Íslensk-þýska Kristín von Kistowski Gunnarsdóttir er komin af sjómönnum í Hnífsdal en stýrir baráttu sjö Afríkuríkja gegn sjóræningjaveiðum í Vestur-Indlandshafi. Baráttan er hættuleg og að sögn Kristínar væri miklu einfaldara að sleppa henni.
„Bakgrunnur minn auðveldar mér vinnuna í Afríku. Ég hef alltaf borið mikla virðingu fyrir fólki sem vinnur á sjó og ég veit hvað það getur verið hættulegt,“ segir Kristín. Hún fer fyrir verkefninu Fish-i Africa sem er átak allra landa við austurströnd Afríku gegn rányrkju. Lögsaga landanna er í hinu víðáttustóra Vestur-Indlandshafi þar sem frumskógarlögmálið ríkir og enginn hefur nákvæma yfirsýn yfir það sem þar fer fram. Þar eru önnur stærstu túnfiskmið í heimi, á eftir Kyrrahafinu.
„Löndin geta ekki fylgst með allri umferð um hafsvæði sín og þess vegna sjá fyrirtæki frá Evrópu og Asíu sér leik á borði og sigla skipum sínum þangað. Skipin veiða grimmt og gera allt sem þau geta til að hámarka gróða sinn. Brotavilji þeirra er einbeittur. Þó flestir sem stunda veiðar á svæðinu fari að lögum þá eru ólöglegar veiðar alltof umfangsmiklar. Við höfum komið upp mjög árangursríku kerfi sem hjálpar löndunum að hindra slíka starfsemi. Það er í raun einfalt kerfi og snýst um að safna mikilvægum upplýsingum og kortleggja umferð um hafsvæðin með aðstoð gervihnatta.“
Kristín er stödd í Berlín þar sem hún býr með börnum sínum, á milli þess sem hún ferðast um heiminn vegna vinnunnar. Hún á ekki langt að sækja áhuga sinn á lífríki hafsins. Fjölskylda hennar hafði öll unnið á sjó eða í fiskverkun og Kristín taldi ekkert sjálfsagðara en að það yrðu hennar örlög líka. „Ég þráði að vinna í frystihúsi. Mér fannst eins og þannig hlyti lífið að verða fullkomið. Þegar ég var 13 ára og komin á aldur til að geta farið að vinna, fluttum við frá Þýskalandi til Indónesíu. Þar bjó ég öll unglingsárin og einhvernveginn missti ég alveg af tækifærinu til að vinna í frystihúsi.“
Öll fjölskyldan í slorinu
Foreldrar Kristínar kynntust í Kiel þar sem þau störfuðu bæði við hafrannsóknir. Faðir hennar var Gunnar Páll Jóakimsson, fiskifræðingur frá Hnífsdal, en móðir hennar, Helga von Kistowski frá Hamborg, starfaði sem tæknilegur aðstoðarmaður. Þrátt fyrir að Kristín hafi aldrei búið á Íslandi kom hún til landsins á hverju ári og tengdist fjölskyldu sinni hér sterkum böndum. „Sem bjargaði mér sennilega frá því að gleyma málinu,“ segir hún á lýtalausri íslensku.
