Nýlega voru einar vinsælustu barnabækur okkar ástsælasta barnabókahöfundar endurútgefnar í einni bók. Sögurnar í Sitji Guðs englar, Saman í hring og Sænginni yfir minni, fjalla um þrjár systur sem alast upp í litlu húsi í stórum barnahópi við þröngan kost og segir Guðrún Helgadóttir þar margt minna á sína eigin æsku. Guðrún er sjálf sjómannsdóttir sem ólst upp í 60 fermetra húsi í Hafnarfirði með foreldrum sínum, ömmu og afa og níu systkinum. Hún brosir að fallegum minningum frá þeim tíma en segir þó ekkert rómantískt vera við fátækt. Fátt sé andstyggilegra en að börn búi við fátækt. Sjálf ákvað hún snemma að búa sér til fallegt líf og segist hafa reynt í sínum sögum að skapa börnum væntingar, því auk þess að kenna börnum að lesa og hugsa þá sé skáldskapurinn gluggi út í lífið.
Guðrún Helgadóttir tekur á móti blaðamanni á fallegu heimili sínu við Túngötuna í Reykjavík og býður til sætis við borðstofuborðið þar sem smákökur og kaffi bíða okkar. Guðrún hefur greinilega setið við gjafainnpökkun en gjafir til fjölda barnabarna og langömmubarna liggja á víð og dreif um stofuna. Einn af okkar ástsælustu barnabókhöfundum er að sjálfsögðu hrifin af því að gefa börnum bækur í jólagjöf því sögur eru ekki bara sögur og að gefa bók er svo miklu meiri gjöf en við oft áttum okkur á.
„Það er ekki bara mikilvægt að börn lesi sjálf heldur er alls ekki síður mikilvægt að það sé lesið fyrir börn því þannig læra þau að hugsa og tala. Það er svo yfirgengilega mikilvægt og það er allt við það sem er svo gott. Það er nándin og samveran við foreldrana sem er svo ómótstæðilegt fyrir börn. Það var nú kannski það sem ég var alltaf að reyna að gera, að skrifa þessar bækur þannig að báðir aðilar hefðu gaman af, sá fullorðni og barnið. Því börn láta ekki plata sig og þau finna þegar mömmu og pabba leiðist en verða svo óskaplega hamingjusöm þegar mömmu og pabba finnst gaman. Ég held að þetta sé mjög mikilvægt og það hefur glatt mig óskaplega þegar ég hef fengið þakkir fyrir fallegu stundina á jóladagsmorgun þegar fjölskyldan lá saman og las nýju bókina.“
Það vantaði bók um sjómannsfjölskyldu
Fáar íslenskar barnabækur hafa notið jafn mikilla vinsælda og bækurnar þrjár um stóru barnafjölskylduna í litla húsinu sem sagðar eru af þremur ólíkum systrum. Sitji guðs engar, Saman í hring og Sænginni yfir minni hafa allar þrjár verið endurprentaðar ótal sinnum og nú síðast allar saman í einni bók. „Þetta er óskaplega falleg útgáfa og mér finnst gaman að þessar sögur séu komnar í eina sæng,“ segir Guðrún. „Ég hef alltaf verið óskaplega lengi að skíra bækurnar mínar en titilinn á þessari bók vissi ég áður en ég byrjaði að skrifa hana. Hver bók myndi bera þessar ljóðlínur og hver bók yrði sögð frá sjónarhóli hverrar systur.
Ég hef samt aldrei skrifað bók fyrr en ég veit nákvæmlega um hvað hún á að vera og kann ekki að gera það öðruvísi. Jón Oddur og Jón Bjarni voru til dæmis spegilmynd af minni eigin fjölskyldu. Pabbinn var kennari og mamman var hjúkrunarfræðingur, sem ég er reyndar ekki, en þetta var svona venjulega íslensk fjölskylda í blokk í Reykjavík. Næsta bók, Í afahúsi, fjallaði um pabba sem vildi vera skáld og var ekkert voðalega sterkur til vinnu heldur vildi fá að vera í ró og næði að búa til kvæði. Tóta dóttir hans var nú ekkert voðalega ánægð með það og hún skildi ekki hvernig það kom heim og saman að í skólanum var talað af svo óskaplegri virðingu um skáldin en ekki annarsstaðar. Tóta komst fljótlega að því að svona vel talaði fólk bara um dáin skáld. En svo rann það upp fyrir mér, sjómannsbarninu, að það hafði verið skrifað óskaplega lítið um sjómannsfjölskyldur fyrir börn. Á Íslandi, þar sem erfitt líf sjómannsins er undirstaða velferðar í landinu.“
Mikið af Guðrúnu sjálfri í bókunum
Sögurnar um systurnar þrjár, Heiðu, Lóu Lóu og Öbbu hina, segja frá lífi stórrar fjölskyldu sem býr við þröngan kost og barnaskarinn á pabba sem sjaldnast er heima því hann er alltaf á sjó. Er eitthvað af sjómannsdótturinni Guðrúnu í þessum stelpum?
