Í búri í íbúð í Reykjavík búa í sátt og samlyndi tveir risasniglar, ein risaþúsundfætla og þrír kakkalakkar. Dýrin sex eiga það sameiginlegt að vera upprunnin í Afríku en búa nú í Norðurmýri. Öll borða þau plöntur og grænmeti, banana, fiskamat og af og til egg. Æstust eru þau þó öll í haframjöl.
Þó allir myndu ekki sjá gildi þess að eiga snigla að gæludýrum er rétt að geta þess að sem dæmi þykir slím snigla einstaklega gott fyrir húðina. Þó þarf að gæta að því að þrífa húðina vel fyrir slíkar tilraunir, þar sem slímhúð þeirra er svo viðkvæm að þeir veikjast auðveldlega af utanaðkomandi sýklum. Sniglarnir Nói og White Fang hafa þó aldrei veikst alvarlega, en Nói er heilsuveilli en bróðir hans og er oft slappur og matvandur.
Kakkalakkarnir Sauron, Fróði og Sámur eru nefndir eftir persónum í Hringadróttinssögu og þykja ljúf gæludýr, enda þykir þeim gott að kúra af og til á hlýjum stöðum, eins og undir handarkrika og á maga eiganda síns. Þeir ku rólegir en eiga til að hvæsa, sérstaklega einn þeirra sem telur sig leiðtoga bræðranna. Sá er æstastur í að hvæsa og taka á rás.
Sambúð þeirra sýnir glöggt að ólíkar tegundir geta vel búið saman og eru kakkalakkarnir jafnvel gjarnir á að hjúfra sig upp að sniglunum, sé sá gállinn á þeim.
Með því má segja að frábæru ári hafi lokið með stæl hjá þessum vinsæla glæpasagnahöfundi. Independent sagði að Snjóblinda væri meðal átta bestu glæpasagna ársins. Gagnrýnandi blaðsins skrifaði að Í henni birtist „heillandi leiftur af myrkum og hrikalega ógnvekjandi sviðum mannlífsins.“ The Times sagði á dögunum að breskir glæpasagnaunnendur þekktu tvo frábæra íslenska höfunda, Arnald og Yrsu, og nú bættist sá þriðji við: Ragnar Jónasson. Snjóblinda komst á toppinn á metsölulista Amazon í Bretlandi og Ástralíu og lesendur úti í heimi bíða spenntir eftir næstu bókum Ragnars.
Þá var nýjasta glæpasaga Ragnars, Dimma, ein mest selda bók síðasta árs á Íslandi. Snjóblinda hefur lengi verið uppseld á Íslandi en er nú væntanleg í nýrri kiljuútgáfu. Hún gerist sem kunnugt er á Siglufirði í myrkri, innilokun og ófærð.
Á Gautaborgarkvikmyndahátíðinni í næstu viku verður frumsýnd mjög áhugaverð íslensk heimildamynd, Garn, sem vonandi mun ná til landsins innan tíðar. Myndin er íslenskt/pólskt samstarfsverkefni en það er Una Lorenzen sem leikstýrir myndinni, Örn Eldjárn frumsemur tónlistina og Þórunn Hafstað klippir. Myndin fjallar um fjórar áhrifaríkar konur frá Póllandi, Japan, Svíþjóð og Íslandi sem nota hekl og prjón til að búa til ögrandi nútímalist, pólitískar yfirlýsingar, sirkusverk og framúrstefnulega leikvelli.
„Þó svo að garnið sé rauður þráður í myndinni þá er þetta fyrst og fremst saga um sterkar persónur og lífssýn þeirra. Myndin byrjar á Íslandi en ferðast svo um allan heim, meðal annars til Hawaii og New York,“ segir Una Lorenzen leikstjóri en þetta er hennar fyrsta kvikmynd í fullri lengd. „Hingað til hef ég eingöngu verið að gera hreyfimyndir en kynntist Heather Millard, framleiðanda myndarinnar, þegar ég gerði hreyfimyndir fyrir kvikmyndina Future of Hope. Ég kom inn sem leikstjóri seint í ferlinu en það var bæði skemmtilegt og lærdómsríkt að vinna þessa mynd með fámennum en þéttum hópi fagmanna.“
sjá trailer; á facebook-síðu Yarn the movie.
Yarn the Movie:
A Compass Films production in co-production with 2M Film Studio, Poland.
Tískuviku karla í París lýkur í dag. Sem endranær hefur vikan verið veisla fyrir líkama og sál þeirra sem fengu að berja dýrðina augum. Við hin getum notið ljósmyndanna sem bera vitni um nýjustu strauma tískunnar. Það vakti sérstaka athygli hversu margir hönnuðir vottuðu fórnarlömbum hryðjuverkaárásanna í París samúð eða gagnrýndu árásirnar með hinum ýmsu leiðum í hönnun sinni. Þeirra á meðal voru Comme des Garcons, Walter Van Beirendonck og Luis Vuitton. Hér má sjá brot af dýrðinni.
Walter Van BeirendonckComme Des GarconsComme Des GarconsWalter Van BeirendonckWalter Van BeirendonckWalter Van BeirendonckComme Des Garcons
Fréttaskýring fyrir barnið í okkur er tilraun Fréttatímans til að sitja flókin mál fram á of einfaldan hátt: Fyrsta tilraunin birtist um þessa helgi. Hún fjallar um Kára sem safnar undirskriftum
Kári er alls ekki glaður. Kári er reiður. Kára finnst að við eigum að hugsa betur um veika fólkið.
Láttu veika fólkið fá meiri pening, segir Kári við Simma. Já, ég skal gera það, segir Simmi. En samt ekki eins mikið og þú vilt. Það er alltof mikið.
Láttu þá fá meiri pening! hrópaði Kári. Nei! Sagði Simmi. Ef þú lætur þá ekki fá meiri pening þá hvæsi ég og blæs til söfunar undirskrifta, segir Kári.
Þú getur það ekki, segir Simmi. Þú þorir það ekki. Víst þori ég það, segir Kári. Mér er svo sem alveg sama, segir Simmi. Það er ekkert að marka svona undirskriftir. Fólk veit ekkert hvað það vill. Það skrifar undir allskonar.
Þú ert bara fúll og leiðinlegur, segir Kári. Og vondur. Þú vilt ekki hjálpa veika fólkinu. Jú, víst vil ég hjálpa veika fólkinu, segir Simmi Ég er alltaf að hjálpa veika fólkinu. Það hefur enginn hjálpað veika fólkinu eins mikið og ég.
Aba babb, segir Kári. Þú gætir hjálpað miklu fleira fólki. Bara ef þú vilt. Svo fór Kári og fékk meira en fimmtíu þúsund manns skrifa undir yfirlýsingu um að hann hefði rétt fyrir sér en ekki Simmi.
Í Húsdýragarðinum verður sýning á morgun, laugardag, á ólíkum tegundum skrautdúfna. Skrautdúfnabændur koma saman til minningar og til styrktar vegna dúfnanna sem drápust í bruna í húsakynnum Skrautdúfnafélags Hafnarfjarðar í byrjun árs. Ragnar Sigurjónsson dúfnabóndi segir brunann sorglegan. „Sem betur fer voru ekki öll egg í sömu körfunni svo skrautdúfurnar þrífast áfram. Við verðum með fjölbreyttar skrautdúfur til sýnis í Húsdýragarðinum á laugardaginn, frá klukkan 12-16. Þau hjá Húsdýragarðinum hafa verið ofboðslega hjálpfús að bjóða okkur sýningarrými og búr.“
„Ég bjó í fimm ár í Rotterdam þar sem ég var að vinna við myndlist og þar kynntist ég hópi af Íslendingum,“ segir Rebecca Erin Moaran sem er frá Oregon í Bandaríkjunum en hefur búið á Íslandi í tíu ár. „Það virðist vera dálítið þannig að þar sem einn Íslendingur er, eru fleiri. Ég kynntist upphaflega myndlistarmönnunum Libiu Castro og Ólafi Ólafssyni og í gegnum þau kynntist ég fleiri og fleiri Íslendingum og fléttaðist smátt og smátt inn í þéttan vef. Vinir mínir voru duglegir við að hvetja mig til að sækja um vinnurými á Íslandi og vera þar í einhvern tíma og á endanum sló ég til,“ segir Rebecca sem fékk vinnurými hjá Kling og Bang í 3 mánuði árið 2005. „Vinir mínir í Rotterdam höfðu rétt fyrir sér, mér leið strax eins og heima hjá mér og nú eru liðin tíu ár og enn er ég hér.“
„Ég er algjörlega farin að líta á Ísland sem heimili mitt. Ég hef skotið rótum hér og sé það ekki fyrir mér að ég eigi eftir að fara héðan. Ég flutti hingað 29 ára og nú er ég 39 ára svo ég hef búið hér öll mín fullorðinsár,“ segir Rebecca sem hefur unnið við leikmyndagerð fyrir bíó og auglýsingar meðfram listinni auk þess að kenna við Listaháskólann og Myndlistarskóla Reykjavíkur. Í listinni er ég aðallega að vinna með 16 mm filmu og í kringum það stofnaði ég ásamt öðrum Kino Smiðjuna og við sýndum mánaðarlega í Hafnarhúsinu en í dag sýnum við í Mengi.“
„Alls staðar í heiminum eru plúsar og mínusar. Hér eru pólitíkusar sem hugsa í skammtímalausnum pottþétt stærsti mínusinn en það besta við Ísland er samfélagið. Í myndlistarheiminum og í kvikmyndagerðinni standa allir svo þétt saman og allir eru alltaf boðnir og búnir til að hjálpast að.