Ættingjar Kristínar störfuðu meira og minna allir í fiski og höfðu mikla þekkingu á sjávarútvegi. Svo mikla að Kristín veigraði sér í fyrstu við því að taka að sér þetta ábyrgðarmikla starf, henni fannst eins og skyldmenni hennar væru miklu hæfari til þess en hún. Sjálf hafði Kristín lært sjávarlíffræði í Kiel og unnið hjá bandarísku umhverfisstofnuninni í nokkur ár. Síðar var hún fengin til að stýra Fish-i verkefninu. „Mér fannst spennandi að taka þátt í þessari baráttu Afríkuríkjanna. Komandi úr sjómannafjölskyldu hafði ég líka ýmislegt til málanna að leggja. Ég hef skilning á aðstæðum þeirra sem starfa í höfnum og á skipunum í Afríku. Það er eitthvað sem ég kom með að heiman.“
Ertu að kljást við alvöru sjóræningja? „Við hjá Fish-i höfum vanið okkur á annað orðalag en í raun má alveg kalla þá sjóræningja. Fyrirtækin sem stunda veiðarnar tengjast mörg hver skipulagðri glæpastarfsemi svo sem peningaþvætti og þrælkun á fiskverkunarfólki. Við höfum líka séð smygl á dýrum og dópi. Barátta okkar snýst því ekki bara um fiskinn í sjónum heldur erum við að glíma við fyrirtæki sem svífast einskis. Á bak við fyrirtækin er auðvitað fólk sem gerir allt sem það getur til að verða ekki gómað. Löndin þurfa að vinna saman til að sýna að þau viti hvað er á seyði og hiki ekki við að veita því mótspyrnu.“
Fiskurinn fer líka til Evrópu
Aðspurð um hverskonar fyrirtæki sigli skipum sínum alla leið til Vestur-Indlandshafs til þess að þverbrjóta lög, segir Kristín að flest komi frá Asíu. „Skip frá Evrópu hafa líka stundað ólöglegar veiðar en virðast flest fara að lögum um þessar mundir. Fjölmörg skip frá Frakklandi og Spáni veiða í hafinu, og einnig nokkur frá Ítalíu. Fyrirtækin eru að slægjast eftir túnfiski sem þau koma á markað í gegnum Taívan, þaðan til Japan og stundum líka til Evrópu. Hinn stolni fiskur getur því hæglega endað í Evrópu þó hann sé veiddur af skipi frá Asíu. Þannig flækjumst við öll inn í málið.“
Nær ómögulegt er fyrir neytendur að vita hvort túnfiskur sem fæst úti í búð sé veiddur með löglegum hætti. Kristín segir að unnið sé að því að koma á vottunarkerfi fyrir löglega veiddan fisk en slíkt sé tímafrekt og ekki langt á veg komið. „Blekkingarnar sem fyrirtækin stunda eru að veiða fisk á einu skipi og færa hann yfir á önnur skip. Sum skipin hafa veiðileyfi, önnur ekki, og þess vegna getur verið ómögulegt að vita hver upprunalega veiddi fiskinn. En við reynum að finna út úr því öllu og bera kennsl á skipin.“ Þekkt aðferð er að skipverjar blandi ólöglega veiddum afla við löglega veiddan og villi þannig um fyrir eftirlitsaðilum.
Meðfram strandlengju Austur-Afríku liggja löndin Tansanía, Kenía, Madagaskar, Márítíus, Mósambík, Kómoreyjar og Seychelleyjar. Til stendur að Sómalía bætist í Fish-i samstarfið á næstunni. „Löndin hafa mikinn hag af því að skiptast á upplýsingum um fyrirtækin sem við er að etja, eins og hvenær skipin sigla frá einu hafsvæði til annars. Við söfnum verðmætum upplýsingum með aðstoð gervihnatta og miðlum þeim áfram til landanna. Við leggjumst í miklar rannsóknir til þess að komast að því hver veiðir hvar, hvaða aðilar vinna saman og hvernig. Þessi gagnasöfnun hefur leitt til þess að við höfum gómað skip við ólöglegar veiðar, meðal annars þegar þau voru að versla með leyfi. Peningarnir skiluðu sér aldrei á réttan stað, heldur var einhver sem stakk þeim undan.“
Viljum vernda fiskistofna
Fish-i hefur líka afhjúpað fyrirtæki sem beitt hafa blekkingum til að hylma yfir vafasama fortíð sína við ólöglegar fiskveiðar. Sumum skipum hefur verið meinuð aðkoma að hafsvæðum og höfnum við austurströndina og verið send burt, með tilheyrandi kostnaði fyrir fyrirtækin.
Þó Fish-i kortleggi sjóræningjaveiðarnar, er tilgangurinn ekki að úthrópa þá sem stunda þær.