„Auðvitað er maður alltaf að skrifa um eitthvað sem maður þekkir. Ég held að allir rithöfundar séu að skrifa um eitthvað sem þeir hafa reynt sjálfir, án þess að það séu einhverjar sjálfsævisögur. Í bókunum eru mörg systkini í heimili og hver saga er sögð frá sjónarhóli hverrar systurinnar fyrir sig. Elsta systirin, Heiða, segir fyrstu söguna og þegar hún kom út þá var ég alltaf spurð hvort að ég væri Heiða því hún er elsta systirin í stórum barnahópi, er dálítið dugleg, vill öllu ráða og stjórnar börnunum með harðri hendi. Ég sagðist nú ekki geta svarið allt af mér í henni og viðurkenndi að það væru einhverjir partar af mér í henni.
Í annari bókinni segir miðsystirin, Lóa Lóa, söguna og þegar miðsystir mín frétti það þá varð hún mjög æst og sagðist alls ekkert kæra sig um að ég væri að skrifa bækur um hana. En ég gat nú róað hana því hún var óskaplega myndarleg í höndunum og fræg fyrir að prjóna en Lóa Lóa hataði að prjóna.
Síðasta bókin er sögð af litlu listakonunni Öbbu hinni og hún er svo skemmtileg að enginn hefur sett sig upp á móti því að vera fyrirmynd hennar. En jú, ætli það megi ekki segja að allar systurnar séu hálfgert samansafn af mér.“
Fátækt er ekkert rómantísk
Sögur Guðrúnar eiga það sameiginlegt að gefa skemmtilega sýn á þjóðfélagið og gefa fullorðna fólkinu sem les kost á að ræða allt milli himins og jarðar við börnin, líka erfiða hluti eins og veikindi, fátækt eða dauðann.
„Já, við eigum að ræða við börn um lífið og skáldskapurinn getur verið leið til þess,“ segir Guðrún. „Þessi bók gerist til dæmis í stríðinu þegar fólk upplifði það að togarar voru skotnir niður og börn misstu foreldra sína. Ég man eftir hræðilegum forsíðum með myndum af látnum mönnunum og þetta var hryllilega sorglegt. En við eigum að ræða þessa hluti við börnin, líka til að þau viti hvernig lífið var á Íslandi hér áður fyrr. Ég hafði alltaf þá prívat kenningu að öll vandamál barna gætu ekki verið leyst hjá tveimur manneskjum, hvað þá einni. Það þarf heilt þorp til að ala upp barn. Það er ekki hægt að leggja það á tvær manneskjur, hvað þá eina, að eiga að móta barn. Þess vegna er til dæmis svo ómetanlegt að alast upp með afa sínum og ömmu, og ég var svo heppin að hafa þau á heimilinu mínu.“
„Varðandi fátæktina þá er sannleikurinn sá að allt of margir sem búa ekki við góðan kost á Íslandi og það er ekki hlúð nægilega að því fólki. Það er ekkert andstyggilegra en að börn búi við fátækt og það mun enginn nokkurntíma fá mig til að sjá fátækt í rómantísku ljósi. Mér finnst fátækt ljót og andstyggileg. Þess vegna reyndi ég líka í bókunum mínum að gefa börnunum væntingar um að lífið gæti verið betra. Ég varð svo glöð þegar Jónas Pálsson fyrrverandi skólastjóri áttaði sig á þessu í bókunum mínum og hrósaði mér fyrir. Það sem mig langaði til að gera með bókunum var að opna glugga þar sem börn gætu leitað fyrir sér að öðrum kostum. Því við eigum að gefa börnum væntingar.“
Vildi ekki lifa ljótu lífi