Ég elska hvað fólk er jákvætt hérna og til í að framkvæma hvað sem því dettur í hug, allir trúa því að hlutirnir muni reddast að lokum.
Þetta reddast er uppáhalds íslenski frasinn minn, en hann virkar auðvitað bara ef allt samfélagið trúir á hann. Svo verð ég að bæta því við að ég elska veðrið hérna! Óveður og stormur gerir mig hamingjusama.“
Rebecca Erin Moaran er frá Oregon í Bandaríkjunum en hefur búið á Íslandi í tíu ár.
Árni Páll Árnason, formaður Samfylkingarinnar, spurði Bjarna Benediktsson fjármálaráðherra í óundirbúnum fyrirspurnum á þingi út í þann mikla mun sem er á stuðningi við barnafjölskyldur á Íslandi og á Norðurlöndum, eins og kom fram í Fréttatímanum um helgina síðustu. Eins og þar kom fram fá börn mun minni stuðning út úr íslenskra velferðakerfinu en úr velferðaríkjunum á Norðurlöndum. Barn foreldra í sambúð hefur fengið um 3,5 milljónum krónum minna í barnabætur á Íslandi þegar það hefur náð 17 ára aldri en tíðkast að meðaltali í Noregi, Danmörku og Svíþjóð.
„Það er sláandi að sjá samanburðinn þegar kemur að barnabótum og fæðingarorlofi,“ sagði Árni. „Það eru svo til aðeins börn einstæðra foreldra og hinna allra tekjulægstu sem njóta barnabóta hér á Íslandi eins og við þekkjum svo vel og munurinn er þannig að hann skiptir tugum milljarða. Það er sérstaklega athyglisvert að barnabætur með tveimur börnum fólks í sambúð eru 5.800 kr. á Íslandi en ættu að vera 35.000 kr. ef íslensk börn sætu við sama borð og á Norðurlöndunum.“
Bjarni Benediktsson hafnaði því að þetta væri vandamál. Hann sagði það stefnu stjórnvalda að halda sköttum lágum og ekki styðja aðra hópa en þá sem væri í brýnni þörf fyrir aðstoð. „g er þeirrar skoðunar að bótakerfi eins og barnabótakerfið, svo að dæmi sé tekið, eigi fyrst og fremst að beinast að þeim sem eru í þörf fyrir auknar ráðstöfunartekjur. Að öðru leyti eigum við að stilla sköttum í hóf.“
Samtal þeirra félaga á þingi má sjá hér:
Svona mæltist þeim úr pontu:
Árni Páll: Virðulegi forseti. Í Fréttatímanum um liðna helgi gat að líta úttekt á samanburði á velferðarkerfinu á Íslandi og á öðrum Norðurlöndum. Sú greining var byggð á nýrri samanburðarskýrslu norrænu hagtölunefndarinnar um félagsleg málefni og byggir því á opinberum gögnum.
Það sem er athyglisvert þegar horft er yfir þessa úttekt, og í ljósi þeirrar umræðu sem átt hefur sér stað að undanförnu um samanburð heilbrigðiskerfisins á Íslandi við heilbrigðiskerfi í öðrum nágrannalöndum, er að sama hvar borið er niður á sviði félagslegrar velferðar, þjónustu við börn, aðbúnað eldri borgara, þá er himinn og haf á milli þess sem raunveruleikinn á Íslandi hljóðar upp á og þess sem fólk má vænta í grannlöndunum.
Eina sviðið þar sem við gerum þokkalega vel og jafnvel betur en önnur lönd er á sviði vaxtabóta en það kemur ekki til af góðu heldur er það til að niðurgreiða íslenska krónu og dugar samt ekki til því að húseigendur væru betur settir með norræna vexti án vaxtabóta en með íslenska vexti og vaxtabætur.
Það er sláandi að sjá samanburðinn þegar kemur að barnabótum og fæðingarorlofi. Það eru svo til aðeins börn einstæðra foreldra og hinna allra tekjulægstu sem njóta barnabóta hér á Íslandi eins og við þekkjum svo vel og munurinn er þannig að hann skiptir tugum milljarða. Það er sérstaklega athyglisvert að barnabætur með tveimur börnum fólks í sambúð eru 5.800 kr. á Íslandi en ættu að vera 35.000 kr. ef íslensk börn sætu við sama borð og á Norðurlöndunum.
Ég vil spyrja hæstv. fjármálaráðherra: Er ekki ástæða til að endurskoða þá sveltistefnu sem ríkisstjórnin hefur tekið upp í barnabótakerfinu(Forseti hringir.) og gagnvart fæðingarorlofinu sérstaklega og endurskoða þær áherslur sem stjórnarmeirihlutinn sýndi hér við fjárlagagerðina að þrengja svið þessara bóta og taka þær almennt af fólki á meðaltekjum?
Bjarni Ben: „Herra forseti. Það er þannig með samanburðarskýrslur að þær gefa hver sína myndina. Nú hef ég ekki kynnt mér þessa tilteknu skýrslu sem hv. þingmaður vísar til en ég þekki aðrar skýrslur, ég þekki skýrslur frá OECD til dæmis af ráðstefnu sem ég sótti á síðasta ári sem kemur út undir enska heitinu How is life? þar sem kemur fram að almennt hafi Íslendingar það mjög gott í alþjóðlegum samanburði, t.d. hvað varðar aðgengi að heilbrigðisþjónustu, það þykir vera til fyrirmyndar á Íslandi og á það við um marga aðra þætti sem skipta daglegt líf fólks máli.
Hér er sérstaklega spurt um barnabætur. Það er kölluð sveltistefna, stefna sem ríkisstjórnin hefur fylgt um hækkun barnabóta. Við hækkuðum barnabætur verulega fyrir tveimur árum og færðum niður tekjuskalann með auknum tekjutengingum. Þannig tryggðum við að auknar bætur mundu betur nýtast þeim sem minna hafa milli handanna. Þeir sem eru í þeirri stöðu eru í betri málum, ef svo mætti að orði komast, í dag en gilti þegar hv. þingmaður var í ríkisstjórn.
Hér er því haldið fram að barnabætur hafi verið skertar um of. Þó er það svo að einstætt foreldri með tvö börn, annað undir sjö ára aldri, missir ekki að fullu rétt sinn til barnabóta fyrr en viðkomandi hefur náð einni milljón í tekjur. Það má svo sem velta fyrir sér hvort kerfi sem er þannig uppbyggt að jafnvel þeir sem hafa eina milljón í tekjur fá barnabætur, hvort skerðingar séu í slíku kerfi of miklar. Ég get tekið undir með hv. þingmanni um að við getum gert betur (Forseti hringir.) og eigum að gera það, fyrst og fremst með verðmætasköpun, en ég tel hins vegar ekki að við höfum verið með skerðingarhlutföll rangt stillt þegar þeir sem hafa jafn miklar ráðstöfunartekjur og ég hef hér rakið njóta enn barnabóta.“
Árni Páll: „Virðulegi forseti. Það er greinilega ástæða fyrir hæstv. fjármálaráðherra að kynna sér þessa skýrslu vegna þess að niðurstaða hennar er akkúrat sú að það séu aðeins börn einstæðra foreldra og hinna allra tekjulægstu sem njóti barnabóta en ekki börn fólks í sambúð, og að barnabætur á hvert barn á Íslandi séu þess vegna einungis um tveir þriðju af því sem mætti búast við annars staðar á Norðurlöndunum.
Hann getur tekið dæmi, eitt einstakt dæmi, af einstæðu foreldri en hann forðast að taka dæmi af foreldri í sambúð þar sem skerðingarmörkin hjá foreldri með eitt barn byrja rétt við 200 þús. kr. og skerðingin verður full við 409 þús. kr. Það er auðvitað sá veruleiki sem er vandamálið. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að hækka ekki skerðingarmörk og breyta þessum stuðningskerfum, sem alls staðar á Norðurlöndunum eru við allan þorra (Forseti hringir.) fólks, í lágtekjustuðning. Það er sú grundvallarbreyting sem veldur því að fólk þarf að flytja af landi brott til að fá velferðarstuðning sem ætti að vera í boði á Íslandi. Það er algjör óþarfi að flytja fólk út til að það upplifi að það geti fengið eðlilegan stuðning við framfærslu barna sinna.
Bjarni Ben: „Herra forseti. Samfylkingin hefur fylgt þeirri stefnu að allir eigi að fá barnabætur óháð tekjum, hefur boðað þá stefnu. Á sama tíma segir Samfylkingin að það megi ekki og ætti ekki að lækka skatta á millitekjufólk. Ég er þeirrar skoðunar að bótakerfi eins og barnabótakerfið, svo að dæmi sé tekið, eigi fyrst og fremst að beinast að þeim sem eru í þörf fyrir auknar ráðstöfunartekjur. Að öðru leyti eigum við að stilla sköttum í hóf. Sú leið sem Samfylkingin boðar — sem er að hafa háa skatta, líka á þá sem eru með millitekjur og svo þriðja skattþrepið á þá sem eru með 700 þús. kr. og meira og nota síðan þá skatta til að dreifa aftur út eftir reglum sem menn telja hér í þessum sal að þeir geti fullkomnað og haft svo sanngjarnar að allir eigi að vera sáttir — er stefna sem ég fylgi ekki. Ég tel að bótakerfin eigi fyrst og fremst að gagnast þeim sem hafa ekki nægar ráðstöfunartekjur og við getum lyft undir með. Að öðru leyti eigum við að láta fólk í friði með lágum sköttum.“
Ef við byrjum á þessari yngri, hún er allra manna hugljúfi og dásamlegur karakter. Nema hvað, krakkinn sefur svo illa á nóttunni og er mjög lengi að sofna á kvöldin. Hún hefur verið að sofa bara einu sinni á daginn síðan í nóvember sem dagmömmurnar segja mjög óvenjulegt fyrir svona lítið barn (fædd 3. jan. 2015). Ég sagði svo að hún mætti ekki sofa lengur en til kl. 15 því ekkert gengi að fara að sofa á kvöldin, þeim aftur til mikillar furðu. Þrátt fyrir það er hún iðulega 1-1.5 klst. að sofna á kvöldin. Við erum búin að prófa að kaupa Lulla-doll, spila tónlist, gefa henni bangsa og núna seinast settum við hana inn í sama herbergi og stóra systir. Lítið breytist, við reynum að veita lágmarksþjónustu og ekki hlaupa til ef hún byrjar að góla. Fer upp í rúm yfirleitt um kl. 8. Hún vaknar svo einnig mjög oft á nóttunni, stundum kannski á klst. fresti frá kl. 23-4, fer svo á fætur oftast milli kl. 6.30-7 og við með bauga niður á höku.
