðar miklar breytingar á frumvarpi um almennar íbúðir. Hún segir óvanalegt að haft sé jafn víðtækt samráð um mál eins og raunin sé í þessu tilfelli. „Ég veit ekki betur en það sé unnið að því hörðum höndum í velferðarnefnd þingsins að afgreiða málið,“ segir hún. Eygló segir frumvörpin fela í sér miklar réttarbætur fyrir leigjendur: „Það er hinsvegar hefðbundinn málflutningur sumra að ríkið eigi aldrei að koma fólki til aðstoðar. Við eigum hinsvegar að gera það í þeim tilfellum þar sem þörfin er mest. Og ef einhversstaðar er fólk sem þarf á aðstoð að halda, þá er það á leigumarkaði,“ segir ráðherrann.

Annars þarf ráðherrann að fara

„Ég trúi því ekki að þetta verði stöðvað, þá þarf ráðherrann að segja af sér því hún hefur lagt allt undir í þessu máli og stjórnarsamstarfið hlýtur að vera í uppnámi,“ segir Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, formaður velferðarnefndar. „Þetta loforð ríkisstjórnarinnar var leið til að leysa úr mjög alvarlegri stöðu á vinnumarkaði. Ég spái því að þetta verði að veruleika, annars væri fjármálaráðherra að gera sig að ómerkingi.“

Efnaminni einstæðir foreldrar græða minna á breytingunni en þeir njóta mests stuðnings í núverandi kerfi, samkvæmt greiningu fjármálaráðuneytisins á kostnaði við frumvarpið. Þær muni jafnframt leiða til hærri húsaleigu og hætt við að leigusalar geti þannig hagnast meira á breytingunni en leigjendur. Þar segir að hlutfallslega verði meira greitt niður af húsaleigu eftir því sem tekjur heimila eru hærri. Ekki verði séð að sú útkoma sé í samræmi við markmið frumvarpsins um að auka stuðning við efnaminni einstaklinga og fjölskyldur.

Eygló Harðardóttir bendir hinsvegar á að þetta sé fyrsta skrefið í þá átt að setja allan húsnæðisstuðning undir einn hatt og það sé mun stærri hópur að fá húsnæðisstuðning samkvæmt frumvarpinu en áður. Þeir sem hafi lægstu tekjurnar fái áfram hæstu bæturnar í krónum talið. Fjöldi fólks sem hafi ekki fengið neinn stuðning fái núna húsnæðisbætur og sé því að hækka hlutfallslega meira. Það sé auðvitað hægt að gagnrýna allar bætur á þessum forsendum, en líka skattalækkanir, eins og hafi sýnt sig.
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
tka@frettatiminn.is

The post „Annað væru hrein og klár svik“ appeared first on Fréttatíminn.

Gísli Gíslason, lögfræðingur og rafbílainnflytjandi, er staddur í lyftunni hans Spessa ljósmyndara í gömlu Kassagerðinni á Laugarnesi. Á ferðalaginu upp fjórar hæðir hússins segir Gísli frá sínum 100 kílómetra hæðum og gjaldþrota lægðum í lífinu.

„Ef ég á að vera hreinskilinn, þá var tíminn sem mér leið hvað verst í lífinu þegar ég var útskurðaður gjaldþrota árið 2002. Það voru áætlaðir háir skattar á mig sem mér tókst ekki að leiðrétta fyrr en seinna. Það var erfitt á meðan á því stóð en eftir á að hyggja lærði ég mikið af því og þetta var alls ekki svo slæmt, enda fékk ég búið mitt fljótlega aftur,“ segir Gísli og lýsir í kjölfarið sínum hæstu hæðum. „Ég er búinn að vera með sömu konunni í 35 ár og við eigum saman fimm börn, það er minn stöðugi hápunktur. Annað sem stendur upp úr er þegar ég fékk miða út í geiminn frá Richard Branson. Ég er númer 258 í röðinni að fara upp í geim með Virgin Galactic. Ég vonast til þess að komast að seinnipartinn á næsta ári. Við ferðumst 100 kílómetra á 70 sekúndum upp í þyngdarleysi og fáum að sjá jörðina að ofan. Það verður bókstaflega minn hápunktur.“

The post Frá gjaldþroti til tunglsins appeared first on Fréttatíminn.

Í hópnum Krakka Gaman eru átta krakkar á aldrinum 9-16 ára sem síðastliðið ár hafa gert sjö grínþætti og birt á Youtube. Gerð myndbandanna kemur þannig til að krakkarnir í hópnum eru börn vinafólks sem oft kemur saman og heldur matarboð. Í löngum boðum, þar sem spjallað er fram eftir kvöldi, tóku krakkarnir til þess ráðs að búa til þætti til að stytta sér stundir.

Krakkagaman-hópurinn kemur nú alltaf saman þegar slík matarboð eru haldin. Krakkarnir byrja á að koma með hugmyndir að atriðum og skrifa handrit. Svo eru þau tekin upp og allir skiptast á að leika og hjálpast að með upptöku hljóðs.
Eggert Geir kýs heldur að vera fyrir aftan myndavélina og sér um myndatöku, klippingu og eftirvinnslu. Eggert hefur haft áhuga á framleiðslu kvikmynda í fjögur ár og pabbi hans sýndi honum klippiforrit í tölvunni. Síðan hefur hann safnað sér fyrir kvikmyndavél, hljóðnemum og öðru til að framleiða Krakka Gaman og annað efni.

Svo virðist vera að hópurinn sé farinn að vekja athygli fyrir þættina og er framtíð hans björt.
Margrét Vilhelmína er eina stúlkan í hópnum, eins og er, og segir að ókunnugir krakkar hafi stundum komið að máli við sig vegna þáttanna. „Það hafa einhverjir krakkar sagt við mig: „Hey, ert þú ekki stelpan í Krakkagamni?“ Það eru ekki endilega krakkar sem ég þekki, bara krakkar í sundi og svoleiðis.“
Hópurinn er rétt að byrja og langar að gefa út DVD-disk þegar hann er komin með 10 þætti og hefja svo framleiðslu á annari seríu.
Þættirnir eru nú sjö talsins, en Krakka Gaman 8 er væntanlegt á Youtube.

 
Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir
salka@frettatiminn.is

mynd/af  YouTube

The post Krakka Gaman – gera grínþætti í matarboðum appeared first on Fréttatíminn.