Íslendingar verja hlutfallslega minna til barna en aðrar Norðurlandaþjóðir, minna til fjölskyldna og minna til eldri borgara sem nemur gríðarlegum upphæðum. Á sama tíma og það vantar um 45 milljarða króna í heilbrigðiskerfið, svo það verði eins og almennt gerist á Norðurlöndum, vantar um tvöfalda þá upphæð til að jafna félagslega hluta velferðarkerfisins við það sem íbúar Norðurlandanna búa að.
Þegar borið er saman það hlutfall landsframleiðslunnar sem varið er til félagsmála á Norðurlöndunum sést að Ísland stendur hinum löndunum langt að baki. Miðað við meðaltal Noregs, Danmerkur og Svíþjóðar, sem er samanburðurinn sem Kári Stefánsson notar í kröfum sínum um hærra framlög til heilbrigðismála, þyrfti að auka framlög til félagsmála úr 25,2 prósentum af landsframleiðslu í 30 prósent, eða um rétt tæplega 100 milljarða króna, miðað við landsframleiðslu síðasta árs.
Þessir 100 milljarðar króna jafngilda rúmlega 290 þúsund krónum á hvert mannsbarn á Íslandi eða tæplega 1,2 milljónum króna á fjögurra manna fjölskyldu. En það er sama hvernig þessi upphæð er brotin niður. Hún sýnir hversu miklum mun meira börn, fjölskyldur, eldri borgarar, öryrkjar og aðrir fá frá velferðarkerfinu á Norðurlöndunum en sömu hópar fá í sinn hlut á Íslandi.
Þetta er meðal þess sem lesa má úr nýrri samanburðarskýrslu norrænu hagtölunefndarinnar um félagsleg málefni, Nososko, sem nýlega kom út. Skýrslan dregur fram hversu ólíkt íslenska velferðarkerfið er því kerfi sem náð hefur rótfestu á hinum Norðurlöndunum. Í mörgum tilfellum er munurinn svo mikill að segja má að íslenska kerfið sé allt annað og veikara.
Íslendingar gera vel við húseigendur
Það er bara á einu sviði sem Íslendingar gera betur en hinar Norðurlandaþjóðirnar. Það er í húsnæðismálum. Ísland er eina landið sem styrkir húseigendur úr ríkissjóði og því eru það hlutfallslega miklu fleiri sem fá húsnæðisbætur á Íslandi en annars staðar á Norðurlöndunum. Þar tíðkast ekki að veita öðrum en leigjendum húsnæðisbætur.
Meðaltal húsnæðisstuðnings, sem hlutfall af landsframleiðslu, er um 0,4 prósent að meðaltali í Noregi, Danmörku og Svíþjóð en 1,2 prósent á Íslandi. Mismunurinn jafngildir rúmlega 15 milljörðum króna árlega. Að lang mestu leyti skýrist það af vaxtabótum, sem húseigendur fá greiddar á Íslandi en ekki á hinum Norðurlöndunum.
Ástæða þessarar sérstöðu er sú að vaxtabyrði af íbúðakaupum er óheyrileg á Íslandi og miklum mun hærri en á hinum Norðurlöndunum. Og þótt íslenskir húsnæðiskaupendur njóti styrkja umfram húsnæðiskaupendur á Norðurlöndunum er staða þeirra ekki betri á eftir. Vaxtabæturnar ná ekki að vinna á skaðanum af mikilli vaxtabyrði. Íslenskir húsnæðiskaupendur væru betur settir með lánakjör almennings á Norðurlöndum og engar vaxtabætur.
Í ljósi þessa má draga í efa að vaxtabæturnar séu í raun félagslegur stuðningur við almenning. Hugsanlega væri réttara að kalla þær stuðning við íslensku krónuna og íslenskt fjármálalíf. Vaxtabætur miðast við að draga úr eituráhrifum þessara þátta á líf almennings.
Íslendingar gera ekki vel við foreldra
Samkvæmt skýrslu norrænu tölfræðinefndarinnar verja Noregur, Danmörk og Svíþjóð um 3,4 prósentum af landsframleiðslu til barna og fjölskyldna. Þetta hlutfall er 2,7 prósent á Íslandi og mismunurinn jafngildir um 14 milljörðum króna. Sú upphæð jafngildir því sem íslensk börn og íslenskar fjölskyldur myndu fá út úr velferðarkerfinu ef þær byggju við sömu kjör og fjölskyldur á Norðurlöndunum.
Munurinn liggur fyrst og fremst í tvennu. Annars vegar hafa réttindi til fæðingarorlofs á Íslandi dregist aftur úr hinum Norðurlöndunum og hins vegar eru barnabætur á Íslandi miklum mun lægri og veigaminni en á hinum Norðurlöndunum.