Ljósmynd/NordicPhotos/Getty
Elsku þreyttu og baugóttu foreldrar. Bestu þakkir fyrir erindið og þið eigið samúð mína alla. Bæði þið og dóttir ykkar hljótið að vera örmagna eftir eins árs svefnvandræði og algjörlega tímabært að leita nýrra leiða.
Leitið til sérfræðinga
Fyrst af öllu vil ég hvetja ykkur til að leita aðstoðar hjá sérfræðiteymi sem starfar á göngudeild Barnaspítalans. Þar starfa tveir hjúkrunarfræðingar, sérhæfðir í svefnvanda ungra barna og önnur þeirra gaf einmitt út bókina Draumaland með leiðum til að bæta svefnvenjur 0-2 ára barna. Bókin er fáanleg í öllum bókabúðum og tíma á göngudeild pantið þið sem sagt á Barnaspítalanum í síma 5433700.
Upp í eða eitt í rúmi og herbergi
Mér skilst á bréfinu ykkar að dóttir ykkar sofi sínum óreglulega svefni í eigin rúmi og eigin svefnherbergi. Það eru skiptar skoðanir um hvenær barn eigi að sofa í eigin rúmi og hvenær í eigin herbergi. En við vitum að börn vilja helst vera uppi í hlýju bólinu hjá foreldri sínu og sú nánd er afar jákvæð en ekki varanlegt svefnfyrirkomulag. Að mínu mati sofa börn best í eigin rúmi en í herbergi foreldranna, t.d. fyrstu tvö æviárin. Þá skynjar barnið nálægðina og er í seilingarfjarlægð frá hlýrri hönd foreldris ef þarf að róa barnið. Ég ítreka að skoðanir eru skiptar þarna og besta ráðið er alltaf það sem gefur bestan árangur fyrir bæði barn og foreldri.
Á að svæfa börn?
Þið hafið prófað að setja yngri stúlkuna ykkar inn til hinnar eldri á nóttunni en það þarf að standa vörð um svefninn hennar og því er sú leið ekki heppileg. En margt annað getur hjálpað til.
Góð kvöldrútína er mikilvæg fyrir svefninn. Hollur matur og rósemd við kvöldverðarborðið, ekkert sælgæti, mögulega bað sem oft virkar róandi fyrir svefninn og róleg stund meðan mamma eða pabbi hátta stúlkuna sína. Síðan eru skiptar skoðanir um það hvort eigi að svæfa börn. Ég sjálf hvet foreldra til að gefa barninu tíma með sér þegar það er komið í bólið. Hlý nærvera, söngur, bókaskoðun og síðan bóklestur fyrir svefninn er alltaf góð regla. Mörg börn sofna sjálf eftir samveruna þótt foreldrið fari fram en önnur getur þurft að svæfa. Þarna meta foreldrar sjálfir hvað virkar best og hvað ekki.
Á að hlaupa til?
Loks nefnið þið viðbrögð ykkar á nóttunni þegar þið reynið að hlaupa ekki strax til þegar stúlkan mótmælir en endið oftast með að fara til hennar. Þarna er ákveðin þversögn sem ruglar hana í ríminu, hún veit að ef hún kvartar og grætur koma mamma og pabbi ekki strax en koma samt að lokum. Það er mikilvægt fyrir traust barnsins að foreldrar bregðist strax við því hjálparákalli sem gráturinn er nema verið sé að breyta einhverri ákveðinni hegðun barns samkvæmt plani og í samráði við fagfólk.
Gangi ykkur allt í haginn og ég veit að svefnráðgjöfin mun finna bestu leiðirnar með ykkur. Ykkar Magga Pála
„Nú er náttúrlega off-síson en maður er reyna að æfa eitthvað, kannski 6-7 sinnum í viku. Svo fer þetta almennilega í gang með vorinu,“ segir Pétur Einarsson, fjárfestir og þríþrautarkappi.
Pétur hefur margoft keppt í þríþrautum og járnkörlum auk þess að taka þátt í helstu maraþonhlaupum heims. Hann er farinn að hlakka til sumarsins þegar bestu aðstæður eru til að stunda sportið.
Pétur er á fullu þessa dagana við að skipuleggja fyrsta alþjóðlega þríþrautarmótið á Íslandi sem haldið verður 23. júlí í sumar. „Við ætlum að fá nokkur hundruð útlendinga til að keppa hér, atvinnumenn sem safna stigum í alþjóðlegri mótaröð. Þetta er ægilega spennandi,“ segir Pétur en nánari upplýsingar má fá á www.challengeiceland.is.
Pétur Einarsson æfir ekki nema svona 6-7 sinnum í viku nú yfir háveturinn. En hann hlakkar til að bæta úr því í vor og sumar. Ljósmynd/Rut Sigurðardóttir
„Ég byrjaði í kringum fertugt. Þá var ég bankamaður í London og var auðvitað allt of þungur. Það kviknaði bara á perunni hjá mér. Ég byrjaði á því að hlaupa, fór í New York maraþonið 2004 og færði mig svo fljótlega yfir í þríþraut. Sú fyrsta var árið 2006 á Jersey og svo fór þetta bara að aukast. Ég tók öll helstu maraþonin; New York, Boston, Chicago, London og Berlín. Svo fór ég í minn fyrsta Iron Man þegar ég var að verða fimmtugur,“ segir Pétur sem var ekki sáttur við tímann í sínum fyrsta járnkarli.
„Þannig að ég fór aftur sex vikum síðar. Þú sérð hvað maður er bilaður. En það virkaði ekkert og ég fór á sama tíma. Ég var nú eiginlega bara ánægður að lifa þetta af. Móðir mín var líka fegin þegar ég var kominn aftur til Íslands og sá að ég var meira og minna heill á húfi. Þau gömlu hafa miklar áhyggjur af mér í þessu sporti. Þetta er önnur kynslóð, foreldrar mínir eru fæddir 1930, og hreyfing fólks á þeim tíma var bara að ná í kindur eða róa bátum. Þá var enginn að fara að hreyfa sig bara til að gera það.“
Hvað er þríþraut?
Þríþraut, eða járnkarl, samanstendur af 3,8 kílómetra sundi, 180 kílómetra hjólakeppni og maraþonhlaupi.
Það virðist vera algengt að fólk taki upp á því að stunda svona íþróttir í kringum fertugt. Er þetta einhver aldurskrísa?
„Já, auðvitað. Maður er kannski búinn að sanna að maður getur lært, maður getur unnið eitthvað og eignast fallega fjölskyldu. Svo hvað meira? Þá kemur eitthvað svona, annað hvort fer maður að skrifa bók eða ganga á fjöll – eða að fara í Iron Man. Þetta er bara spurning um áskoranir, andlegar eða líkamlegar. Það gefur lífinu einhverju meiningu að setja okkur markmið og klára þau. Að sigrast á einhverju. Frumeðlið er mjög sterkt þó við séum alltaf að bæla það niður með því að vera menningarleg og skipulögð. Við þurfum líka þessa útrás, að berjast áfram og sigra.“
Svo er þetta voðalegt græjusport, þessi hjól eru varla þau sömu og venjulegt fólk notar?
„Nei. Þegar ég fékk keppnishjólið mitt fór ég til San Diego í Kaliforníu í bike fit. Þar var ég í hálfan dag tengdur tölvum og búnaði þar sem líkami minn var mældur. Allar stærðir, hvar og hvernig vöðvarnir virka og hvernig ég vinn. Út úr þessu er reiknað og svo kemur grafísk útfærsla á því hvert er hið fullkomna hjól fyrir mig. Svo setja þeir það saman úr hlutum sem henta fyrir mína líkamsbyggingu. Út úr þessu kom uppáhalds hjólið mitt.“
Velferðarráðuneytið ýtti börnum með þroska- og hegðunarvanda með einu pennastriki yfir á sveitarfélögin árið 2013 en þeim fylgir kostnaður upp á allt að 600 milljónir. Vandi þessara barna hafði fram að því talist heilbrigðismál og því á forræði ríkisins.
Í apríl 2014 ákvað nefnd á vegum velferðarráðuneytisins einhliða að þessi málaflokkur ætti að heyra undir sveitarfélögin. Þeirri ákvörðun fylgdi ekkert fé og því vilja sveitarfélögin ekki una. Samband íslenskra sveitarfélaga hefur meira að segja lýst því yfir sveitarfélögunum beri ekki skylda, samkvæmt lögum, til að annast þessi börn og þau hafi tekið málaflokkinn yfir án þess að þurfa það í raun.