„Ég var sjálf mjög ung þegar ég ákvað að ég skyldi ekki lifa eins og foreldrar mínir og mín fjölskylda. Við vorum auðvitað ósköp fátæk. Við bjuggum í 60 fermetra húsi í Hafnarfirði, mamma, pabbi, amma og afi og tíu systkini. Húsnæðið var ótrúlega lítið og þröngt og pabbi veslingurinn var alltaf úti á sjó svo við sáum hann nú mest lítið. Mér fannst þetta alveg frá því að ég var smákrakki hundleiðinlegt og erfitt, alveg eins og Heiðu í fyrstu bókinni, og ég var mjög ung þegar ég fór að rækta garð í kringum húsið. Á þessum tíma fannst Hafnfirðingum bara allt í lagi að í görðum væri ekkert nema njóli og möl. Ég fann snemma fyrir sterkri löngun eftir einhverju fallegra og ég ætlaði aldeilis ekki að lifa ljótu lífi. Og sem betur fer hefur mér bara nokkurnveginn tekist það. Ég var mjög ung þegar ég gerði mér ljóst að það er hægt að gera margt fallegt við lífið, jafnvel þó maður sé fátækur. Til dæmis með því bara að kveikja á einu kerti og það gerði ég líka miskunnarlaust.“
Sögurnar kenna okkur á lífið
„Það er svo óskaplega margt sem við getum bent börnum á með sögum frá gamla tímanum í stað þess að ýta undir taumlausa löngun í efnisleg gæði á kostnað annara og betri hluta,“ segir Guðrún og rifjar upp jólin í litla húsi stóru fjölskyldunnar sinnar í Hafnarfirði. „Ég man eftir fyrstu jólagjöfunum sem ég gaf þegar ég var svona átta ára. Maður átti auðvitað aldrei grænt gatasett en mér hafði einhvernvegin tekist að safna heilum fjórtán krónum. Þá átti ég þegar tvö systkini og það þriðja var á leiðinni. Ég keypti kross til að hafa um hálsinn fyrir systur mína og vasahníf handa bróður mínum og hann varð svo hamingjusamur. En maður fékk eiginlega engar jólagjafir. Mamma og pabbi gáfu okkur oftast ný og falleg föt, ekkert óþarfa glingur. Það var gaman að fá ný föt því flest föt voru endurgerð úr gömlu flíkum sem hafði verið vent,“ segir Guðrún og tekur að sér að útskýra orðið vent þegar hún sér undrunarsvipinn á blaðamanni. „Sögnina að venda hugsa ég að fæstir þekki í dag en það þýðir einfaldlega að fötunum hafði verið snúið við og þau saumuð upp á nýtt frá röngunni. Í gamla daga var auðvitað annarri hverri flík vent.“
Það vill engin vera gamall
„Það er svo margt hægt að gera gott sem fólki dettur stundum ekki í hug, sérstaklega núna um jólin. Til dæmis á einhver frænka sem býr ein út í bæ ekkert að vera ein á jólunum. Það er fullt af fólki sem á að vera búið að bjóða henni heim og sinna henni. Við eigum að vera dugleg að gefa með okkur. Ég lærði þetta af pabba því hann var óskaplega duglegur við að gefa nágrönnunum nýjan fisk þegar hann kom heim því það voru nú flestir fátækir þarna í Hafnarfirðinum í gamla daga. Hann kom líka með stóra bala af appelsínum og eplum úr siglingum fyrir jólin sem við börnin sáum minnst af, það fór mest til nágranna,“ segir Guðrún og brosir að minningunni.
Hún ætlar að eyða þessum jólum í faðmi sinnar stóru fjölskyldu. „Það vilja allir verða gamlir en það vill enginn vera gamall,“ segir Guðrún sem fagnaði nýlega áttræðisafmæli. „Þessu stórafmæli fylgir aðallega undrun yfir því að þetta hafi liðið svona hratt en það er auðvitað voðalega gaman að fá að lifa lengi og ég þakka fyrir það hvað ég hef verið afskaplega hraust. Ég hef ótrúlega mikið að gera. Ég les og ég hugsa og ég er að reyna að skrifa. Svo þarf að reka heimilið þó það sé ekki stórt. Ég er mikil lánsmanneskja því ég á fögur yndisleg börn og tengdabörn og 14 barnabörn og þrjú langömmubörn. Það er ekki hægt að biðja um meira en það.“
The post Ákvað snemma að lifa ekki ljótu lífi appeared first on Fréttatíminn.