Hámarksréttindi til fæðingarorlofs eru 58 vikur að meðaltali í Noregi, Danmörku og Svíþjóð en 39 vikur á Íslandi. Foreldrar á Íslandi njóta því aðeins tveggja þriðju af réttindum norrænna foreldra til fæðingarorlofs. Orlofsbæturnar eru einnig lægri á Íslandi. Hámarksbætur hér eru um 16 prósent lægri en að meðaltali á hinum Norðurlöndunum, að teknu tilliti til verðlags. Hámarksbætur voru um 400 þúsund krónur á mánuði í fyrra en hefðu þurft að vera 65 þúsund krónum hærri til að jafna meðaltal Norðurlandanna.
Ef við leggjum saman lægri upphæð og skemmri orlofstíma þá er hámarksorlofið á Íslandi um 78 prósent til að jafna meðaltal Norðurlandanna. Miðað við íslenskt verðlag fá foreldrar á Íslandi mest um 3,6 milljónir króna í fæðingarorlof en myndu fá um 6,4 milljónir króna ef þeir nytu sambærilegra réttinda og foreldrar á Norðurlöndunum.
Íslendingar gera ekki vel við börn
Það er eðlismunur á barnabótum á Íslandi og á Norðurlöndunum og hann felst í því að svo til aðeins börn einstæðra foreldra og hinna allra tekjulægstu njóta barnabóta. Þetta veldur því að barnabætur á hvert barn á Íslandi eru aðeins um tveir þriðju á við það sem tíðkast að meðaltali í Noregi, Svíþjóð og Danmörku.
Þessu til viðbótar verja Íslendingar líka minna til ýmis konar þjónustu sem tengist börnum; þar með talin dagvist og gæsla í skólum. Brotið niður á hvert barn verja Íslendingar aðeins um 58 prósentum af því sem hinar Norðurlandaþjóðirnar verja til þjónustu við börn.
Til að vega upp þennan mismun þyrftu Íslendingar að auka framlög til fæðingarorlofs, barnabóta og annarra greiðslna um 54 prósent á ári eða úr 22,5 milljörðum króna, eins og staðan var 2013, í um 34,6 milljarða króna. Mismunurinn er rúmlega 12 milljarðar króna.
Til að jafna meðaltal Norðurlandanna varðandi ýmissa þjónustu við börn þyrftu Íslendingar að hækka 28,3 milljarða króna framlag 2013 í 49 milljarða króna eða um 20,7 milljarða króna.
Þessi samanburður verður enn verri fyrir íslenskar barnafjölskyldur þegar haft er í huga að á hinum Norðurlöndunum; Noregi, Danmörku og Svíþjóð; koma að meðaltali um 86,4 prósent þessara framlaga úr sameiginlegum sjóðum en 13,6 prósent í gegnum gjaldtöku af þeim sem þiggja þjónustuna. Á Íslandi eru þessi hlutföll 78,2 prósent úr sameiginlegum sjóðum og 21,8 prósent í gegnum gjaldtöku.
Lágar barnabætur á Íslandi
Norræna tölfræðinefndin stillir upp barnabótum fjölskyldna á Norðurlöndunum og vegur þær út frá verðlagi hvers lands svo samanburðurinn sé sem marktækastur. Samkvæmt þessum samanburði munar ekki svo ýkja miklu á barnabótum sem börn einstæðra foreldra fá. Íslensku barnabæturnar eru um 9 prósentum lægri með einu barni, 5 prósentum lægri með tveimur börnum og 3 prósentum lægri með þremur börnum. Mismunurinn er um tvö þúsund til tvö þúsund og fimm hundruð krónur á mánuði.
Munurinn er hins vegar mikill á barnabótum með börnum fólks í sambúð. Þar eru íslensku bæturnar aðeins brot af því sem almennt tíðkast á Norðurlöndunum. Á meðan ekkert er greitt með einu barni foreldra sem eru í sambúð á Íslandi fær slíkt barn um rúmlega 17 þúsund krónur að meðaltali á Norðurlöndunum, sé miðað við íslenskt verðlag. Barnabætur með tveimur börnum fólks í sambúð eru um 5.800 krónur á Íslandi en ættu að vera um 35.100 krónur ef íslensk börn sætu við sama borð og börn á Norðurlöndunum. Barnabætur með þremur börnum fólks í sambúð eru um 12.500 krónur á Íslandi en ættu að vera um 55 þúsund krónur.
Ef við margföldum þennan mismun með 17 ára bernsku þá má segja að mismunurinn á Íslandi og hinum Norðurlöndunum sé frá 3,5 milljónum króna á hvert barn foreldra í sambúð og upp í 3,7 milljónir króna.
Íslendingar gera ekki vel við eldri borgara
Framlög Íslendinga til eldri borgara eru aðeins 5,9 prósent af landsframleiðslu á meðan þau eru 11,5 prósent af meðaltali í Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Mismunurinn jafngildir hvorki meira né minna en 114 milljörðum króna.