Talið er að átta til tólf börn á Íslandi séu með svo alvarlegan þroska- og hegðunarvanda að þau þurfi umönnun næstum því allan sólarhringinn. Þau hafa til viðbótar við þroskaröskun þróað með sér geðræn vandamál eða erfiða geðsjúkdóma. Mörg þeirra hafa að auki einangrast, fallið úr skóla, leiðst út í fíkniefnaneyslu eða sótt í óæskilegan félagsskap.
Stuðningur við foreldra og heimili er ekki nægur og venjuleg fósturheimili henta ekki þar sem hætta er á því að börnin skaði sig sjálf og aðra. Eftir að sveitarfélögin tóku málefni fatlaða yfir hefur verið deilt um hvort ábyrgðin á þessum börnum eigi að vera á hendi ríkis eða sveitarfélaga.
Það er verið að brjóta á börnum
Elín Sigurðardóttir, varaformaður velferðarráðs Reykjavíkur, segir að borgin – hafi haldið áfram að þjónusta sína skjólstæðinga þrátt fyrir þessa ákvörðun en það standi yfir viðræður við ríkið um hvernig fara skuli með kostnaðinn. Ef ekkert komi út úr þeim viðræðum telur hún ekki útilokað að málið endi fyrir dómstólum.
Flest þessara barna eru búsett í Reykjavík en það gefur auga leið að minni sveitarfélög úti á landi ráða ekki við að greiða frá fjórum og allt upp í átta milljónir á mánuði fyrir hvert barn.
Elín segir mikilvægt að tryggja þjónustu fyrir þennan hóp. Sveitarfélögin séu misvel búin til að greiða fyrir dýr úrræði og hættan sé sú að börn frá minni sveitarfélögum verði einfaldlega útundan. Það sé brot á jafnræðisreglu. Finna þurfi lausn sem bæði ríki og sveitarfélög geti unað við.
Þessu til viðbótar hefur Barnaverndastofa gert samninga við Akureyrarbæ undanfarin sex ár um öryggisvistun tveggja barna með fjárveitingu frá velferðarráðuneytinu og hefur þjónustan verið fjármögnuð að fullu vegna þessara einstaklinga til 20 ára aldurs. Þriðja barnið var svo dæmt í öryggisvistun í árslok 2015.
Vistun hvers barns kostar á bilinu 50 til 80 milljónir á ári. Eftir að tvítugsaldri er náð hefur velferðarráðuneytið hinsvegar hætt að greiða með börnum í öryggisvistun og bærinn hefur staðið straum af því, að frádregnum greiðslum úr jöfnunarsjóði. Bærinn hefur því greitt um 140 milljónir af eigin fé vegna öryggisgæslunnar.
UTmessan fer fram á morgun, laugardag, viðburður sem býður almenningi að skyggnast inn í heim tölvugeirans. Á UTmessunni munu meðal annarra Sys/tur miðla þekkingunni áfram og bjóða fólki að spreyta sig í tölvutætingu.
Sys/tur er félag kvenna í tölvunarfræði í HR og hefur félagið tvíþættan tilgang: Að hvetja konur innan HR til að mynda tengslanet sín á milli og að hvetja konur til að koma í þennan geira. „Enda eru enn allt of fáar konur innan hans,“ segir Sigurlaug Guðrún Jóhannsdóttir, forkona sys/tra.
Sigurlaug var nýkomin af námskeiði Promennt í tölvutætingu þegar Fréttatíminn náði tali af henni.
„Ég hafði ekki prófað þetta áður, en nokkrar okkar höfðu reynslu.“ Hún segir tölvutætingu ganga út á að „líta undir húdd“ tölvunnar og sjá úr hverju hún er gerð. „Þetta var svolítið eins og að vera í smíðatíma, maður er að æfa sig í að nota rétta skrúfjárnið og svona. Þetta er rosalega verklegt og gefur manni nýja sýn á þennan þarfasta þjón nútímamannsins.“
Á UTmessunni á laugardag munu Sys/tur og Promennt miðla þekkingu sinni áfram og bjóða fólki á aldrinum 15-20 ára að setja saman tölvu í tölvutætingarkeppni. Sá fyrsti sem tekst að setja tölvuna saman og koma henni í gang vinnur svo námskeið í tölvutætingu.
Þura Stína sigldi skútu með afa sínum í átta mánuði frá Tyrklandi í Karíbahafið. Skipstjórinn og plötusnúðurinn er óhrædd að taka áskorunum og keppir nú í deildarmóti í kotru.
Það má segja að Þura Stína Kristleifsdóttir geri það að lifibrauði að brjóta niður staðalímyndir. Hún hefur alla tíð tamið sér að segja „já“ við tækifærum. Sú jákvæðni hefur oftar en ekki gert hana að fyrstu eða einu stelpunni í hópnum. Í grunnskóla tók hún þátt í rapplagakeppni grunnskólanna, gerðist plötusnúður á Prikinu, varð skipstjóri og sigldi skútu yfir Karíbahafið og var nýverið eina konan til þess að keppa í deildarmóti í kotru.
„Afi átti fimm skútur á Tyrklandi. Eftir menntaskóla ákvað ég að sækja mér skipstjórnarréttindi, eða svokallað pungapróf í Vestmannaeyjum, og fara til hans að sigla. Ég vann í tvo mánuði að leigja út skútur og vinna á höfninni. Ég varð fyrir miklum fordómum, mennirnir á bryggjunni héldu að ég væri ein af dömunum um borð á mótorsnekkjunum.“
Þura Stína sigldi 2000 sjómílur á skútunni Íslandssól með afa sínum.
Á þessum tveimur mánuðum gerðu Þura Stína og afi hennar skútuna Íslandssól ferðbúna fyrir átta mánaða ferðalag. „Afi nefndi allar skúturnar sínar eftir kvenpersónum úr sögum Laxness. Hann vildi einnig hafa þær allar undir íslensku flaggi og borgaði meira fyrir það, þrjóskur maður.“
Blóðskvettur og sjóræningjar
Þrátt fyrir að hafa komið við í tuttugu löndum og tekið um borð nýja áhöfn í hverju landi kynntist Þura Stína einveru í fyrsta skiptið á ferðalaginu. „Ég var ekki vön því að vera ein með sjálfri mér, ég hef alltaf verið umkringd fólki. Þarna stóð ég heilu næturvaktirnar ein með hafinu og stjörnubjörtum himni.“
Á einni slíkri næturvakt við strendur Afríku fylltist Þura Stína skelfingu þegar hún sá ljós fram undan, líkt og land væri í augsýn. „Það kom ekkert land fram á radarnum, ég hélt ég væri að klessa skútuna. Ég heyri síðan hljóð úr mótor og sé að þetta eru tugir smárra fiskibáta og einn þeirra birtist skyndilega upp við Íslandssól. Þá hélt ég að um sjóræningja væri að ræða og „fríkaði“ út. En þá voru þetta bátsverjar að vonast eftir sígarettum, ég var svo fegin.“
„Það kom í ljós að ég er með hátt stig af ofvirkni og einnig athyglisbrest. Ég er hrædd við að breytast undir áhrifum lyfja, vera minna skapandi eða minna ég.“
Þura Stína segir frá allskyns uppákomum á ferðalaginu, þá sérstaklega þegar vont veður skall á og hún og afi hennar urðu að standa vaktina tvö. „Við vorum mitt á milli Grikklands og Möltu þegar maður um borð skall á hnakkann með glas af trönuberjasafa í hendi. Þetta var blóðbað þegar ég kom að, en trönuberjasafinn, sem helltist út um allt, ýtti undir dramatíkina. Það var tveggja sólarhringa sigling í land og urðum því að sauma hann á staðnum.“
Sjómennskan er karllæg
Þegar Þura Stína kom heim eftir ferðalagið reyndi hún að fá pláss um borð í togara. Þrátt fyrir að vera með pungapróf og reynslu við fiskverkun gekk það ekki eftir. „Þetta er karllægt umhverfi og ég hef heyrt tugguna „konur breyta stemningunni um borð.“ Ég hélt því áfram að vinna í frystihúsinu í Vestmannaeyjum og kom til Reykjavíkur á milli vertíða. Mér bauðst að reka Prikið um tíma og skemmtistaðinn Dollý síðar meir, sem var dýrmæt reynsla.“
Þura Stína segir það hark að reka skemmtistað í Reykjavík og þar hafi hún fyrst lært að segja nei. „Fólk er drukkið og í misgóðu ástandi, í þessu starfi og skiptir máli að vera ákveðinn. Þetta getur verið erfitt sérstaklega þegar vinir þínir eru inni á staðnum eða að vinna undir þér.“
Áður en Þura Stína gerðist rekstrarstjóri á Dollý bauðst henni að spila á skemmtistaðnum. Þá hafði hún litla reynslu í að þeyta skífum en tók því tilboði eins og henni einni er lagið. „Ég skildi ekki hvers vegna ég var fengin í þetta. Ég horfði á kennslumyndbönd á Youtube og fékk ráð hjá vinum mínum sem eru plötusnúðar og vonaði það besta. Þetta reyndist skemmtilegt kvöld sem opnaði nýjar dyr fyrir mér.“
Síðar sameinuðu þær Þura Stína og plötusnúðurinn Sunna Ben krafta sína og koma saman undir nafninu SunSura og eiga fast kvöld á Prikinu einu sinni í mánuði.