„Við viljum ekki öskra það um allt, hverjir veiða ólöglega. Við miðlum bara þeim upplýsingum til landanna og látum þau um að bregðast við. Það eru þau sem ákveða hvernig best sé að taka á málum. Oftast kalla þau inn skipin sem grunuð eru um eitthvað misjafnt, og rannsaka þau. Okkar hugsjón er að breyta því hvernig fyrirtækin veiða og umgangast hafsvæðin. Við viljum að þau viti að það kostar að fara ekki að lögum, að þau bregðist við og breyti sinni háttsemi. Ekki síst til að vernda fiskistofna og koma í veg fyrir ofveiði.“
Að sögn Kristínar eru sektarviðurlög eitt öflugasta varnarkerfið sem löndin hafa til að verjast sjóræningjaveiðum. „Þau hafa endurheimt dágóða summu með því að sekta fyrirtæki sem veiða ólöglega. Meira en þrjár milljónir Bandaríkjadala hafa skilað sér með slíkum sektum. Það er gott að sjá afrakstur baráttunnar og ekki verra að hann sé í mælanlegum einingum. Ég held líka að það eina sem geti raunverulega breytt heiminum í dag séu svona inngrip. Ef það er dýrt að brjóta reglur, þá er þeim fylgt.“
Spillingin er allstaðar
Verkefnið sem Kristín stýrir hefur skilað svo miklum árangri að nú er unnið að því að koma sambærilegu kerfi á við alla vesturströnd Afríku. „Við vorum nokkur sem innleiddum kerfið í Afríku. Vinur minn frá Noregi, Gunnar Album náttúruverndarsinni, var hugmyndasmiður kerfisins í samvinnu við African Intergovernmental group Stop Illegal Fishing, og kom því fyrst upp í Noregi. Hann lést í fyrra en hugmyndir hans hafa heldur betur haldið áfram að vinda upp á sig því nú er verið að setja upp samskonar kerfi á jafn stóru svæði við vesturströnd Afríku. Sú vinna er styrkt og fjármögnuð af norsku þróunarhjálpinni. Það krefst mikillar þekkingar að beita árangursríkum aðferðum og vita hvaða tækni sé best að nota til þess að greina og nýta upplýsingarnar sem við söfnum.“
Fish-i Africa er fjármagnað af The PEW Charitable Trusts. „Verkefnið er þó ekki kostnaðarsamt í samanburði við þá þróunaraðstoð sem þjóðir heimsins greiða. Við aðstoðum löndin með tæknilegar úrlausnir en það er samstaða þeirra sem raunverulega skilar árangri. Það eru þau sem sýna hugrekki með því að taka á fyrirtækjum sem stunda skipulagða glæpi. Löndin senda þau skilaboð að þau líði ekki að níðst sé á þeim. Að berjast gegn ólöglegum fiskveiðum getur beinlínis verið hættulegt. Fyrirtækin sem stunda þær, velta miklum fjármunum og valdamikið fólk heldur hlífiskildi yfir þeim. Spillingin er allstaðar. Það er mjög snúið að beita sér gegn sjóræningjunum og miklu einfaldara að sleppa því.“
Kristín segir að almennt sé talað um að fimmti hver fiskur í heiminum sé ólöglega veiddur.
„Í Vestur- og Austur-Afríku er hlutfallið hærra, eða um það bil fjórði hver fiskur. Þetta er gróflega áætlað en gefur mynd af því hve stóru hlutfalli af auðlindum landanna er rænt.“ Við austurströnd Afríku er sjávarútvegur ein mikilvægasta atvinnugreinin. Sjóræningjarnir hafa því afar skaðleg áhrif á staðbundin hagkerfi með því að stela lífsviðurværi íbúanna.
Dýrt að sigla með ránsfeng
„Fish-i er tiltölulega nýtt framtak. Við erum lítið teymi sem erum enn að reyna að finna út hvernig best sé að beita sér í baráttunni. Vegna smæðar okkar erum við sveigjanleg og getum auðveldlega skipt um kúrs á leiðinni. Við erum ekki orðin stofnun sem verður bjúrókrasíunni að bráð. Við getum brugðist hratt við. Þjóðirnar hafa aldrei áður stillt saman strengi sína og unnið saman á þennan hátt. Þessi nýja nálgun markar því tímamót þó ólöglegar fiskveiðar séu ekki nýjar af nálinni. Fyrir vikið er orðið hættulegra og dýrara að sigla eftir austurströnd Afríku með ránsfeng.“
Aðspurð um hver eigi fiskinn í sjónum og álit á íslenska kvótakerfinu, segist Kristín ekki vilja hætta sér í þá umræðu. „Kvótakerfið á Íslandi virkar kannski á Íslandi. En eitt get ég sagt, að Íslendingar eru þekktir fyrir að sjá til þess að það verði áfram fiskur í sjónum fyrir komandi kynslóðir. Það er einmitt það sem Afríkulöndin eru að reyna að gera það sem knýr mig áfram í baráttunni gegn sjóræningjum.“
The post Berst gegn sjóræningjum í Austur-Afríku appeared first on Fréttatíminn.