Eldað eftir trúarbókstafnum

Það er víst aldrei of varlega farið þegar elda skal „kosher“ mat í eldhúsi sem er ekki búið að gera að fullu „kosher“. Eldavél sem ekki hefur fengið slíka vottun gæti mögulega dregið úr heilagleika „kosher“ hráefnis, ef ekki er gætt að.

Nýlega var „Passover“ haldin sem er ein stærsta hátíð gyðinga, en þá er þess minnst þegar gyðingarnir flúðu frá Egyptalandi undan þrælahaldi faraóanna. Að því tilefni komu tveir rabbínar til landsins frá New York til þess að leiða svokallaðan „Seder“ kvöldverð, í samvinnu við samfélag gyðinga á Íslandi. Athöfnin er nokkuð umfangsmikil og felur í sér mat, drykk, söng og fjöldann allan af aldagömlum seremóníum.

Rabbínarnir Naftoli og Yossi mættu til landsins með meiri farangur en flestir þeir ferðamenn sem ég hef séð stíga út úr Leifsstöð. Ástæðan var ekki mikið fatasafn sem þeir höfðu meðferðis, heldur fylltu ferðatöskurnar ýmis „kosher“-vottuð þurrmeti, krydd, borðbúnað, safa og skrautmuni til þess að fagna „Passover“ að sið gyðinga. Engan afslátt skyldi gefa af regluverki trúarbókstafsins. Utan eins. Matzah-bollu-súpan yrði að þessu sinni án kjúklings þar sem íslenska fuglakjötið telst ekki „kosher“.

Sigal og Mike eru tvö þeirra sem farið hafa fyrir samfélagi gyðinga á Íslandi hvað lengst. Þau eru bæði miklir reynsluboltar þegar kemur að matseld og leggja mikið upp úr því að maturinn sem framreiddur er á samkomum sem þessum sé bragðmikill og góður. Í undirbúningnum kom það oftar en ekki fyrir að rödd þekkingar og reynslu mætti skoðunum rabbínanna ungu sem vísuðu til stunda í fjölskyldueldhúsinu þar sem þeir fylgdust með handbrögðum mæðra sinna. Bakaðar kartöflur urðu þannig að lúta í lægra haldi fyrir stöppuðum kartöflum „ultra-orthodox“ móður nokkurrar í New York.

Sigal gerði matzah-bollu-súpu af mikilli natni og Mike sá um fiskinn; íslenskan lax sem telst „kosher“. „Eru bollurnar enn í súpunni?“ spurði Sigal nokkrum sinnum eilítið stressuð, en árið sem bollurnar leystust upp í súpunni rennur fólki seint úr minnum.

Mikilvægur partur kvöldmáltíðarinnar er svokallaður Seder-diskur, en hann samanstendur af sex matvælum sem eru táknræn fyrir „Passover“ hátíðina. Þrælahald, þjáning, vinnusemi og fögnuðurinn við komuna til Jerúsalem birtast þannig á diski í formi grænmetis, eggs og leggjar af dýri.

Mikilvægt er einnig matzah sem er borðað við þetta tilefni, flatt brauð sem minnir helst á tekex. Matzah táknar brauðið sem gyðingarnir tóku með sér í ferðalagið frá Egyptalandi. Flutninginn bar svo skyndilega að, að enginn tími gafst til þess að leyfa brauðinu að lyfta sér og þurftu þeir þess vegna að láta sér nægja að nærast á flötu og þurru brauðinu á göngunni löngu.

Gyðingarnir í íslenska kvöldverðarboðinu gátu vart beðið þeirrar stundar þegar boðið var upp á þessa matzah töfra. Heimagert matzah-brauð Naftoli rabbína vakti sérstaka lukku en hann laumaði nokkrum matzah-brotum til þeirra allra æstustu. Sjálf borðaði ég óhóflega af tekexinu til þess eins að slá á hungrið sem óx með hverri seremóníunni sem leið áður en opna mátti fyrir hlaðborðið sjálft.

Þetta kvöld voru samankomnir hátt í fimmtíu gyðingar. Stór hluti þeirra er ekki trúaður en finnst mikilvægt að iðka kúltúrinn sem gyðingdómur er. Einhverjir karlanna, Mike þar með talinn, vöfðu „tefillin“ um höfuð og handlegg og fóru með bæn. Langflestir settu upp „kippah“, litla kollhúfu, í virðingarskyni, á meðan hlutverk kvennanna var að kveikja á sprittkertum.

Það var ólíkur hópur fólks sem var þarna saman kominn. Hljóðfæraleikari í sinfóníuhljómsveitinni, fullorðin kona uppalin á samyrkjubúi í Ísrael, suður-amerískur ljósmyndari, ísraelskur læknanemi og ung kona sem var leidd af draumi einum til Íslands, voru meðal gesta. En samkenndin var mikil þegar við í sameiningu lásum við upp úr Haggadah, ýmist á ensku eða hebresku, drussuðum saft á yngsta systkinið við borðið, dýfðum kryddjurtum í saltvatn, þvoðum hendur, drukkum berjasaft á meðan við hölluðum á vinstri hliðina, sungum, klöppuðum og börðum í borð af fögnuði.

Að heyra og sjá þennan fjölbreytta hóp umbreytast í einn kaótískan kór og bresta í þrettán erinda endurtekningarsöng þar sem hver söng þá útgáfu sem tíðkaðist í hvers uppvexti, helst hærra en sessunauturinn, klappandi, stappandi, hlæjandi og fagnandi, er eitthvað sem maður gleymir seint.

Að kvöldi loknu kvaddi ég rabbínana stútfull bæði þakklætis og matzah og rétt náði að breyta hreyfingu sem stefndi í misheppnað handaband í vandræðalegt vink. Til allrar hamingju minntist ég þess rétt í tæka tíð að konur skulu í virðingarskyni ei taka í hönd rabbína. Shalom!

Myndir/Rut