„Ég ætlaði að snúa við á leiðinni, mér var ekki skemmt og hugsaði að nú hefði ég gengið of langt.“ mynd/Hari
Greindist seint með ofvirkni
Á meðan Þura Stína rak skemmtistaði í miðbænum fékk hún inngöngu í grafíska hönnun við Listaháskólann. Alla tíð hefur hún átt erfitt með einbeitingu og kvíðinn fyrir því að setjast aftur á skólabekk hvatti hana í greiningu. „Það kom í ljós að ég er með hátt stig af ofvirkni og einnig athyglisbrest. Ég er hrædd við að breytast undir áhrifum lyfja, vera minna skapandi eða minna ég sjálf. Þess vegna lét ég aldrei greina mig.“ Þrátt fyrir greiningu ákvað Þura Stína að reyna við námið án lyfja. „Það var erfitt á köflum og sérstaklega á löngum dögum í yfirferð eða á fyrirlestrum. Mér finnst mjög leiðinlegt að geta ekki móttekið það sem fer fram, en ég reyni mitt besta.“
„Ég sendi Kotrufélaginu tölvupóst og mánudaginn eftir það var ég mætt í minn fyrsta keppnisleik.“
Keppir á deildarmóti í kotru
Þura Stína segir hápunkt brjálæðisins hafa verið í haust þegar hún tók þátt í deildarkeppni í kotru. „Afi kenndi mér kotru þegar ég var lítil. Ég sendi Kotrufélaginu tölvupóst og mánudaginn eftir var ég mætt í minn fyrsta keppnisleik. Ég ætlaði að snúa við á leiðinni, mér var ekki skemmt og hugsaði að nú hefði ég gengið of langt.“ Þura Stína var fyrst kvenna til að skrá sig í félagið og keppir einu sinni í viku. Hún vonar að fleiri konur fylgi á eftir. „Kotra er enginn karlaleikur. Ég hlakka til að verða betri og vonandi komast á Íslandsmeistaramótið einn daginn.“
Um þessar mundir vinnur Þura Stína að lokaverkefninu sínu, handbók um sjávarþörunga á Íslandi og hvernig má nýta þá til matar og lækninga. „Ég einbeiti mér eingöngu að náminu. Sjávarþörungar heilla mig og hafa fjölbreyttari tilgang en sem skraut á fínum veitingastöðum. Í sumar vonast ég til að taka verkefnið áfram í samstarfi við Hafrannsóknarstofnun.“
Hópur listakvennna hittist reglulega í morgunkaffi til að ræða lífið og listina og fá styrk hjá hver annari. Undir einum kaffibollanum datt þeim í hug að takast saman á við ástina í allri sinni dýrð á samsýningu í SÍM-salnum.
„Við erum nokkrar konur sem hittumst alltaf reglulega í morgunkaffi til að ræða lífið og listina,“ segir Ragnheiður Harpa Leifsdóttir, sýningarstjóri sýningarinnar Ástarsameindir, sem opnar dyr sínar í SÍM-salnum í kvöld, föstudagskvöld. Sjö þessara kvenna munu sýna verk sem öll takast á við ástina einhvern hátt, en Ragnheiður Harpa og Steinunn Lilja Emilsdóttir eru sýningarstjórar.
„Undir kaffibollunum leitum við eftir samtali um það sem við erum að fást við því það er gott að fá endurgjöf á hugmyndir. Við finnum mikinn styrk í því að spegla okkur í hver annari,“ segir Ragnheiður Harpa en í einu þessara kaffisamsæta kviknaði hugmynd að sýningu í SÍM salnum. Eftir nokkrar vangaveltur ákváðu listakonurnar að takast þar á við sjálfa ástina. „Þetta er svo stórt og rosalegt efni sem er næstum því bannað að fjalla um því það er svo banalt. En einmitt þess vegna langaði okkur að gera það að okkar.
Ragnheiður segir sýninguna vera eitt allsherjar samtal. „Við erum að fjalla um alskyns útgáfur af ástinni, allt frá því hvernig hún getur tengst hlutum yfir í augnablikið sem þú verður ástfangin. Við pældum mikið í því hvað við vildum draga úr ástinni en listakonurnar vinna allar mjög ólíkt svo útkoman er mjög fjölbreytt. Við drögum fjölskyldur okkar og vini líka dálítið inn í samtalið og spáum í það hvernig ástin getur þroskast. Ein listakonan spurði til dæmis foreldra sína hvernig væri eiginlega hægt að hafa verið saman í 25 ár og svarið var að einstaklingurinn yrði að vera sáttur í eigin skinni til að geta það.“
Opnun Ástarsameindarinnar er á Safnanótt, 5. febrúar, frá klukkan 19-22 og verður gestum og gangandi boðið upp á ástarkokteil, gjörninga, texta og annað meðlæti.
Myndlistarkonurnar Halla Birgisdóttir, Katrín Eyjólfsdóttir, Ragnheiður Maísól Sturludóttir, Sigrún Hlín Sigurðardóttir og Una Björg Magnúsdóttir takast á við ástina á sýningu sinni Ástarsameindir í SÍM-salnum Hafnarstræti 16.
Galvan, fatamerki fyrrverandi fyrirsætunnar Sólveigar Káradóttur, vegnar heldur betur vel. Merkið var sett á fót fyrir tæpum tveimur árum með það í huga að bjóða upp á einfaldan en glæsilegan kvöldklæðnað, á viðráðanlegra verði en hátískumerkin bjóða upp á.
Galvan hefur síðan vaxið hratt og hafa stjörnur á borð við Siennu Miller, Jennifer Lawrence, Jessicu Alba, Olsen systur og Rihönnu klæðst fötum Galvan á rauða dreglinum. Merkið hefur verið mikið í kastljósinu í fjölmiðlum erlendis eftir að ný lína var kynnt í samstarfi við Opening Ceremony en það er ein heitasta tískuheildsala dagsins í dag með verslanir út um allan heim. Fyrsta verslunin opnaði árið 2002 en síðan hefur Opening Ceremony unnið með hönnuðum, leikurum og tískuhúsum á borð við TopShop, Pendleton, Rodarte, Maison Martin Margiela, Spike Jonze og Chloe Sevigny. Það er því óhætt að segja að sigurganga Sólveigar Káradóttur og Galvin sé rétt að hefjast.
Hér má sjá Sólveigu Káradóttur, eða Sólu Harrison líkt og hún heitir eftir að hún giftist syni bítilsins George Harrison, í hópi kvenna í Galvan kjólum þegar samstarfið við Opening Ceremony var kynnt.
Sunna Rut segir allt öðruvísi að búa með fjölskyldu sinni nú en á unglingsárum. Myndir|Rut
Með hækkandi leiguverði og minnkandi framboði á húsnæði sem hentar ungu fólki í startholum lífsins fjölgar þeim sem dvelja í hreiðrinu fram eftir aldri. Talið er að nærri helmingur ungs fólks á aldrinum 18-30 ára í Evrópu búi enn í foreldrahúsum. Ísland er þar ekki undanskilið. Eru þetta ósjálfstæðir eilífðarunglingar eða er þetta bara það sem koma skal ef leigumarkaðurinn breytist ekki?
Hin 29 ára gamla Sunna Rut Óskar Þórisdóttir starfar sem verslunarstjóri Heilsuhússins meðfram mastersnámi í þróunarfræði. Hún býr með móður sinni og yngri systur í Fellsmúlanum í Reykjavík.
„Ég hef búið í Paragvæ með hléum allt frá því ég fór þangað í skiptinám árið 2005. Þar giftist ég paragvæskum manni og skildi við hann þar líka. Svo handleggsbrotnaði ég þar úti í júlí og paragvæsku læknarnir vildu setja mig í rosalega aðgerð við því, sem mér fannst skrýtið miðað við venjulegt handleggsbrot. Mömmu fannst það líka og hvatti mig til að koma heim. Ég hef því búið hjá mömmu síðan. Ég hef reyndar handleggsbrotnað aftur eftir þetta og fengið hettusótt, svo ég hef verið mjög óheppin síðustu mánuði.“
Sunna lítur á þetta sem tímabundið fyrirkomulag þar til hún hyggst koma undir sig fótunum og ákveða næstu skref.
„Það er ágætt að eiga í hús að venda og mér finnst miklu betra að búa með mömmu en ein.“ Hún segir að eiga heima hjá fjölskyldu sinni nú sé allt annað en þegar hún bjó þar á unglingsárum. „Nú er þetta meira eins og að eiga sambýlinga, það er ekki þessi fjölskyldurútína í gangi. Allir eru orðnir fullorðnir og fara bara í sína vinnu og borða ekki endilega saman klukkan sjö á hverju kvöldi.“
Á síðustu árum hefur skerpst á kröfu launafólks um að kjör þess verði lík því sem tíðkast í nágrannalöndunum. Ekki aðeins launakjör heldur einnig ýmiss réttindi og aðgengi að velferðarþjónustu. Við höfum séð þessa kröfu holdgerast í kjaradeilum síðustu missera; fyrst meðal þeirra stétta sem eiga auðvelt með að fá vinnu í öðrum löndum en síðan yfir allt sviðið. Í dag er hægt að undrast hvers vegna íslenskur almenningur sætti sig áratugum saman við lakari kjör, meira óöryggi og lakari velferð er fólk naut í næsta nágrenni.
Í sjálfu sér var fyrirséð að þessi krafa kæmi fram. Fyrirtækin í landinu hafa sótt það stíft undanfarin þrjátíu og fimm ár að skattaumhverfi þeirra og allar aðstæður yrðu með sama hætti og best gerist í nágrannalöndunum. Rökin eru að annars stæðust íslensk fyrirtæki ekki samkeppni.