Hluta af þessum mismun má rekja til aldurssamsetningar þjóðanna. Hlutfallslega færri Íslendingar eru komnir á ellilífeyrisaldur en íbúar hinna Norðurlandanna. Á Íslandi eru 12 prósent þjóðarinnar á ellilífeyri en hlutfallið er að meðaltali tæplega 19 prósent í hinum löndunum. Að teknu tilliti til þessa er munurinn ekki 114 milljarðar króna heldur tæplega 72,7 milljarðar króna.
Þar sem atvinnuþátttaka er meiri á Íslandi en á hinum Norðurlöndunum má jafnvel lækka þessa upphæð enn meira. Það er þó ekki víst að það gefi raunsanna mynd þar sem minni atvinnuþátttaka á Norðurlöndunum ræðst oft af því að eldra fólk er betur sett fjárhagslega og getur dregið úr vinnu þegar þrek og styrkur minnkar, auk þess sem algengara er þar að fólk færist yfir á örorkubætur áður en það fer á ellilífeyrisaldur. Mikil atvinnuþátttaka eldra fólks getur því allt eins verið merki um slæleg kjör og veika réttindastöðu.
Samkvæmt samanburði norrænu tölfræðinefndarinnar munar um 15 prósentum hvað lífeyrir er lægri á Íslandi en að meðaltali í löndunum þremur þegar tekið hefur verið tillit til mismunandi verðlags. Þar sem fólk fer seinna á lífeyri á Íslandi en í hinum löndunum gefur sú mynd ef til vill ekki rétta mynd af stuðningi Íslendinga við eldri borgara. Ef lífeyririnn er brotinn niður á íbúa að teknu tilliti til ólíkrar aldurssamsetningar er lífeyririnn á Íslandi um 30 prósent lægri.
Og þegar þjónusta við eldri borgara er borin saman kemur í ljós að Íslendingar verja um 43 prósent minna til hennar á íbúa, að teknu tilliti til aldursamsetningar, en hinar þjóðirnar.
Samanlagt má því segja að framlög Íslendinga til eldri borgara þyrftu að hækka úr 109 milljörðum króna árið 2013 í 169 milljarða króna til að jafna meðaltal Noregs, Danmerkur og Svíþjóðar. Mismunurinn er hvorki meiri né minni en 60 milljarðar króna.
Ef við brjótum þessa upphæð niður á fjölda Íslendinga sem eru 67 ára eða eldri þá nemur hún um 130 þúsund krónum á mann í hverjum mánuði eða tæplega 1,6 milljónum króna á ári.
Það sem einkennir íslenska kerfið er síðan hversu mikið fólk leggur með sér úr lífeyrissjóðunum og sínum eigin sparnaði. Á meðan um 45 prósent af því sem varið er til málefna eldri borgara koma úr ríkissjóði og sveitarfélögunum á Norðurlöndunum er það hlutfall aðeins 23 prósent á Íslandi.
Ofvaxnir lífeyrissjóðir
Það eru einmitt lífeyrissjóðirnir sem helst einkenna íslenska velferðarkerfið. Gríðarlega háar upphæðir eru eyrnamerktar sparnaði til efri áranna og geymdar í sjóðum til seinna tíma nota. Samanlagt eru skattgreiðslur og lífeyrissjóðsiðgjöld á Íslandi síst lægri en skattgreiðslur á Norðurlöndunum. Skatturinn á Norðurlöndunum stendur undir mun hærri barnabótum, meiri stuðningi við fjölskyldur, veigameiri réttindum og greiðslum til eldri borgara og margs annars sem ekki hefur verið tilgreint hér.
Kári Stefánsson hefur bent á að til að jafna íslenska heilbrigðiskerfið við það sem íbúar Norðurlandanna búa við vanti árlega um 45 milljarða króna í framlög ríkissjóðs til þess málaflokks. Hér hefur verið sýnt fram á að til að jafna félagslegan stuðning á Íslandi við það sem almennt gerist á Norðurlöndunum vanti hátt í 100 milljarða króna árlega.
Gátan sem Íslendingar standa frammi er sú hvað þeir fái í staðinn fyrir velferðar- og heilbrigðiskerfið sem Norðurlandabúa eiga. Þjóðartekjur Íslendinga eru viðlíka og hinna landanna og skattgreiðslur að viðbættum lífeyrissjóðsiðgjöldum ámóta hjá flestu fólki. Og við þurfum ekki að reka her. Í hvað fara þá peningarnir okkar sem aðrar þjóðir nota til að byggja upp sitt velferðarkerfi og skapa borgurunum öryggi, réttindi og viðunandi lífskjör?
The post Verjum 100 milljörðum minna til barna, fjölskyldna og eldri borgara appeared first on Fréttatíminn.