Krafa launafólks er sama eðlis. Ef Íslandi tekst ekki að búa fólki sínu viðlíka kjör og best þykja í okkar heimshluta mun launafólk leita til annarra landa að viðunandi kjörum og öryggi fyrir sig og fjölskyldu sína.
Launafólk getur líka byggt kröfur sínar á baráttu fyrirtækjanna. Ef íslensk fyrirtæki búa við sömu skilyrði og fyrirtæki í nágrannalöndunum ættu þau að geta greitt starfsfólki sínu sambærileg laun. Atvinnulífið á Íslandi ætti að hafa bolmagn til að standa undir viðlíka velferð og þekkist í nágrannalöndunum.
Ef Íslendingar vilja búa við sambærileg kjör og velferð og Norðurlandabúar þurfa þeir að skoða hvernig íslenskt samfélag hefur byggst upp með öðrum hætti en hin norrænu ríki.
—
Veigamesti munurinn felst í því að á Íslandi auðnaðist verkalýðshreyfingunni ekki að vinna með sósíalískum flokkum að mótun samfélagsins með sama hætti og skóp hið norræna velferðarkerfi. Íslensk verkalýðshreyfing var klofin fram eftir síðustu öld. Tæpur helmingur hennar fylgdi Sjálfstæðisflokknum að málum og lagði áherslu á önnur mál en þau sem náðu að umbylta ríkjum Skandinavíu. Sósíalísku flokkarnir höfðu því ekki stuðning verkalýðshreyfingarinnar til að knýja á um uppbyggingu velferðarkerfis nema að hluta.
Upp úr miðri síðustu öld varð vinstri hluta verkalýðshreyfingarinnar ljóst að sundruð gæti hreyfingin litlu áorkað fyrir félagsmenn sína. Hreyfingin var því sameinuð að baki hægri sinnuðum kröfum; séreignarstefnu í húsnæðismálum og persónubundinni uppsöfnun lífeyrisréttinda.
Vegna andstöðu hægri manna við uppbyggingu velferðarkerfis innan ríkisins varð niðurstaðan á Íslandi að opinber félagsaðstoð varð veik en til hliðar við ríki og sveitarfélög byggðist upp kerfi á vegum verkalýðshreyfingarinnar sem ætlað var bæta félagsmönnum upp veikt velferðarkerfi ríkisins.
—
Eins og fram kemur í Fréttatímanum í dag hefur þessi stefna getið af sér uppsöfnunarsjóði lífeyris sem eru í raun of stórir fyrir íslenskt samfélag. Sjóðirnir girða í raun fyrir möguleika Alþingis til að leggja á skatta til að standa undir opinberu velferðarkerfi að norrænni fyrirmynd. Eftir hækkun lögbundinna iðgjalda upp í 15,5 prósent af launum munu lífeyrissjóðirnir soga til sín um 100 milljarða króna á ári sem ekki renna til velferðarmála.
En það má sjá merki þessa séríslenska kerfis víðar. Verkalýðsfélög reka til dæmis viðamikla starfsemi tengda endurhæfingu undir nafni Virk. Virk sinnir að mörgu leyti sambærilegum verkefnum og opinbera kerfið, sem er byggt upp að norrænni fyrirmynd, en er hins vegar svo vanfjármagnað að það getur illa sinnt skyldum sínum.
Sú skoðun hefur fest sig enn betur í sessi eftir fjármálahrunið 2008 að norrænu ríkin séu til fyrirmyndar í heiminum. Viðamikið velferðarkerfi dregur úr sveiflum og úr skaðlegum áhrifum þeirra efnahagssveiflna sem þó verða. Á Norðurlöndum er meiri félagslegt réttlæti og meiri félagslegur hreyfanleiki en í öðrum samfélögum.
Það er sorglegt að Íslendingum skuli ekki hafa auðnast að læra af þessum nágrönnum sínum. Í stað þess að gera það sem best hafði reynst kusu þeir að byggja upp eigið kerfi, ólíkt öllum öðrum kerfum. Íslendingar fóru hina íslensku sérleið.
Það er íslenska aðferðin. Íslendingar fara aldrei sömu leið og aðrir heldur þræða sérleiðir þar sem þeir geta glímt við séríslenskan vanda á séríslenskan máta.
„Ég hef aldrei þolað að sjá blóð,“ segir smiðurinn Steingrímur Ingi Stefánsson sem gleymir seint þeirri upplifun að hafa séð félaga sinn missa putta og þurft að leita að honum í kjölfarið. „Fyrir nokkuð mörgum árum bjó ég í Danmörku og var að vinna þar sem smiður. Einn daginn vorum við tveir félagar að vinna saman í þaki niður í bæ. Við vorum bara að vinna eins og venjulega, einbeittir í okkar heimi, hann á söginni og ég í öðru, þegar ég heyri allt í einu eitthvað skrítið hljóð í söginni, svona eins og eitthvað annað en tré hafi farið þar í gegn, og stuttu síðar kemur öskrið.“
„Gæinn heldur utan um höndina á sér, það er blóð út um allt, og segist hafa tekið af sér puttana. Ég kem nær og sé að litli putti er farinn og hluti af baugfingri. Hann er auðvitað náfölur og í algjöru sjokki og endurtekur bara í sífellu; „þú verður að finna puttann, þú verður að finna puttann!““
„Ég átti rosalega erfitt með þessar aðstæður. Ég panikkeraði gjörsamlega og var alls ekki að meika allt þetta blóð, hef aldrei getað horft á blóð, en byrjaði að leita eins og vitleysingur að puttanum. Fyrst fann ég baugfingurinn en hann var svo tættur að það var ekkert hægt að nota hann en svo fann ég loks litla putta í hrúgu af sagi og setti hann í plastpoka sem ég fann í verkfæratöskunni.“
„Við drifum okkur út í bíl og ég keyrði á sjúkrahúsið á meðan gæinn hélt á puttanum sínum í plastpokanum. Ég mundi auðvitað ekkert hvað best er að gera við svona putta, vissi að það átti að halda honum köldum eða heitum en mundi ekki hvort það var. Við brunuðum upp á næsta sjúkrahús á meðan aumingja hann rumdi og stundi af sársauka. Á bráðamóttökunni kom svo í ljós að puttinn var ónýtur, svo hann vantar þessa tvo fingur í dag.“
„Þetta er það súrrealískasta sem ég hef lent í, að gramsa í sagi í algerri panikk og leita að putta. Ég hef þessa reynslu alltaf á bak við eyrað síðan, verður oft hugsað til þessa putta og er alltaf alveg sérstaklega varkár á söginni. Smiðir eru mun varkárari í dag en áður fyrr en það er samt þannig að á annan hvern eldri smið vantar allavega einn putta.“
Steingrímur Ingi Stefánsson smiður leitaði í panikk að puttum sem vinnufélagi hans sagaði af sér.
Angelo Uijleman bíður dómsmeðferðar og reynir eftir bestu getu að sjá um sig sjálfur á Íslandi. Á meðan undirbýr hann nýtt líf í Hollandi og lærir umferðarstjórnun í fjarnámi.
Í fyrsta skiptið þarf hinn 27 ára Angelo Uijleman að sjá um sig sjálfur á gistiheimili við Snorrabraut. Hann kunni betur við lífið í fangelsinu á Kvíabryggju þar sem hann dvaldi áður. Angelo á í erfiðleikum með bjarga sér sjálfur og á stundum í erfitt með skynja og skilja aðstæður. Biðin eftir málsmeðferð vegna gruns um að hafa smyglað fíkniefnum til landsins reynist honum erfið en hann saknar fjölskyldu og vina í Hollandi.
Angelo hefur alla tíð búið hjá aldraðri móður sinni í Hollandi og verið náinn fjölskyldu sinni, en systkini hans tvö búa skammt frá. Hann er mikill fótboltaaðdáandi, heldur upp á tónlist níunda áratugarins og elskar að kynnast nýju fólki.
Angelo segist hafa flækst til Íslands þegar hann var orðinn leiður á starfi sínu á skyndbitastað í heimabæ sínum í Hollandi. Hann ákvað því að slá til þegar gamall vinnufélagi bauð honum laun fyrir að ferðast til Íslands. Angelo átti að keyra varning til landsins með Norrænu og fengi að njóta þess að vera á Íslandi. Angelo segist ekki hafa vitað að varningurinn innihélt 23 kíló af fíkniefnum og ferðin átti eftir að reynast honum dýrkeypt. Angelo bíður málsmeðferðar og á yfir höfði sér þungan dóm.
Eldar mat í fyrsta skiptið
Angelo er sáttur með aðstöðuna á gistiheimilinu, að hafa eigið rúm og aðgengi að eldhúsi. „Ég eldaði ítalskan mat í fyrsta skiptið í síðustu viku. Steikti sveppi og lauk á pönnu með hakki og rauðri sósu. Ég sauð pasta og fylgdi engri uppskrift heldur bara innsæi, þetta var fullkomið.“
„Ég hefði aldrei farið í þessa ferð hefði ég vitað af fíkniefnunum. Ég ætla aldrei að gera neitt svona aftur.“
Angelo saknar vina sinna og fjölskyldu í Hollandi afar sárt en heyrir í þeim í gegnum Skype og önnur samskiptaforrit daglega. Hann segir aðstandendur sína hafa haft miklar áhyggjur af því hvar hann væri niðurkominn þegar ekkert spurðist til hans dögum saman. „Ég skildi ekki neitt, allt í einu var fullt af lögreglubílum og lögreglan handtók okkur. Lögreglan sagði að í pakkanum væru 23 kíló af fíkniefnum, ég hefði aldrei farið í þessa ferð hefði ég vitað það. Ég ætla aldrei að gera neitt svona aftur, ég vil bara fara heim til Hollands.“
Angelo var handtekinn ásamt öðrum Hollendingi og tveimur Íslendingum þann 22. september. Í kjölfarið mótmælti Angelo ekki gæsluvarðhaldi á Litla-Hrauni því hann treysti sér ekki til að sjá um sig sjálfan á Íslandi.
Angelo er orðinn þekktur á Íslandi og vill fólk fá mynd af sér með honum úti á götu. Mynd/Hari
Gæsluvarðahaldið reyndist þungbært
Angelo er greindarskertur en klár á sínu sviði. Þrátt fyrir það er hann jákvæður að eðlisfari og lítur alltaf á björtu hliðarnar. Hann lýsir þó dvölinni í einangrun, sem stóð yfir í átta vikur, sem óbærilegum tíma sem erfitt var sjá bjartar hliðar á. „Þetta var mjög erfiður og ruglingslegur tími. Ég fékk ekki að tala við neinn nema lögregluna og lögfræðinginn minn í fimm vikur. Þau voru samt mjög góð við mig, Ómar, lögfræðingurinn minn, er fullkominn. Ég fékk að fara út í klukkutíma á dag og í sturtu, ég kunni samt illa við sturtuna þarna. Ég hugsaði ljótar hugsanir og leið illa. Ég vildi bara heyra í mömmu og fara heim til Hollands því ég skildi ekki hvers vegna ég væri þarna.”
„Angelo er mikill fótboltaaðdáandi, heldur upp á tónlist níunda áratugarins og elskar að kynnast nýju fólki. Hann á erfitt með bjarga sér sjálfur og á stundum í erfiðleikum með skynja og skilja aðstæður.”
Kýs Kvíabryggju fram yfir gistiheimilið
Eftir fimm vikur af gæsluvarðhaldi fékk Angelo loksins að heyra í móður sinni, Geu, í síma. Í langan tíma vissi Gea ekki hvar Angelo var niðurkominn og lýsti eftir honum á vef Reddit. Angelo á erfitt með ræða fyrsta símtalið við móður sína eftir einangrun. „Það var gott, en mjög erfitt. Ég vona að hún geti heimsótt mig á afmælisdaginn minn en hún er frekar gömul og getur ekki keyrt.“
Í nóvember var Angelo fluttur á Kvíabryggju þar sem hann vill heldur að dvelja en á gistiheimilinu. „Það var frábær staður. Ég fékk mitt eigið herbergi og gat horft á fótbolta með vinum mínum á Kvíabryggju. Það voru allir svo góðir við mig og maturinn var fullkominn. Ég sakna þess að vera þar. Núna þarf ég að elda sjálfur og hef nánast engan félagsskap. Ég heyri stundum í vinum mínum þar og bið þá um að passa herbergið mitt.“
Þekktur á Íslandi
Angelo er orðinn þekktur meðal landsmanna og segir fólk stundum stöðva sig úti á götu. „Fólk vill taka mynd af sér með mér og segist þekkja mig úr fréttunum. Það eru allir mjög vingjarnlegir og heilsa mér í Bónus og í miðbænum. Það er samt erfitt að eignast vini á Íslandi, sem er leiðinlegt því ég elska að kynnast fólki. Skiptir ekki máli hvort það eru strákar eða stelpur, gamlir eða ungir, allt er frábært.“
Til þess að drepa tímann er Angelo duglegur að fara út að ganga, sitja á kaffihúsum og horfa á fótbolta á kránni. „Ég labba stundum í Kringluna þegar veðrið er gott. Það sem mér finnst best á Ísland er snjórinn en ekki þegar það er hvasst og alltof kalt. Ég kann ekki á strætó hérna, þessi íslensku nöfn á götunum eru flókin. Kannski ef ég læri á strætó þá fer ég í Kópavog í Smáralindina.“ Að frátöldum vinum og fjölskyldu saknar Angelo þess helst að keyra bíl. „Ég keyrði út um allt í Hollandi, vinir mínir gerðu stundum grín að því. Besta vinna sem ég hef verið í var að keyra flutningabíl.“
Undirbýr nýtt líf í Hollandi
Á degi hverjum vonast Angelo eftir fréttum af málsmeðferð en situr ekki auðum höndum og undirbýr nýtt líf í Hollandi. „Ég vil bara vita hvaða dómur bíður mín. Mér leiðist að bíða eftir svörum. Ég hef sagt lögreglunni allt sem ég veit og hjálpað eins og ég get. Núna er ég að undirbúa nýtt upphaf í Hollandi. Í síðustu viku fékk ég frábærar fréttir, ég fékk leyfi til þess að hefja nám við umferðarstjórnun. Þá get ég stjórnað hvernig vörubílar koma og hvert þeir fara. Vinir mínir eru að senda mér skólabækurnar og ég hlakka til þess að byrja, þá hef ég eitthvað að gera á daginn. Ég þarf bara að finna út hvernig ég sendi bréfið til skólans í póst. Ég veit heldur ekki hvert ég get farið með tómar plastflöskur.“
Íslensku lífeyrissjóðirnir eru vaxnir samfélaginu yfir höfuð. Iðgjöld þeirra valda gríðarlegu álagi á skattheimtu. Þörf þeirra fyrir að koma eignum sínum í ávöxtun erlendis veldur miklum þrýstingi á krónuna. Ávöxtunarkrafa á gríðarlegar eignir er meiri en lítið hagkerfi getur staðið undir.
Heildareignir íslenskra lífeyrissjóða voru um 3270 milljarðar króna í árslok 2015. Þetta er svo há upphæð að fólk ætti að hafa áhyggjur ef það skilur hana.
Ef við ímyndum okkur blokk sem hefur fjórar 25 milljón króna íbúðir á hverri hæð þá myndi blokk sem héldi utan um alla eign lífeyrissjóðanna ná rúma 88 kílómetra upp í loftið. Blokkin sú myndi fara í gegnum veðrahvolfið, kljúfa miðhvolfið, fara í gegnum ósonlagið og ná langt upp í heiðhvolfið, rétt undir norðurljósunum.
Svo miklar eru eignir lífeyrissjóðanna.
Geta sogað orkuna úr samfélaginu
Auðvitað er lítið vit í að reyna að skilja eignir lífeyrissjóðanna með svona kúnstum. Eðlilegra er að miða þær við hagkerfið sem bjó þá til og þarf að fóstra þá og næra.
Íslenska hagkerfið er um 2050 milljarðar króna að stærð. Það eru þau verðmæti sem renna í gegnum það á einu ári. Eignir lífeyrissjóðanna jafngilda því einni landsframleiðslu og 60 prósentum til viðbótar.
Allt væri þetta gleðilegt ef ekki væri fyrir það að lífeyrissjóðirnir þurfa að ávaxta eign sína á hverju ári um 3,5 prósent umfram verðbólgu til að standa við loforð sín um elli- og örorkulífeyri í framtíðinni. 3,5 prósent ávöxtun á 3270 milljarða króna eignir krefst þess að um 114,5 milljarðar króna séu dregnar upp úr hagkerfinu.
Það eru um 5,6 prósent af landsframleiðslu. Og það er langt umfram eðlilegar væntingar um hagvöxt. Frá stríðslokum hefur árlegur hagvöxtur á Íslandi að meðaltali verið nálægt 3,7 prósentum. Þörf lífeyrissjóðanna fyrir ávöxtun er mun meiri en það. Ef íslenska hagkerfið ætti að standa undir ávöxtunarþörf sjóðanna myndu þeir hægt og bítandi sjúga alla orku úr samfélaginu.
Útstreymið myndi fella krónuna
Til að mæta þörf sjóðanna fyrir ávöxtun er af þessum sökum gert ráð fyrir að sjóðirnir ávaxti sitt pund erlendis. Í dag eiga sjóðirnir um 726 milljarða króna í erlendum eignum. Eftir sitja í landinu 2375 milljarðar króna. Til að fóðra þá með 3,5 prósent ávöxtun þyrfti íslenska hagkerfið að skaffa um 83,1 milljarða króna árlega. Það er um 4 prósent af landsframleiðslu og nokkuð meira en meðalhagvöxtur frá stríðslokum. Og mun meira en meðalhagvöxtur á þessari öld, sem hefur aðeins verið um 2,6 prósent.
Það er því brýnt og aðkallandi markmið að losa eignir lífeyrissjóðanna úr landi. Ekki dugar að senda úr landi það sem lífeyrissjóðirnir innheimta á hverju ári umfram það sem þeir greiða í lífeyri heldur þyrfti að minnka innlendar eignir sjóðanna umtalsvert, koma þeim helst undir 1000 milljarða; bæði til að draga úr áhættu sjóðanna og til að minnka áhrif þeirra á íslenskt efnahags- og atvinnulíf.
Ef þjóðin setti sér markmið um að koma innlendum eigum sjóðanna undir 1000 milljarða á 15 árum þyrftum við að flytja úr landi um 125 milljarða króna af eignum þeirra til viðbótar við þá um 43 milljarða króna sem sjóðirnir innheimta á ári umfram það sem þeir greiða út í lífeyri.
Samtals væri þetta um 168 milljarðar króna á hverju ári í 15 ár. Sú fjárhæð er um 35 prósent hærri en afgangurinn af vöru- og þjónustuviðskiptum 2014. Sem var mjög fínt ár að þessu leyti.
Það er því augljóst að þessum fjármunum verður ekki komið úr landi nema að fella krónuna duglega og bæta þar með greiðslujöfnuðinn við útlönd. Auðvitað mætti sjá fyrir sér að á móti útstreymi lífeyrissjóðanna kæmi erlend fjárfesting en reynsla okkar segir að hún sé tiltölulega lítil og til að laða hana til landsins hafa stjórnvöld lofað skattfrelsi og allskyns fríðindum. Það er því næstum hrollvekjandi að hugsa til þess ef þau reyndu að laða hingað 168 milljarða króna árlega í 15 ár.
Innlend eign lífeyrissjóðanna sem vill komast út hefur þannig sömu áhrif og snjóhengjan svokallaða, innlend eign þrotabúa föllnu bankanna sem kröfuhafa vildu flytja út. Sjóðirnir hafa verið eins og aðrir lokaðir innan gjaldeyrishafta frá Hruni. Í fyrra veittu stjórnvöld þeim undanþága upp á 10 milljarða króna árlega. Það sjá allir að það breytir í raun engu í ógnarstórri heildarmyndinni.
Mikil skattheimta, minni velferð
Það má sjá fyrirferð lífeyrissjóðanna birtast víðar í samfélaginu. Í dag eru iðgjöld í sjóðina 12 prósent af launum. 4 prósent eru dregin frá launum en 8 prósent eru skilgreind sem framlag launagreiðenda. Ástæðan fyrir þessu tvennskonar bókhaldi er líkast til sú að fyrirtækjaeigendur vilja fá sæti í stjórn sjóðanna í krafti framlags sem er eyrnamerkt þeim.
Þar sem elli- og örorkulífeyrir tilheyrir víðast opinberu skatt- og velferðarkerfi er eðlilegt að meta skylduaðild að lífeyrissjóðum á Íslandi sem hluta af þessum kerfum. Tekjuskattur og útsvar af 250 þúsund króna mánaðarlaunum er því ekki 16,7 prósent eins og halda mætti heldur 26,5 prósent þegar lífeyrisiðgjöldin eru tekin með. Tekjuskattur og útsvar af 500 þúsund króna mánaðarlaunum eru ekki 28,0 prósent heldur 37,1 prósent. Og hæsta skattþrepið á tekjur eftir 704 þúsund krónur er ekki 46,3 prósent samanlagður tekjuskattur og útsvar heldur 58,3 prósent þegar iðgjöldin eru tekin með.
Það er hærri jaðarskattur en tíðkast í velferðarkerfum Norðurlanda. Þar er hár skattur notaður til standa undir öflugu velferðarkerfi. En þar sem góður hluti iðgjalda lífeyrissjóðanna er tekinn út úr íslenska kerfinu og geymdur til síðari tíma; má segja að Íslendingar búi við skattheimtu norræns velferðarkerfis en njóti hins vegar ekki ávaxta þess.
Í Fréttatímanum í síðustu viku kom fram að munurinn á félagslegri aðstoð á Norðurlöndunum og hérlendis jafngildi um 100 milljörðum króna. Næstum helming þeirra upphæðar má rekja til áhrifa lífeyrissjóðakerfisins á skatta og velferð.
Enn á að auka vandann
Þrátt fyrir þessa fyrirferð lífeyrissjóðakerfisins í íslensku hagkerfi og samfélagi sömdu samtök atvinnurekenda og Alþýðusamband Íslands um að hækka enn iðgjöld í lífeyrissjóðina í nýafstöðnum samningum sem kallaðir hafa verið SELEK (Samstarfsnefnd um launaupplýsingar og efnahagsforsendur kjarasamninga). Á næstu árum munu lögbundnu iðgjöldin hækka úr 12 prósentum í 15,5 prósent. Þeir sem kjósa að borga 6 prósent af launum sínum í séreignaþjóð munu því borga sem nemur 21,5 prósent af launum sínum til lífeyrissjóðanna.
Meginröksemd fyrir hækkun iðgjaldanna var að verið væri að jafna réttindi fólks á almennum vinnumarkaði og opinberra starfsmanna. Jöfnun þess óréttlætis mun hins vegar valda gríðarlegu álagi á hagkerfið, á efnahagslífið, velferðarkerfið og fjármál einstaklinga.
Þessi 3,5 prósentustigshækkun mun hækka raunskatta (tekjuskatt, útsvar og lögbundin iðgjöld í lífeyrissjóði). Skattbyrði af 250 þúsund króna mánaðarlaunum mun hækka í 28,8 prósent og í 39,1 prósent af 500 þúsund króna mánaðarlaunum. Jaðarskattur af launum yfir 495 þúsund krónum á mánuði verður 55,3 prósent og 61,8 prósent yfir 704 þúsund krónum á mánuði.
Soga allt inn í sig
Hækkun lögbundinna iðgjalda mun færa árleg iðgjöld upp í um 205 milljarða króna á núvirði. Það eru 10 prósent af landsframleiðslu. Að frádregnum lífeyrisgreiðslum munu tæplega 100 milljarðar króna renna frá launafólki til sjóðanna án þess að nýtast til velferðar fyrr en löngu, löngu seinna.
Þar með mun þörfin á útstreymi fjár til útlanda aukast til muna. Ef við göngum aftur út frá 15 ára áætlun um að minnka innlendar eignir sjóðanna niður fyrir 1000 milljarða þyrfti árlega að flytja út um 210 milljarða króna í heil fimmtán ár. Auðvitað má gæla við að það sé hægt. En til þess þyrfti gengi krónunnar að húrrast niður með tilheyrandi hækkun innflutnings og kjaraskerðingu fyrir launafólk. Það er hæpið að aukning ferðamanna, efling útflutnings eða innstreymi erlendra fjárfestinga muni ná að vega upp þörf lífeyrissjóðanna fyrir útstreymi fjármagns.
Ef við reiknum með að sjóðirnir fjárfesti aðeins fyrir 10 milljarða króna árlega erlendis mun innlend eign þeirra tútna enn frekur út vegna hækkunar iðgjalda. Reikna má með að innlend eign sjóðanna verði orðin meira en tvöföld landsframleiðsla eftir um níu ár og þörf þeirra fyrir ávöxtun meira en þrefaldur hagvöxtur liðinna ára.
Lífeyrissjóðirnir eru tröllauknir í íslensku samfélagi í dag en eftir ákvörðun SALEK-hópsins verða þeir tröllaukið skrímsli.
Öllum gullkistum rænt
Eitt sem mannkynssagan kennir okkur er að allir gullkistur eru á endanum rændar. Lífeyrissjóðirnir íslensku eru ekki nema um 55 ára í núverandi mynd. Úr stuttri sögu þeirra þekkjum við dæmi um hvernig þeir voru rændir.
Á tímabili neikvæðra vaxta á áttunda áratugnum rann fé út úr sjóðunum til fyrirtækja annars vegar og til húskaupenda hins vegar. Sjóðirnir uxu ekkert á áttunda áratugnum. Iðgjöld af dagvinnulaunum svo til allra launþega runnu með öðrum orðum inn í sjóðina og svo út aftur sem einskonar niðurgreiðsla til þeirra sem tóku helst lán í samfélaginu. Á núvirði nemur þetta rán hundruðum milljarða. Ef miðað er við launatekjur í dag er umfangið sambærilegt við um 500 til 600 milljarða króna á tíu ára tímabili.
Sjóðirnir sjálfir mátu tap sitt við Hrunið eftir fjárfestingar á bóluárunum upp á 479 milljarða króna sem eru tæplega 600 milljarðar króna á núvirði. Í skýrslunni koma fram að stjórnendur sjóðanna töldu sig fórnarlömb aðstæðna en að stjórnir sumra sjóða hafi verið óþægilega leiðitamar.
Eftir því sem lífeyrisgreiðslur úr sjóðunum hækka hefur dregið úr framlögum úr almannatryggingakerfinu auk þess sem þjónustugjöld hafa verið lögð á aldraða. Það er kannski ofmælt að kalla slíkar tilfærslur rán en þær sína hvernig kerfið aðlagar sig að sjóðunum – en ekki öfugt. Fólk sem leggst inn á spítala á Íslandi þarf ekki að borga nema það sé komið á ellilífeyrisaldur. Þá er spítalinn kallaður hjúkrunarheimili og sjúklingarnir krafðir um allt að 350 þúsund krónur á mánuði í legugjald.
Stutt saga íslensku lífeyrissjóðanna styður þann lærdóm sögunnar að líklegt sé að gengið verði í digra sjóði þeirra á næstu áratugum og þeir fjármunir sem þar eru geymdir muni ekki allir renna í lífeyri félagsmanna.
Íslensku lífeyrissjóðunum hefur verið líkt við erlenda ríkisfjárfestingasjóði, ekki síst norska eftirlaunasjóðinn sem hefur byggst upp af auðlindagjaldi á olíu. Það sama má segja við um flesta slíka sjóði. Fyrir utan auðlindasjóði þá eru dæmi þess að smáríki, sem eru fjármálamiðstöðvar og með ofvaxið banka- og fjármálakerfi, safni upp sjóðum sem fjárfesta erlendis og er ætlað að vega upp mögulegar niðursveiflur í hagkerfinu í framtíðinni. Á grafinu sést stærð íslensku lífeyrissjóðanna sem hlutfall af stærstu ríkisfjárfestingasjóðunum, annars vegar heildareign og hins vegar sá hluti eignarinnar sem fjárfest er fyrir erlendis. En það er eðli þessara sjóða að fjárfesta utan eigin hagkerfis. Þótt Ísland sé auðlindaland þá byggir sjóður Íslendinga ekki á auðlindagjaldi, eins og flestir aðrir sjóðir, heldur á skattlagningu launatekna almennings.
